BETİK TÜRLERİ VE OKUMA

Yıl 2007, Sayı: 8, 45 - 51, 01.06.2007

Hanife Nalan Genç

Öz

Kendi içerisinde bir anlamı, anlatımı olan ve okurun okuma amacına hizmet eden betik, tüm basılı ve yazılı dilsel ürünlerini içerir. Bu ürün ya da dil dizgesi bir paragraftan bir tümceye değin değişiklik göstererek bildiriyi taşır. Okuma bir betik bağlamında yazar ve okuyucuyu buluşturan bir edim olarak tanımlanabilir. Betik yazar ve okur arasında gerçekleşen yazılı iletişimin tek ve ilk koşuludur. Bu buluşma sürecinde yazar yazdıklarından, okuyucu da okuduklarından sorumludur. Bir başka deyişle, okuryazarın anlatıda kullandığı betik sınırları içinde yazarın iletisini alabilir ya da alamaz. Betik, çift yönlü bir donanımı gerektirir ve şiirden romana, öyküden masala, kent rehberinden bir aracın kullanım yönergesine değin çok farklı biçemlerde sergilenebilir. Bu sergileniş biçimindeki farklılıklar da betikleri yazınsal ve bilgilendirici olmak üzere iki biçimde değerlendirmeyi gerektirir. Öğretici ve yazınsal olarak ayrılan betikler kendi içlerinde farklı özellikleri, anlatım biçimlerini, bakış açılarını, dil örüntüsünü, iletiyi ve olay örgüsünü barındırırlar. Kullanılan sözcüklerin anlamsal özellikleri, tümcelerin nitelikleri, anlatım biçimi yazarla okur arasında kurulması amaçlanan iletişim konumunun oluşup oluşmamasında son derece belirleyicidir. Bu nedenle, her betik türü, ayrı okuma konum ve donamını gerektirir. Okur bu gereklilikleri yerinde getirdiğinde okurluk işlevini tamamlamış olabilir.

Anahtar Kelimeler

okuma edimi, betik, betik türleri

Text Types and Reading

Öz

A text which has a meaning a style in itself, and is an aim for a reader consists of both written and printed linguistic works. This text may be made up of one paragraph or a sentence. Reading process can be defined as an act that brings the writer and the reader together. The text is the only and primary condition of the written communication between the writer and the reader. In this process, wheras the writer is responsible for what he has written, the reader is responsible for what he has read. In other words, the reader may receive the writer’s message sent by the text or not. The text has a two way requirement, and it may be presented in a variety of ways showing a divesity from poetry to novel; story to fairy tales; city guide-book to directory of an instrument. This type of difference requires the evaluation of texts as literary and informative. Each type consists of different characteristics, syles and points of view, language, and plot. The semantic properties of the words, the types of the sentences, the style are the codes for the communication between the writer and the reader. Therefore, each type needs to be read in different technişques

Anahtar Kelimeler

the act of reading, text, text types

Kaynakça

• Canberk, E. (1999) Okuma Günlüğü/ Günlük Okumalar, Adam Sanat, 169, 33-35.
• Dökmen, Ü. (1994) Okuma Becerisi, İlgisi ve Alışkanlığı Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma, İstanbul, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gökdemir Erkan, A. (1999) Dört Temel Dil Becerisi Üzerine, Dil Dergisi, 76, 50-63.
• Göktürk, A. (1997) Okuma Uğraşı Yazın Metninin Kavranışında Okur-Metin-Yazar İnceleme, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Güneş, F. (2000) Okuma-Yazma Öğretimi ve Beyin Teknolojisi, (2. Baskı), Ankara, Ocak Yayınları.
• Kahraman, H. B. (1999) Söz, Yazı, (Eleştirel) Okuma: Sihir mi ki, Büyü mü ki, Fal mı ki? Şiir Üstüne Bir Yorum Denemesi, Varlık,66, 1096, 40-47.
• Kıran, Z. (2003) Yazınsal Okuma Süreçleri, (2. Baskı), Ankara, Seçkin Yayınları.
• Özdemir, E. (1995) Eleştirel Okuma, Ankara, Ümit Yayıncılık.
• Uğur, E. (1991) Okuma Yazmanın Evrenselliği, Varlık,1003, 17.
• Uzuner, Y. (1997) Okuma ve Yazma Süreçleri Arasındaki Bağ, Çağdaş Eğitim, 22, 228, 23-24.