ÇERMİK ve YAKIN ÇEVRESİNİN MORFOGRAFİK ÖZELLİKLERİ

Yıl 2005, Sayı: 5, 54 - 71, 01.06.2005

Aydoğan Meşeli

Öz

Çermik, Doğu Anadolu coğrafi bölge¬sinin "Yukarı Fırat Bölümünde", Güneydoğu Torosların kenar kıvrımları kuşağı üzerinde ve Torosların güney eteklerinde yer almaktadır. Jeolojik yönden, Anadolu bloku ile Arap blokunun karşılaşma kuşağı üzerinde bulunan ilçenin kuzeyinde Maden dağları, kuzeybatısında Gelincik dağı , ku¬zeydoğusunda Karababa dağları, güneyinde Petekkaya sırtları ve Karacadağ volkanından çıkan lavların kuzey sını¬rında yer alan tepelik alanlar ile doğusunda ilçeyi Ergani ovasından ayıran az yüksek tepelik alanlar bulunmaktadır. Çalışma alanının kuzeyinde dağlık alanlar yoğun bir yer tutar. Güneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağının geçtiği bu dağlık alanlar içinde, dik eğimli yamaçlar, dar ve derin vadiler yer almaktadır. Çermik çevresindeki bazı dağlık alanların üst kesimlerinin plato özelliği gösterdiği gözlen¬mektedir. Çermik kuzeyindeki Hennarek Dağı; batısındaki Ge¬lincik dağı gibi dağların üzerinde görülen plato karakterli düzlük alanlara genel olarak 1100 m-1300 m ler arasında rastlanmaktadır. Dağlık alanlar ve platolar bir kenara bırakılırsa, araştırma alanının önemli bir bölümünün tepelik ve az eğimli düz veya düze yakın arazilerden oluştuğu görülür. Az eğimli düzlük alanlar, daha çok Çermik'in doğu ve güneydoğusunda ya¬yılış gösterirken; batı kısmında %5 ile % 30 arasında değişen yamaç eğimlerine sahip tepelik alanlar hakimdir. Çermik çevresinde gelişmiş olgun ve tabanlı vadiler hemen hiç yoktur. Yörede Sinek Çayı olarak anılan Çermik suyu ve ona katılan yan kollar genelde “V” profilli genç vadiler durumundadır¬lar. Birikinti konileri de özellikle Çermik çayına dağlık ve tepelik alandan gelerek karışan, ya¬tak eğimleri fazla yan derelerin ağızlarında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toros Dağları, Karacadağ Volkanı, Alüvyal koniler, Anadolu Bloku, Petekkaya Sırtları, Çermik Suyu

Morphographic Features of Çermik and Nearby Areas

Öz

Çermik lies on the edge zone of the Southeastern Taurus and the southern outskirts of the Taurus in “Upper Euphrates Part” of the Eastern Anatolia geographical region. Geologically, the town is located on the joint zone of Anatolian Block and Arab Block and to the north of the town are Maden mountains, in the Northwest is Gelincik mountain, in the northeast are Karababa mountains, in the south are Petekkaya ridges and to the north of the lava of the Karacadağ volcano are hills and in the east of the town are small hills that northeast are Karababa mountains, in the south are Petekkaya ridges and to the north of the lava of the Karacadağ volcano are hills and in the east of the town are small hills that divide the town from the Ergani plain. In the northern part of the study area the mountainous parts are dense. In this mountainous areas, through which the Southeast Anatolian Overlap zone passes, are step slopes, narrow and deep valleys. It is seen that the upper parts of some mountainous areas around Çermik have characteristics of plateau. At every 1100m-1300m on the mountains like the Gelincik mountain in the west and Hennarek mountain in the North of Çermik are flat areas that have characteristics of plateau. If we put aside the mountainous areas and plateaus, we can see that a great part of the study area consists of the lands that are hills, a little sloped or nearly flat. While a little sloped flat areas are widely seen in the east or southeastern part of Çermik, there are hills that have slopes between 5-30% in west part. There are almost no developed mature or grounded valleys. The Çermik stream which is called “Sinek Çayı” in the region, and other side streams that join it are young valleys vith “V” profile. Alluvial cones are at the mouths of the rivers the bed slopes of which are more and which join the Çermik stream especially from the mountain and hills

Anahtar Kelimeler

Taurus Mountains, Karacadağ Volcano, Alluvial Cones, Anatolian Block, Petekkaya Ridges, Çermik Strea

Kaynakça

• Ardos, M. (1979): Türkiye Jeomorfolojisinde Neotektonik. İst. Univ. Coğ. Enst. Yay.No:113 İstanbul EIgin, İ.A. (1965); Diyarbakır Havzası Hidrojeolojik Etüd Raporu.
• (Yayınlanmamış).D.S. İ. X.Bölge Md.Yeraltı Suları Şefliği. Diyarbakır
• İnceöz, M. (1989); Çermik-Çüngüş Bölgesinin Jeolojisi. Fırat Üniv. Jeoloji Müh. Fak., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ
• Ramsay, W.M. (1960);Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası.(Çev.M.Pektaş)Milli Eğitim Yay.s:347, İstanbul
• Sözer, A.N. (1969); Diyarbakır Havzası. Beşeri ve İktisadi Coğrafya Açısından Bir Bölge Araştırması. Diyarbakır'ı Tanıtma ve Turizm Der. Yay. No:19 Ankara
• Taban, A. (1980); Kentlerin Jeolojisi ve Deprem Durumu. T.C.İmar-İskan Bak.Afet İşleri Gn.Md.Yay.Ankara
• Tolun, N. (1962); 1/500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası,Diyarbakır Paftası ve İzahnamesi.MTA Enst.Yay Ankara