Türkçe ve Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitaplarındaki Metinlerde Yer Alan Deyimler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Sayı: 41, 1 - 12, 15.06.2022

Ömer Kemiksiz

Öz

Bu araştırmanın amacı ilkokul/ortaokul Türkçe ve lise Türk dili ve edebiyatı ders kitaplarındaki metinlerde yer alan deyimleri çeşitli açılardan incelemektir. Nitel araştırma deseninde tasarlanan araştırmanın verileri doküman incelemesi tekniği ile toplanmıştır. Araştırmanın örneklemini 2. sınıf için Koza, diğer sınıf seviyeleri için MEB Yayınları tarafından hazırlanan ders kitapları oluşturmuştur. Örneklemdeki kitaplarda yer alan 155 öyküleyici metin, 128 bilgilendirici metin ve 101 şiir olmak üzere toplam 384 metin araştırma kapsamında incelenmiştir. Araştırma bulgularına göre ilkokul seviyesinde en fazla deyime 4. sınıf, ortaokul seviyesinde 7. sınıf ve lise seviyesinde 11. sınıfta yer verilirken ilkokul seviyesinde en az deyime 1.sınıf, ortaokul seviyesinde 6. sınıf ve lise seviyesinde 9. sınıfta yer verilmiştir. Ders kitaplarında yer alan 1819 farklı, toplam 4804 deyimin 3185’i (%66) öyküleyici metinlerde, 1371’i (%29) bilgilendirici metinlerde, 248’i (%5) şiirlerde yer almıştır. Bütün sınıf seviyelerinde deyimlerin en sık kullanıldığı metin türü öyküleyici metinler olmuştur. Ders kitaplarındaki metinlerde en sık kullanılan deyimler ne kadar (f=82), o kadar (f=65), karar vermek (f=59), haber vermek (f=39), gibi olmak (f=37), fark etmek (f=34), elde etmek (f=32), kim bilir (f=32), ortaya çıkmak (f=31) ve yola çıkmak (f=30) şeklinde belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Türk dili ve edebiyatı, ders kitabı, metin, deyim

Kaynakça

• Akın, K. (2018). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan okuma metinlerinin söz varlığı üzerine bir değerlendirme. Social Sciences Studies Journal, 4 (22), 3695-3706.
• Akkar, İ. (2021). Yabancı dil olarak Türkçe eğitimi kitaplarında deyim ve atasözlerinin kullanımına ilişkin bir inceleme (Yedi İklim Türkçe Öğretim Seti örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Aksan, D. (2003). Her yönüyle dil. (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• Arslan-Kutlu, H. (2006). MEB ilköğretim 6, 7. ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin söz varlığı açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Arslan, N. & Durukan, E. (2014). Yabancılara Türkçe öğretimi ders kitaplarında söz varlığı unsurlarının incelenmesi. International Journal of Language Academy, 2 (4), 247-265.
• Atalan, S., & Topçuoğlu-Ünal, F. (2021). Aynı sınıf düzeyinde hazırlanmış ders kitaplarının atasözleri ve deyimler açısından karşılaştırılması. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 14 (84), 129-143. doi: 10.29228/JASSS.43959
• Baş, B. (2012). Türk masallarının söz varlığı üzerine bir değerlendirme. Millî Folklor, 93, 125-134.
• Baş, B. (2016). Çocuk kitaplarında ortak söz varlığı unsurları üzerine bir değerlendirme. Millî Eğitim Dergisi, 210, 391-409.
• Bulut, M. (2013). Türkçe eğitimi ve öğretiminde dil ve kültür aktarımı aracı olarak atasözleri ve deyimlerin önemi. Turkish Studies, 8(13), 559-575.
• Büyükhellaç, S. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığının incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Coşkun, C. (2021). Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın romanlarında deyimler, atasözleri, ikilemeler, kalıp sözler ve argolar bağlamında söz varlığı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Çitil, H. (2009). Sait Faik Abasıyanık’ın hikâyelerinde argo, deyim ve atasözlerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Demir, C. (2010). Türkçe eğitim-öğretim programları ve kişisel söz varlığı. Millî Eğitim Dergisi, 210, 141-161.
• Demirci, S. & Baş, B. (2016). İlkokul 3. sınıflarda söz varlığının geliştirilmesi üzerine bir eylem araştırması. Millî Eğitim Dergisi, 210, 215-235.
• Doğru, A. (2008). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında deyimler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Emre, İ. & Doğan, A.T. (2012). Türk dili ve kompozisyon bilgisi. İ. Emre (Ed.), Sözlü edebiyat türleri (ss.227-256). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Erdoğan, G. (2019). Yabancılara Türkçe öğretimine yönelik ders kitaplarının atasözleri ve deyimler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep.
• Erol, K. & Sarıkaya, B. (2016). Sevgi Soysal’ın öykülerinde söz varlığı unsurları: yansımalar, kalıp sözler, ikilemeler ve deyimler. International Journal of Social Science, 47, 51-75. doi: 10.9761/JASSS3453
• Göçen, G., Karabulut, G., Yıldız-Memiş, N., & Darama, M. (2020). Yabancılar için Türkçe okuma kitaplarında yer alan ikileme, deyim ve atasözlerinin kullanım sıklığı ve seviyelere göre dağılımı. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 8 (2), 112-142. Doi: 10.29228/ijlet.41764
• Gökçe, B. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki “toplum hayatı” temalı metinlerin söz varlığı açısından değerlendirilmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 2, 150-164.
• Gün, M. & İkizçınar, B. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki okuma metinlerinde atasözü ve deyimlerin dağılımı: Yedi İklim örneği. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 7 (3), 214-233. doi: 10.18033/ijla.36859
• Hayran, T. (2019). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarında söz varlığına yönelik bir inceleme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur.
• İnan, İ. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerdeki deyim, atasözü ve özdeyişlerin analizi ve Türkçe eğitimine katkıları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Karadüz, A. (2009). Sözlük, sözcük anlamı ve öğrenme üzerine. Turkish Studies, 4(4), 636-649.
• Kargın, F. (2019). 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığı ögeleri üzerine bir inceleme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2018). Türkçenin anlatım gücünde deyimlerin yeri. Türk Dili Dergisi, 801, 16-22.
• Mangır, M. (2012). İlköğretim 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki deyim varlığının öğrencilerin alıcı söz varlığına katkısı. Turkish Studies, 7 (4), 2371-2385.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). Türkçe dersi öğretim programı. Ankara: MEB Yayınları.
• Öz, G. (2012). İlköğretim sekizinci sınıf Türkçe ders kitaplarının söz varlığı bakımından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Özbay M., & Melanlıoğlu D. (2009). Türkçe eğitiminde deyimlerin öğretme ve öğrenme süreci bakımından değerlendirilmesi. Millî Eğitim, 181, 8-19.
• Özden, M. (2016). Gümülcine ağzında görülen deyimler üzerine bir değerlendirme. Dede Korkut Dergisi, 11, 79-101.
• Özkan, E. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitaplarında Türk kültür ögeleri olarak atasözleri ve deyimler. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 4 (10), 295-300.
• Pilav, S. (2008). Üniversite birinci sınıf öğrencilerinin söz varlığı üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Sinan, A.T. (2008). Deyim kavramı üzerine notlar-1. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), 91-98.
• Şen, E. (2019). 1980-2008 yılları arasında yazılmış yerli çocuk tiyatrosu metinlerinin söz varlığı açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7 (1), 79-93.
• Turhan, H. (2010). 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin söz varlığı açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders ve öğrenci çalışma kitaplarının deyim varlığı ve öğretimi açısından incelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 2 (2), 63-90. Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Uluçay, M. (2011). İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki söz varlığının ortaöğretim Türk dili ve edebiyatı ders kitaplarındaki metinlere altyapı oluşturmada yeterliliği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzincan Üniversitesi, Erzincan.
• Uysal, İ.N. (2016). Salâh Birsel’in “şıngır mıngır” sözcükleri –deyimler. Millî Eğitim Dergisi, 210, 563-575.
• Yaman, E. (2016). Türkçenin güncel söz varlığı. Millî Eğitim Dergisi, 210, 85-91.
• Yavuz, M. (2020). Türkçe dersi öğretim programı ve 6. sınıf Türkçe ders kitaplarının söz varlığı açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Yavuz, S. (2012). Haldun Taner’in tiyatrolarında kullandığı kalıplaşmış sözler-deyimler. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (8), 121-140.
• Yıldırım-Bilgen, D. (2017). Çocuk edebiyatı alanındaki eserlerin söz varlığı ögelerine ilişkin karşılaştırmalı bir inceleme. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 5 (3), 145-171. doi: 10.18298/ijlet.2061
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zorpuzan, S. (2018). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan kitaplardaki kalıp söz ve deyim varlığı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.