Okul Yöneticilerinin Öğretmenlerde Örgütsel Sapma Davranışlarına İlişkin Görüşleri

Yıl 2023, Sayı 44, 1 - 19, 31.12.2023

Murat Demirkol Abdulvahap Doğan Tuncay Yavuz Özdemir

Öz

Bu çalışmanın amacı, okul yöneticilerinin gözünden öğretmenlerin kurumlarında sergilediği örgütsel sapma davranışlarının belirlenerek, nedenlerinin ve sonuçlarının tespit edilmesi ve okullarda örgütsel sapma davranışlarını azaltabilecek etkinlikleri belirlemektir. Çalışma, olgubilim (fenomonoloji) deseninin kullanıldığı nitel bir araştırmadır. Çalışma grubu, 2022-2023 eğitim-öğretim yılında Elazığ ilinde görev yapan okul yöneticileri arasından amaca yönelik örnekleme yöntemi ile belirlenmiş toplam 20 okul yöneticisinden oluşmaktadır. Veri toplama aracı olarak, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Elde edilen bulguları şunlardır: Öğretmenlerin, yasal olarak yapmak zorunda oldukları her türlü görevin ihmal etmelerinin birer sapma davranışı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerde gözlemlenen sapma davranışlarının sebeplerine bakıldığında, daha çok sistemden ve okul yönetiminden kaynaklı olduğu görülmekle beraber bireyin kişisel özelliklerinden kaynaklı olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Araştırma neticesinde örgütsel sapma davranışlarının azaltılabilmesi için öğretmenlere yönelik ödül ve cezanın adaletli olarak uygulanması, öğretmenlerin bağlılığını artıracak sosyal etkinlikleri düzenlenmesi, iletişim kanallarının açık tutulması, düzenli denetlemelerin yapılması, problemlere çözüm yolları aranması, okulun hedeflerinin açık bir şekilde tanıtılması etkinliklerinin yer aldığı olumlu okul ikliminin geliştirilmesinin gerekli olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Örgütsel Sapma, öğretmenlerde örgütsel sapma, okul yöneticileri

Opinions of School Administrators on Organizational Deviant Behaviors among Teachers

Öz

The aim of this study was to examine the organizational deviant behaviors displayed by teachers in their institutions from the perspective of school administrators. The study also aimed to identify the underlying causes and consequences of these behaviors and propose strategies to mitigate organizational deviance within schools. The study employed a qualitative research design using the phenomenology approach. The study group consisted of a total of 20 school administrators selected through purposive sampling among those serving in Elazig in the 2022-2023 academic year. The content analysis was used in data analysis. Key findings included the recognition that teachers' failure to fulfill legally mandated responsibilities constituted deviant behavior. As a result of the study, in order to reduce organizational deviant behaviors, it is necessary to apply rewards and penalties for teachers in a fair way, organize social activities that enhance teachers' commitment, keep communication channels open, conduct regular inspections, seek solutions to problems, and develop a positive school climate that includes activities designed to clearly articulate the school's objectives.

Anahtar Kelimeler

Organizational deviance, organizational deviance among teachers, school administrators

Kaynakça

• Acar, Ö. F. & Karaaslan, D. D. Ö. (2022). Özel eğitim öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik, iş tatmin ve iş stres düzeylerinin incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 12(3), 1821-1843. https://doi.org/10.24315/tred.1116786
• Akçit, V., Barutçu, E., & Akşit, İ. (2018). Kurt Lewin’in liderlik tarzları ile örgütsel sapma ilişkisinin incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 209-225. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1004261
• Aksu, A. (2016). Organizational deviance and multi-factor leadership. Educational Research and Reviews, 11(8), 589-597. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1098255.pdf
• Akyüz, M., & Özyer, K. (2018). Cinsiyet ayrımcılığının örgütsel sapma davranışları üzerindeki etkisinde öz-yeterliliğin aracılık rolü: Sağlık kurumlarında bir araştırma. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 25-51. https://doi.org/10.22466/acusbd.482732
• Alhas, F. (2022). Örgütsel sinizm ve örgütsel sessizlik arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik bir araştırma: Devlet Su İşleri Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 285-310. https://dergipark.org.tr/en/pub/sbe/issue/73856/1026720
• Avcı, N. (2008). Konaklama işletmelerinde örgütsel öğrenme, iş tutumları ve örgütsel sapma arasındaki ilişkinin analizi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Bayın, G., & Yeşilaydın, G. T. (2014). Hemşirelerde örgütsel sapma davranışının analizi: Bir üniversite hastanesi örneği. İşletme Araştırmaları Dergisi, 6(3), 81-107. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=690601
• Baysal, C. (2018). Örgütsel bağlılık ve üretkenlik karşıtı davranış ilişkisine yönelik akademisyenler üzerine bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.
• Bursalıoğlu, Z. (2020). Eğitim yönetiminde teori ve uygulama, (15. basım). Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cemaloğlu, N. (2002). Öğretmen performansının artırılmasında okul yöneticisinin rolü. Milli Eğitim Dergisi, 15(2). 153-154. https://avesis.gazi.edu.tr/yayin/5bd1b935-b316-44a1-8cb0-2fcb29e07edd/ogretmen-performansinin-artirilmasinda-okul-yoneticisinin-rolu
• Çeken, H. (2012). Etik liderlik Ve örgütsel adaletin örgütsel sapma davranışları üzerindeki etkisi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 18-39. https://dergipark.org.tr/en/pub/musbed/issue/23512/250515
• Çelebi, F. (2019). Sağlık kurumlarında yıkıcı liderlik, örgütsel sapma ve örgütsel sinizm. Iksad Publications.
• Demir, E. & Köse, M. (2016). Öğretmenlerin rol modelliği hakkında öğretmen görüşleri, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (53), 38-57. https://dergipark.org.tr/en/pub/abuhsbd/issue/32947/366153
• Demir, M. (2009). Konaklama işletmelerinde duygusal zeka, örgütsel sapma, çalışma yaşamı kalitesi ve işten ayrılma eğilimi arasındaki ilişkinin analizi [Yayımlanmamış doktora tezi], Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Demir, M. (2010). Örgütsel sapma davranışının kontrolünde duygusal zekânın rolü: konaklama işletmelerinde bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (26), 196-207. https://dergipark.org.tr/en/pub/dpusbe/issue/4768/65585
• Demir, M., & Tütüncü, Ö. (2010). Ağırlama işletmelerinde örgütsel sapma ile işten ayrılma eğilimi arasındaki ilişki. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 21(1), 64-74. https://dergipark.org.tr/en/pub/atad/issue/16799/174499
• Erbaş Kelebek, E. F. (2022). Öğretmenlerin güçlendirilmesinin okullarda örgütsel vatandaşlık davranışı gösterme eğilimleri üzerindeki etkisi. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1) , 33-46. https://doi.org/10.52835/19maysbd.1022201
• Erturk, A., & Ziblim, L. (2020). Is the perception of organizational deviation affected by the organizational climate? Research in schools. Eurasian Journal of Educational Research, 20(85), 1-22. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/957262
• Evcimen, C., Çakıcı, A., & Çakıcı, C. (2020). İşin anlamlılığının sapma davranışı ve performansa etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(2), 672-683. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.783528
• Girgin Köse, S. (2013). Ortaokul öğretmenlerinin örgütsel sapma ve stratejik liderlik arasındaki ilişki üzerine algıları: İzmir ili örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Gliner, J.A, Morgan, G.A., & Leech, N.L, (2015). Uygulamada araştırma yöntemleri desen ve analizi bütünleştiren yaklaşım (Çeviri: S. Turan), Nobel Akademik Yayıncılık
• Gruys, M. L., ve Sackett, P. R. (2003). Investigating the dimensionality of counterproductive work behavior. International journal of selection and assessment, 11(1), 30- 42. https://doi.org/10.1111/1468-2389.00224
• Gurbetoğlu, A. & Tomakin, E. (2011). Sevilen ve sevilmeyen öğretmen davranışlarına ilişkin öğrenci görüşlerinin incelenmesi . Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1) , 261-276. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefad/issue/59498/855256
• Gürer, A. (2021). Sağlık kurumlarında örgütsel sapma. A. Karaca & E. E. Sezgin (Ed.), Sağlık kurumları penceresinden negatif örgütsel davranış (ss. 157-178) içinde, Eğitim Yayınevi
• Hızarcıoğlu, G. (2022). Etik liderlik ile iş tatmini arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 21(84), 1465-1477. https://doi.org/10.17755/esosder.1075957
• İyigün, N. Ö., & Çetin, C. (2012). Psikolojik kontratın örgütsel sapma üzerindeki etkisi ve ilaç sektöründe bir araştırma-The Impact Of Psychologıcal Contract On Organızational Deviance and A Research In Pharmaceutical Sector. Öneri Dergisi, 10(37), 15-29. https://dergipark.org.tr/en/pub/maruoneri/issue/17895/187693
• İyigün, N.Ö. (2011). Psikolojik kontratın örgütsel sapma üzerindeki etkisinde kişilik özelliklerinin rolü ve bir araştırma. (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi.
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Manevi temelli sosyal hizmet araştırmaları dergisi, 1(1), 62-80. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/kokdener/123091/13f.pdf
• Kidwell, R. E., & Martin, C. L. (Eds.). (2004). Managing organizational deviance. Sage Publications.
• Korkmaz, İ. (2015). Öğretmenlerin mesleki gelişimlerinde okul yöneticileri ve denetmenlerin etkililiğinin incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, (4), 55-64. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/562639
• Korkmazer, F. & Pirol, M. (2021). Örgütsel adaletin örgütsel sapma davranışlarına etkisi: bir hastane örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 24(1) , 43-62. https://dergipark.org.tr/en/pub/hacettepesid/issue/60872/902504
• Marshall, M. N. (1996). Sampling for qualitative research. Family practice, 13(6), 522-526. https://doi.org/10.1093/fampra/13.6.522
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. Nobel.
• Neves, P., Afonso, O., & Silva, S. T. (2016). A meta-analytic reassessment of the effects of inequality on growth. C. E. Caroll (Ed.), The SAGE Encyclopedia of Corporate Reputation (ss. 386-400) içinde. SAGE Publications, Inc. https://dx.doi.org/10.4135/9781483376493
• Özdemir, İ. (2003). Öğretmenlerin iş başında yetiştirilmesinde okul yöneticisinin rolü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 35(35), 448-465. https://dergipark.org.tr/en/pub/kuey/issue/10362/126853
• Özdevecioğlu, M. (2003). Algılanan örgütsel adaletin bireylerarası saldırgan davranışlar üzerindeki etkilerinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (21), 77-96. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiibd/issue/5878/77795
• Öztürk, C. (2019). Otel işletmelerinde kuşaklara göre örgütsel sapmanın belirlenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Polat, M. (2015). Algılanan İş Tatmini ve Örgütsel Sapma Üzerine Değerlendirme. Assessment On Perceived Job Satisfaction And Organizational Deviation, 1(1), 1-8. https://www.researchgate.net/profile/Mehmet-Polat-12/publication/327229076_ALGILANAN_IS_TATMINI_VE_ORGUTSEL_SAPMA_UZERINE_DEGERLENDIRME/links/5e12ddd64585159aa4b47e59/ALGILANAN-IS-TATMINI-VE-OeRGUeTSEL-SAPMA-UeZERINE-DEGERLENDIRME.pdf
• Robinson, S. L., & Greenberg, J. (1998). Employees behaving badly: Dimensions, determinants and dilemmas in the study of workplace deviance. Journal of Organizational Behavior (1986-1998), 1. https://www.proquest.com/docview/228865358?pq-origsite=gscholar&fromopenview=true
• Sarıoğlu Uğur, S. (2019). Örgütsel bağlılık ile örgütsel sapma davranışı arasındaki ilişki: Banka Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma. Economics Business and Organization Research , 1(1) , 85-96 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebor/issue/51051/660794
• Spector, P. E., & Fox, S. (2002). An emotion-centered model of voluntary work behavior: Some parallels between counterproductive work behavior and organizational citizenship behavior. Human resource management review, 12(2), 269-292. https://doi.org/10.1016/S1053-4822(02)00049-9
• Spreitzer, G. M., & Sonenshein, S. (2004). Toward the construct definition of positive deviance. American behavioral scientist, 47(6), 828-847. https://doi.org/10.1177/0002764203260212
• Şahin, A. (2011). Öğretmen algılarına göre etkili öğretmen davranışları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 239-259. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefad/issue/59498/855255
• Şişman, M. (2007). Eğitim Bilimine Giriş, (3.b). Pegem Yayıncılık
• Thawda, N. M., & Simon, A. R. (2022). Teacher’s job satisfaction and organizational commitment in high schools within Maela Refugee Camp, Thailand. 8ISC Proceedings: Arts and Education, 98-108. http://ejournal.unklab.ac.id/index.php/8iscared/article/view/633/592
• Torun, B. T., & Gürer, A. (2021). Mobbıng ve Örgütsel Sapma Davranışları Arasındaki İlişki: Kamu Çalışanları Üzerine Bir Araştırma. International Journal of Arts and Social Studies, 4(7), 174-203. https://dergipark.org.tr/en/pub/asstudies/issue/67247/1023633
• Tu, Y. T., Sulistiawan, J., Ekowati, D., & Rizaldy, H. (2022). Work-family conflict and salespeople deviant behavior: the mediating role of job stress. Heliyon, 8(10), 1-8. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e10881
• Türkmen, R. P., & Korkmaz, M. (2022). Bağımsız anaokulunda çalışan okul öncesi öğretmenlerinin yaşadıkları çatışma düzeyleri ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişki. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 8(23), 75-104. https://doi.org/10.51293/socrates23-181
• Uii, M. (2011). Causes and consequence deviant workplace behavior. Journal of Innovation, Management and Technology, 2(2), 123-126. http://www.ijimt.org/papers/117-M504.pdf
• Wang, H., & Tıan, G. (2016). Study on the antecedents of counterproductive work behavior of migrant workers. In Management Information and Optoelectronic Engineering: Proceedings of the 2015 International Conference on Management, Information and Communication & Proceedings of the 2015 International Conference on Optics and Electronic Engineering (pp. 174-182). https://doi.org/10.1142/9789814759298_0021
• Widarko, A., & Anwarodin, M. K. (2022). Work motivation and organizational culture on work performance: Organizational citizenship behavior (OCB) as mediating variable. Golden Ratio of Human Resource Management, 2(2), 123-138. https://doi.org/10.52970/grhrm.v2i2.207
• Yetiz, İ. (2022). Kayırmacılık algısının örgütsel sapma davranışına etkisinde özgüvenin düzenleyici rolü (756149). [Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldız, K. (2013). Örgütsel bağlılık ile örgütsel sinizm ve örgütsel muhalefet arasındaki ilişki. Turkish Studies (Elektronik). http://acikerisim.ibu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12491/3190
• Yousefian, M. (2019). Education challenges regarding employees' satisfaction and their lack of turnover, Science Arena Publications Specialty Journal of Knowledge Management, 4(1): 21-26. https://sciarena.com/storage/models/article/LdxwQUZTniUaGdDRxt9AheLtbtiYFWrjSQ5vFCAlREQfC2s0mT7SQWDBJuzD/education-challenges-regarding-employees-satisfaction-and-their-lack-of-turnover.pdf