Türkiye’deki Çöven Gypsophila L. Türleri, Tehlike Durumları ve Kullanım Alanları

Yıl 2012, Sayı: 359, 26 - 31, 01.07.2012

Gökhan İpek Bilal Gürbüz

Öz

Türkiye üç fitocoğrafi bölgenin İran–Turan, Akdeniz ve Avrupa–Sibirya kesişim noktasında yer alması, Asya-Avrupa kıtaları arasında köprü görevi alması, floranın geçmişi, Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerinden olması gibi nedenlerle küçük yüzölçümüne rağmen biyoçeşitliliği oldukça zengin bir ülke olmasının yanında, ülkemizde birçok bitki taksonu tıbbi, aromatik, ilaç ham maddesi, boya, çiçekçilik vs. ekonomik amaçlarla kullanılmaktadır. Bu bitki cinslerinden Gypsophila ülkemizde 59 takson ile temsil edilmektedir. Gypsophila cinsine ait 5 taksonu çöven olarak nitelendirmektedirler. Bu taksonlar: G. bicolor Freyn & Sint. Grossh., G. arrostii Guss. var. nebulosa Boiss. & Heldr. Bark., G. perfoliata L., G. eriocalyx Boiss. ve G. venusta Fenzl’ dır. Bu taksonların dışında kullanılan taksonlar da bulunmakla beraber yukarıda belirtilen taksonlar kullanımda ve ticarette önceliklidirler

Anahtar Kelimeler

Çöven, Gypsophila, biyoçeşitlilik

Kaynakça

• Acebes, B., Díaz – Lanza A. M., Bernabé, M., 1998. A saponin from the roots of Gypsophila bermejoi. Phytochemistry, Vol. 49, No. 7.
• Anonim, 2012. http://wwweski.tubitak.gov.tr Erişim Tarihi: 17.05.2012
• Anonim, 2012. http://www.sagliksiz.net/covenin-faydalari.html Erişim Tarihi: 18.05.2010
• Ataşlar, E., 2000. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, 11 (Supple- ment 2): sayfa 49 – 50, Edinburgh Univ. Press.
• Ataşlar, E., Ocak, A., 2005. Gypsophila osmangaziensis (Caryophyllaceae), a new species from Central Anatolia, Turkey. Ann. Bot. Fennici 42: 57–60.
• Babaoğlu, M., Gezgin, S., Topal, A., Sade, B., Dural, H., 2004. Gypsophila sphae- roceplala Fenzl. ex Tchihat.: A Boron Hyperaccumulator Plant Species That May Phytoremediate Soils with Toxic B Levels, Turk J. Bot. 28, 273 – 278.
• Baylan, N., Artık, N., Cemeroğlu, B., 1993. Tahin Helvalarında Saponin Miktarı Üzerinde Bir Araştırma. Doğa 17, 785 – 800.
• Baytop, T., 1984. Türkiye’ de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün). İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 3255, Eczacılık Fakültesi Yayınları, No: 40, 520s. İstanbul.
• Çağlayanlar, E., 2006. Çöven Ekstraktının Maya Performansı, Hamur Reolojik Özellikleri ve Ekmek Kalitesi Üzerine Etkisi, Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
• Davis, P.H., Mill, R.R., Tan, K., 1988. Flora of Turkey and the East Agean Is- lands, 10 (Supplement): sayfa 73 – 75, Edinburgh Univ. Press.
• Huber – Morath, A., 1967. Flora of Turkey and the East Agean Islands, 2: sayfa 149 – 171, Edinburgh Univ. Press.
• İnan, M., 2006. Çukurova Koşullarında Farklı Kökenli Çöven (Gypsophila sp.) Türlerinde Kök Verimleri ve Saponin İçeriklerinin Araştırılması, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü(Doktora Tezi), Adana.
• Korkmaz, M., 2006. Türkiye’ de Yetişen Bazı Tek Yıllık Gypsophila L. (Caryophy- llaceae) Taksonları Üzerinde Biyosistematik Çalışmalar, Süleyman Demi- rel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Isparta.
• Özçelik, H., 1989. Van ve Yöresinde Süt Mamüllerinin Hazırlanmasında Yarar- lanılan Bitkilerin Kullanılışları Üzerine Bir Araştırma, TUBITAK, Doğa Türk Tarım ve Ormancılık Derg., 13, 2; 356-360.
• Özçelik, H., Ay, G., Öztürk, M., 1992. Ankyropetalum gypsophiloides Fenzl (Car- yophyllaceae) Üzerinde Morfolojik, Anatomik ve Ekolojik Çalışmalar, Fırat Üniversitesi, XI. Ulusal Biyoloji Kongresi, Elazığ.
• Özçelik, H., Özgökçe, F., 1995. Taxonomic Contributions to Genus Gypsophila L. (Caryophyllaceae) From East Anatolia (Turkey). IV. th Plant Life of South West Asia Symposium, 195-209, May, 23-25. 1995, İzmir.
• Özçelik, H., Demir, M., 1997. Bazı Doğal Faydalı Bitkilerin Adaptasyonları Üze- rine Bir Araştırma, S. D. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2, 107 – 115.
• Özçelik, H., Özgökçe, F., 1999. Gypsophila bitlisensis Bark. ve Gypsophila ele- gans Bieb. Üzerinde Morfolojik, Taksonomik ve Ekolojik Araştırmalar, I. International Symposium on Protection of Natural Enviroment & Ehrami Karaçam, Kütahya/Türkiye, 295-313.
• Özer, M., 2001. Tabiat Eczanesi Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi, Doğan Baharatçı- lık ve Kimyevi Maddeler Tic. San. A. Ş., 432s. İstanbul.
• Öztürk, M., Özçelik, H., 1991. Doğu Anadolu’ nun Faydalı Bitkileri (Useful Plants of East Anatolia), SİSKAV (Siirt, İlim, Spor, Kültür ve Araştırma Vak- fı), Semih Ofset Matbaacılık Yayıncılık ve Ambalaj Sanayi Limited Şirketi, Ankara.
• Öztürk, A., Öztürk, S., Kartal, Ş., 2000. Van Otlu Peynirlerine Katılan Bitkilerin Özellikleri ve Kullanılışları. OT Sistematik Botanik Dergisi, 7, 2, 167 – 179.
• Sezik, E., 1982. Türk Çöveninin Menşei ve Kalitesi, Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 12, 41 – 64.
• Tanker, M., Tanker, N., 1985. Saponozoitler, Farmakognozi 1, Ankara Üniversi- tesi Eczacılık Fak. Yay. No: 58, 230 – 239.
• Tanker, N., Koyuncu, M., Coşkun, M., 1998. Farmasötik Botanik, Ankara Üni- versitesi, Eczacılık Fakültesi Yayınları, Ders Kitapları No:78, Ankara Üniver- sitesi Basımevi, Ankara.
• Velioğlu, S., 2001. Çöven Ekstraktı Üretim Koşullarının Belirlenmesi ve Stan- dardize Edilmesi Üzerine Araştırma, TÜBİTAK, Tarım Ormancılık ve Gıda Teknolojileri Araştırma Grubu (TOGTAG), Proje No: 2467.
• Yalçınlar, İ., 1996. Struktural Jeomorfoloji, Cilt 1, Özeğitim Yayınları, Konya.
• Yurdagel, Ü., Baysal, T., 1996. Helva Yapımında Çöven Kökü ve Meyan Kökü- nün Kullanımı, Gıda Teknolojisi, 1, 2, 35 – 37.
• Zeybek, N., 1985. Farmasötik Botanik, Kapalı Tohumlu Bitkiler Sistematiği ve Önemli Maddeleri, Ege Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Yayınları, No. 1