Celvetiyye tarîkatının kurucusu Azîz Mahmûd Hüdâyî, Türk tasavvuf târihinin en etkili şahsiyetlerinden birisidir. Hüdâyî, çok sayıda eser yazmış ve bu eserlerinde yoğun olarak tevhîd ve kulluk konularını işlemiştir. Hüdâyî nezdinde hakikî tevhîdin yani ma‘rifetin ismi cem‘, ubûdiyyetin yani kulluğun ismi ise tefrika (fark)dır. Cem‘; “tevhîd-i ef‘âl”, “tevhîd-i sıfât” ve “tevhîd-i zât” olmak üzere üç mertebeden müteşekkildir. Bu mertebelere bağlı olarak kul, nefsin hazlarından ve mâsivâ sevgisinden uzaklaşarak, varlık âleminde vukû bulan her şeyde hakikî fâilin Allah olduğunu, tüm sıfatların hakikatte Allah’a âit olduğunu ve Hakk’ın dışında da hakikî bir varlığın olmadığını müşâhede eder. Bu müşâhedelerden sonra kul, tefrika/fark hâline döner. Tefrika hâlinde kul, cem‘ zevkine uygun olarak üst seviyede kulluğunu îfâ eder. Her iki hâl yani hem cem‘ hem de tefrika hâlleri kul için zorunludur. Hüdâyî’ye göre cem‘ mertebelerini idrak etmeyen kulun irfanı yoktur, kulluğa riayet etmeyenin ise ilhâdı çoktur. Bu makâlede Hüdâyî’nin cem‘ ve tefrika konusundaki yaklaşımları irdelenecek, görüş ve düşünceleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Azīz Mahmūd Hudāyī, the founder of the Celvetiyye sect, is one of the most influential figures in the history of Turkish Sufīsm. Hudāyī, wrote numerous books and in these works he intensely dealt with the subjects of tawhīd and obedience. According to Hudāyī, the true tawhīd, ma’rifa, is called jam‘ and the name of true obedience is tafriqah (difference). Jam‘ consists of three levels as “tawhīd al-afāl”, “tawhīd al-sıfāt”, and “tawhīd-ı dhāt”. Depending on these levels, the servant, away from the pleasures of nafs and the love of māsiwā, sees that the real agent in everything that happens in the universe is Allah, all attributes belong to Allah, and there is no real existence except other than Haq. After these observations, the servant returns to the state of tafriqah. In the case of tafriqah, the servant performs the highest level of obedience in accordance with the pleasure of jam‘. Both jam‘ and tafriqah are obligatory for the servant. According to Hudāyī, the servant who does not comprehend the levels of jam‘ have no wisdom, and the person who does not comply with obedience becomes unbelieving. In this article, approaches of Hudāyī to jam‘, and tafriqah will be examined, and his views and thoughts will be tried to be revealed.
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Konular | Din Araştırmaları |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2021 |
Gönderilme Tarihi | 1 Temmuz 2021 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Sayı: 11 |