İSLAM HUKUKUNDA İHTİLAFLI DELİLLER

Yıl 2017, Sayı: 1, 43 - 66, 25.12.2017

Sezayi Bekdemir

Öz

İslam hukuku ilminde
"şer‘î-amelî hükme ulaştıran vasıta" şeklinde tarif edilen delil;
kaynaklarda aklî-naklî, kat‘î-zannî ve aslî-fer'î gibi çeşitli yönlerden
tasnife tabi tutulmuştur. Bunlardan aslî-fer'î şeklindeki tasnif, diğerlerine
nazaran fıkıh edebiyatında yaygınlaşmış ve genel kabul görmüştür. Buna göre
Kitap, Sünnet, icmâ ve kıyas gibi şer‘î deliller, aslî deliller grubunda yer
alırken; istihsân, istislâh, istishâb, sedd-i zerâyi‘ gibi deliller de fer‘î
deliller grubunda yer almıştır. Delillerin bu şekilde sınıflandırılması,
onların üzerinde ittifak değil; ihtilâf olduğunu göstermektedir. Aslî
delillerin, "sahih deliller" olduğu hususunda ittifak vardır. Fakat
fer'î delillerden bazısı, fıkhî ekollerden birine göre sahih kabul edilirken
diğerine göre fâsid kabul edilmiştir. Son dönemlerde dini ilimler alanında
usûl/yöntem tartışmalarının yoğunlaştığı bir vakıadır. Fıkıh usûlü ilminin de
bu tartışmalardan nasibini aldığı gerçeği, şer’î delillerin iyi anlaşılmasını
gerekli kılmaktadır. Çünkü İslam hukukunun ana konusu olan hükümler, bu şer'î
delillerden elde edilmektedir. Bu durumda bir hükmün hangi şer'î delil ile elde
edildiği önem arz etmektedir. Burada hangi delillerin "fâsid olduğu"
iddialarını ve bu iddiaların gerekçelerini ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Delil, İhtilaf, Fâsid

Kaynakça

• ÂMİDÎ, S. (ty.).el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm (A. Abdürrezâk, Tah.) (4 cilt). Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî.
• APAYDIN, H. Y. (2008). Sahâbî Kavli. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXXV, ss. 500-504). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ATAR, F. (2011). Fıkıh Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları.
• BÂCÎ, S. (1989). İhkâmu’l-Fusûl. Beyrut.
• BÂKILLÂNÎ, M. (1998). et-Takrîb. Beyrut.
• BARDAKOĞLU, A. (1994). Delil. Diyanet İslam Ansiklopedisi (IX, ss. 138-140). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BARDAKOĞLU, A. (2001). İstihsân. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXIII, ss. 339-347). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BARDAKOĞLU, A. (2001). İstishâb. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXIII, ss. 376-381). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BEYHAKÎ, A. (1989). Sünen (Kalaci, A. E. Tah.). Karaçi.
• BUHÂRÎ, A. (1994); Keşfü’l-Esrâr ‘an Usûli Fahrilislâm el-Pezdevî. (M. Mu’tasım, Tah.) (4 cilt). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye.
• BUHÂRÎ, M. (1992). el-Câmiu’s-Sahîh (8 cilt). İstanbul.
• CESSAS, A. (1994). el-Fusûl fi’l-Usûl, Vizâretü’l-Evkâfü’l-Kuveytiye (4 cilt). Kuveyt.
• CEVHERÎ, İ. (2008). Mu’cemü’s-Sıhâh. Beyrut.
• CÜRCÂNÎ, S. (1985). et-Ta’rifat. Lübnan.
• CÜVEYNÎ, A.(ty.). et-Telhîs. Beyrut.
• ÇOLAK, A. (2014). İslam Hukuk Tarihi ve İslam Hukukunun Delilleri. Malatya: Medipres Matbaacılık Yayıncılık.
• DÂRİMÎ, A. (2013). Sünen (N. Hâşim, Tah.). Beyrut.
• DEBÛSÎ, U. (2001). Takvîmü’l-Edille (H. Muhyiddin, Tah.). Beyrut.
• DERVÎŞ, A. (1990). eş-Şerâ’iu’s-Sâbıka ve medâ Hücciyyetihi fi’ş-Şerâyi’il-İslâmiyye. Riyad.
• DÖNMEZ, İ. K. (2003). Maslahat. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXVIII, ss. 79-94). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• DÖNMEZ, İ. K. (2007). Örf. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXXIV, ss. 87-93). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• DÖNMEZ, İ. K. (2009). Sedd-i Zerâi. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXXVI, ss. 277-282). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• DÖNMEZ, İ. K. (2010). Şer’u Men Kablenâ. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXXIX, ss. 15-19). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• EBÛ DÂVÛD, S. (1992). Sünenü Ebî Dâvûd (6 cilt). İstanbul.
• EBÛ’L-BEKÂ, E. (1993). el-Külliyyât. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• EBU YA’LÂ, F. (1990). el-Udde (A. Mübarekî, Tah.) (5 cilt). Riyad.
• EBÛ YUSUF, Y. (ty.). Kitâbü’l-Harâc. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye.
• EBU ZEHRA, M. (1981). Fıkıh Usûlü (A. Şener, Çev). Ankara: Fon Matbaası.
• EKİNCİ, E. B. (2010). İslâm Hukuku ve “Önceki Şeriatler” Eski Hukukumuzda Önceki İlahî Hukuk Sistemlerinin Yeri. İstanbul.
• ERTURHAN, S. (2014). Fıkıh Usûlüne Giriş. Sivas: Asitan Yayıncılık.
• FÎRÛZÂBÂDÎ, M. (2008). Kamûsu’l-Muhît. Kahire.
• GAZZÂLİ, M. (1993). el-Mustasfâ (M. Abdusselam Tah.). Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiye.
• HABBÂZÎ, C. (2008). el-Muğnî. Mekke.
• HÂDİMÎ, E. (1890). Mecâmiu’l-Hakâik. İstanbul.
• HÂKİM, M. (1990). Müstedrek (4 cilt). Beyrut.
• HAMEVİ, A. (1985). Ğamzü Uyûni’l-Besâir. Beyrut.
• İBN AHMED, H. (1988). Kitabu’l-ayn (8 cilt). Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî.
• İBN FÂRİS, A. (ty.). Mu‘cemu mekâyisi’l-lüğa (A. M. Harun, Tah.) (6 cilt). Kum: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İBN HANBEL, A. (2001). el-Müsned (4 cilt). Gazze.
• İBN HAZM, A. (ty.). el-İhkâm (A. Şakir, Tah.) (8 cilt). Beyrut: Dârü'l-Evkâfü’l-Cedîde.
• İBN HÜMÂM, K. (ty.). Fethu'l-Kâdir (7 cilt). Beyrut: Dârü'l-Fikir.
• İBN KAYYIM, M. (1991). İ’lâmü’l-Muvakkıin an Rabbi’l-Alemîn (4 cilt). Beyrut.
• İBN KESÎR, İ. (1991). Müsnedu'l-Fârûk. Mansûra.
• İBN KUDÂME, M. (2002). Ravzatü’n-Nâzır ve Cennetü’l-Menâzır fî Usûli’l-Fıkh alâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed (2 cilt). Beyrut.
• İBN MANZÛR, M. (1992). Lisânü’l-Arab (15 cilt). Beyrut.
• İBNÜ’L-ARABÎ, E. (1999). el-Mahsûl. Amman.
• İBNÜ’L-HÂCİB, C. O. (1986). Muhtasar (Şemseddin el-İsfahânî, Beyânü’l-Muhtasar Şerhu Muhtasarı İbnü’l-Hâcib Şerhiyle birlikte) (M. Baka, Tah.) (3 cilt). S. Arabistan: Dârü'l-Medenî.
• İLTAŞ, D. (2006). Fıkıh Usûlünde Mütekellimîn Usûlünün Delalet Anlayışı. Kayseri: İsam Yayınları,
• ISFAHANİ, R. (1986). el-Müfredat fi Garibi'I Kur'ân. İstanbul: Kahraman Yayınları.
• KELVEZÂNÎ, M. (1985). et-Temhîd. Mekke.
• KOCA, F. (2003). Mefhûm. Diyanet İslam Ansiklopedisi (XXVIII, ss. 350-353). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KOZALI, A. (2004). İstihsân ve Doğal Hukuk İlişkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bursa.
• MALİK, İ. (2004). Muvatta’ (M. M. el-A’zami, Tah.) Birleşik Arap Emirlikleri.
• MOLLA HÜSREV, M. (2014). Mir’âtü’l-Usûl Şerhu Mirkâti’l-Vüsûl (H. Sadıkoğlu, Çev.). İstanbul: Özgü Yayıncılık.
• MÜNÂVÎ, A. (2010). el-Mu'tasar. Mısır.
• MÜSLİM, E. (1991). el-Müsnedü’s-Sahîh (6 cilt). Kahire.
• NAS, T. (2010). Mefhûmu’l-Muhâlefe’nin Delâleti (Usûl Dergisi 14. cilt, s. 2; ss. 117-154). İstanbul.
• NESEÎ, E. (1992). Sünenü Neseî (9 cilt). Beyrut.
• ÖNDER, M. (2000). Hanefî Mezhebinde İstihsân Anlayışı ve Uygulaması (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya.
• PEZDEVÎ, A. (ty.). Usûlü Pezdevî (Keşfü’l-Esrar Şerhi ile birlikte) (4 cilt). Kahire.
• RÂZÎ, F. M. (1997). el-Mahsul (T. C. Ulvâni, Tah.) (6 cilt). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• SADRÜŞŞERİA, U. (1971). et-Tavzîh fî Halli Ğavâmizi’t-Tenkîh (Â. M. el-Misbâhî, Tah.), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• SEM‘ÂNÎ, E. (1999). Kavâtı‘u’l-Edille. Beyrut.
• SEMERKANDÎ, A. M. (1984). Mîzânü’l-Usûl fî Netâicü’l-Ukûl (2 cilt). Mekke.
• SERAHSÎ, Ş. M. (ty.). el-Usûl (2 cilt). Beyrut: Dârü'l-Marife.
• SEYYİD BEY, M. (2012). Medhal. İstanbul.
• SİFİL, E. (2006). Hz. Ömer'in Kur'an ve Sünnet Anlayışı. Konya.
• ŞÂFİÎ, M. İ. (1940). er-Risale (A. Şâkir, Tah.). Mısır.
• ŞÂTIBÎ, İ. (2009). el-İ'tisâm (A. İyibildiren, Çev.). Konya: Kitap Dünyası Yayınları.
• ŞÂTIBÎ, İ. (1997). el-Muvâfakât (7 cilt). Mısır.
• ŞELTÛT, M. (1953). Mukârenetü’l-Mezâhib. Kahire.
• ŞEVKÂNÎ, M. (1999). İrşâdü’l-Fuhûl (A. İnâye, Tah.) (2 cilt). Dımeşk.
• ŞÎRÂZÎ, İ. (2003). el-Lüma’ fî Usûli’l-Fıkıh. Beyrut.
• TEFTAZÂNÎ, M. (ty.). Şerhü’t-Telvih ale’t-Tavzîh (2 cilt). Mısır.
• TEHÂNEVÎ, M. (1996). Keşşâfu Istılahati’l-Funûn ve’l-Ulûm. Lübnan.
• TİRMİZÎ, E. (1998). Sünen. Beyrut.
• YALÇI, N. H. (2008). İlk Beş Asır Usûlü’l-Fıkh Literatüründe İstıshab Delili (Doktora Tezi). İstanbul.
• YAVUZ, Y. Ş. (1994). Delil. Diyanet İslam Ansiklopedisi (IX, ss. 136-138). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ZEBİDÎ, Z. A. (ty.). Tacü’l-Arus (36 cilt). İskenderiye: Dâru'l-Hidaye.
• ZENCÂNÎ, Ş. (h. 1398). Tahrîcu'l-Furû' ale'l-Usul. Beyrut: Müessesetü'r-Risale.
• ZERKEŞÎ, B. (1994). Bahru’l-Muhît (8 cilt). Mısır: Dârü'l-Kütübî.
• ZUHAYLİ, V. (1986). Usûlü Fıkhı'l-İslâmî. Dımeşk.