İbn-i Hibbân'ın istma tebiyeni (açığa çıkarma) şartı ve râvînin müdellis olmasını hüküm vermesini etkisidir

Year 2021, Issue: 8, 69 - 86, 30.06.2021

Yousef Jırou

Abstract

Ravi tedlis ile bilinmesini hadisinin kabul edilmemesinin nedenlerinden biri, bu nedenle el-cerh ve et-Ta'idil imamlarının müdellis olan raviler hakkında biligi verme önem gösterip ve hadislerinde bulunan tedlisi uyarıda bulunmalarıdır. Tabi ki müdellisler halını beyan ederek her imamın yöntemi vardı. Bu konuda alımlardan İmam Ebu Hatim İbn Hibban’dır.
İbn Hibban, kitaplarında söz ettiği bir grup râvide şu şartları koşmuştur: Rivayetlerinde şeyhlerinden duyduklarına (sema’) dair beyanda bulunmalarını ki, bu topluluk iki kısma ayrılır: Tedlisle niteleyip duymalarını (sema’) şart koştuğu kısım ve tedlisle nitelemeyip duymalarını (sema’) şart koştuğu kısım.
Alimlerin -Hadis ve diğer ilim erbabının- cumhurunun ittifakla kabul ettiği görüşe göre ravi müdellis ise rivayetinin kabulü için: Genel olarak şeyhlerinden duyduğunu (sema’) beyan etmesi şart koşulur.
Araştırmacı burada: İbn Hibban ikinci kısımda duymayı (sema’) beyan etmeyi neden şart koştuğu ile ilişkili bir problem buldu, halbuki bu ravileri ne kendisi ne de başkası tedlisle nitelemedi. Bununla birlikte İbn Hibban’dan sonra gelen alimlerden, raviyi tedlisle nitelemeyi bu şart koşmaya bağlamaları kabul edilebilir mi?
Araştırmacı, araştırmanın girişinde İbn Hibban'ı tanıtıp tedlisin tanımını (sınırlarını) beyan ederken bu sorunu ele aldıktan sonra müdellislere ilişkin İbn Hibban’ın metoduna ve bu ravilere ilişkin muamelesine arz etti (yaklaşımına uyarladı). (İbn Hibban bu ravilerden) rivayet etti mi? Hangi yolla (yöntemle) onlardan rivayet etti? Daha sonra araştırmacı, raviyi tedlis ile nitelendirmek için bu koşula güvenen âlimleri açıkladı, böylece araştırmacı, bu araştırmanın sonucunda, bu ravileri tedlisle yargılamamamız gerektiği sonucuna varır.

Keywords

hadisi şerif, İbn Hibban, cerh ve te’dil, raviler, tedlis, seme’a

اشتراطُ ابنِ حبان تبيينَ السماع، وأثره في الحكم على الراوي بالتدليس

Abstract

من الأسباب التي تدعو إلى التوقُّف عن قَبول حديث الراوي أن يوصفَ بالتدليس، ولهذا اعتنى أئمة الجرح والتعديل بالرواة المدلِّسين، ونبَّهوا إلى ما وقع في حديثهم من تدليس، وكان لكلِّ إمامٍ منهجٌ في التعامل معهم، ومن هؤلاء الأئمة: الإمامُ أبو حاتم ابنُ حبَّان، الذي اشترطَ في مجموعةٍ مِن الرواة الذين ترجم لهم في كتبه: أن يبيِّنوا سماعَهم من شيوخهم في مرويَّاتهم، وهذه المجموعة على قسمين: قسمٌ وصفَهم بالتدليس واشترطَ تبيينَهم للسماع، وقسمٌ لم يصفهم بالتدليس لكنه اشترط تبيينَهم للسماع.
ومن المتفق عليه عند جمهور العلماء مِن المحدِّثين وغيرهم أنَّ الراوي إذا كان مدلساً فإنه يشترط لقَبول رواياته: أن يبيِّن السماع عن شيوخه عموماً.
والباحث وجد هنا إشكالاً متمثلاً في: لماذا يَشترِطُ ابنُ حبان في القسم الثاني تبيينَ السماع، مع أن هؤلاء الرواة لم يصفهم هو ولا غيرُه بالتدليس؟ وهل يُقبل ممن جاء بعد ابنِ حبان مِن العلماء أن يَبْنُوا على هذا الاشتراط وصفَ الراوي بالتدليس؟
وقد عالج الباحثُ هذا الإشكال من خلال تعريفه في مقدمة البحث بابن حبان وبيانه لحد التدليس، ثم عرضه لمنهج ابن حبان في المدلسين، ثم لتعامل ابن حبان مع هؤلاء الرواة، وهل روى عنهم، وما هي الطريقة التي روى عنهم بها؟ ثم بيَّن الباحثُ العلماءَ الذين اعتمدوا على هذا الاشتراط لوصف الراوي بالتدليس للوصول إلى حلٍّ لهذه الإشكالية.

Keywords

الحديث النبوي, ابن حبان, التدليس, السماع, الجرح والتعديل, الرواة

References

• Ibn Ebi Hâtim, Abdurrahmân B. Muhammed B. Idrîs Er-Râzî. El-Cerḥ Ve’t-Taʿdîl. Beyrut: Daru Ihya Et-Turas, 1. Bas, 1271h,1952m.
• ---------- Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm, Nşr. Es‘Ad Muhammed Et-Tayyib, Mekke: Mektebetu Nizar Mustafa el-Baz, 3. Bas, 1419h.
• Ibnü’s-Salâh, Osmân B. Salâhiddîn Abdirrahmân B. Mûsâ Eş-Şehrezûrî Eş-Şehrezûrî, Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ, Nşr. Nûreddin Itr, Dımaşk: daru’l fikir, 1406h,1986m.
• Ibnü’l-Kattân, Alî B. Muhammed B. Abdilmelik El-Fâsî. Beyânü’l-Vehm Ve’l-Îhâm Fi Kitâbi’l-Aḥkâm. Nşr. Hüseyin Âyt Saîd, Riyad: Dar Teybe, 1418h,1997m.
• İBN BALABÂN, Emîr Alâüddîn Alî b. Balabân b. Abdillâh el-Mısrî. el-İḥsân fî taḳrîbi Ṣaḥîḥi İbn Ḥibbân. Nşr. Şuayb el-Arnaût, Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 1.bas, 1408h, 1988m.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed B. Hibbân B. Ahmed El-Büstî. Es̱-S̱İḳāt. Haydarâbâd’da: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Bas,1993h,1973m.
• ------ El-Mecrûḥîn Mine’l-Muḥaddis̱În. Thk: Hamdî B. Abdülmecîd B. Ismâil Es-Selefî, Riyad: Dâru's-Sumayî, 1.Bas, 1420h, 2000m.
• ------- Meşâhîru ʿulemâʾi’l-Emṣâr. Thk: Merzûk Ali Ibrâhim, El-Mansûra: Dâru"L-Vefâ, 1.Bas,1411h,1991m.
• Ibn Hacer El-Askalânî, Ahmed B. Alî B. Muhammed El-Askalânî. En-Nüket ʿalâ Kitâbi’bni’ṣ-Ṣalâḥ. Thk: Rab’i B. Hâdî Umeyr, Medine: El-Câmi’atü’l-Islamiyye, 1984m.
• ------- Takrîbu't-Tehzîb. Thk: M. Avvame, Suriye: Dar Er-Raşid,1. Bas,1406h, 1986m.
• --------- Taʿrîfü Ehli (Üli)’T-Taḳdîs Bi-Merâtibi’l-Mevṣûfîne Bi’t-Tedlîs (Ṭabaḳātü’l-Müdellisîn). Thk: Asım B. Abdullah, Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1.Bas, 1403h, 1983m.
• Ibn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh B. Adî B. Abdillâh El-Cürcânî. El-Kâmil Fî Ḍuʿafâʾi’r-Ricâl. Thk: Âdil Ahmed Abdülmevcûd V.Dğr, Beyrût: El-Kütübü'l-Ilmiyye, 1.Bas,1418h, 1997m.
• İbn Asâkir, Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkī. TÂRÎHU MEDÎNETİ DIMAŞK. Thk: Amir b. Garame el-. Amri, Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1995.
• Ahmed B. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed B. Muhammed B. Hanbel Eş-Şeybânî. Müsned, Thk: Şuayb El-Arnavut Ve Dğr, Beyrut: Müessesetü'r- Risale,1.Bas, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed B. Ismaîl. Târihu’l-Kebîr. Haydarâbad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye.
• SIBT İBNÜ’l-ACEMÎ, İbrâhîm b. Muhammed b. Halîl el-Halebî. et-Tebyîn li-esmâʾi’l-müdellisîn. thk. Yahya Şefik Hasen. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye,1. Bas, 1986.
• El-Bikāî, Ibrâhîm B. Ömer B. Hasen. En-Nüketü’l-Vefiyye Bimâ Fî Şerhi’l-Elfiyye, Thk: Mâhir Yâsîn El-Fahl, B.Y: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Bas, 2007.
• El-Cevherî. Ebû Nasr Ismâîl B. Hammâd. Es-Sıhâh. Thk: Ahmed Abdulgaffâr 'Attâr, Beyrut:, Dâru'l-'Ilim,4.Bas, 1987.
• Dârekutnî, Ali B. Ömer. Es-Sünen-I Dârekutnî. Thk: Şuayp Arnaut, Beyrut: Müessesetü'r- Risâle,1. Bas, 2004.
• Ez-Zehebî, Muhammed B. Ahmed B. Osmân B. Kaymaz. Tezkiretü’l-Huffâz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Ilmiyye,1.Bas, 1998.
• Et-Taberânî, Ebu’l-Kasım Süleyman B. Ahmed, El-Mu’cemu’l- Kebîr, Thk: Hamdi Abdülmecid Es-Silefî, Kahire: Mektebetü Ibn Teymiye, 2.Bas.
• Muhammed b. Talat. Mucemü'l-müdellisin. Riyad: dar adva es-selef, 1. Bas, 1426h.
• el-Irâkī, Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. et-Tebsıra ve’t-tezkira. Thk: Abdullatif el-Hemîm. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye,1. Bas, 1423/2002.
• el-Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. Kitâbü’dDuafâi’l-Kebîr, thk: Abdulmut‘î Emîn Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye,1.bas, 1984.
• ALÂÎ ,Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. Camiu’t-Tahsîl fî Ahkâmi’l-Merâsil. Thk: Hamdî Abdulmecîd es-Selefî, Beyrut: Âlemü’l-Kutub, 2.bas,1986.
• en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, Kitâbu's-Süneni'l-Kübrâ, thk: Şuayb el-Arnaût, vd, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1. Bas, 2001.