Kelimelerin Yolculuğu: Herat Ekolü Tezkirelerinden Heşt Bihişt’e Şair ve Şiir Niteleyicileri

Year 2019, Volume: 3 Issue: 4, 499 - 535, 26.12.2019

Özge Karakoç Kaygusuz

https://doi.org/10.34083/akaded.647507

Abstract

Türk Edebiyatında şair biyografileri
içerisinde önemli bir yeri olan Heşt Bihişt,
Anadolu sahasında yazılmış ilk tezkiredir. Tezkirenin yazarı Sehî Bey (ö.
1548/1549), eserin sebeb-i te’lif bölümünde tezkireyi kaleme alırken, bugün
Herat Ekolü tezkireleri olarak isimlendirilen üç tezkireden yararlandığını
ifade eder. Bu tezkireler: Bahâristan,
Devletşâh  ve Mecâlisü’n-Nefâyis’tir.
İkisi Farsça biri Türkçe kaleme alınmış olan bu tezkireler tabakat usulüyle
yazılmışlardır. Sehî Bey de eserini bu usule uygun şekilde kaleme almıştır. Heşt Bihişt ile Herat Ekolü
tezkirelerinin ortak özelliği sadece şekille sınırlı kalmaz. Biyografiler
aktarılırken kullanılan ifade kalıplarında ve terim olup olmadığı üzerinde
tartışmalar bulunan şiir ve şair niteleyicilerinde de benzerlik görülür.

Bu çalışmanın amacı, Heşt Bihişt, Devletşâh, Bahâristan ve Mecâlisü’n-Nefâyis örnekleminde
tezkirelerin biyografi kısımlarında kullanılan şiir ve şair niteleyicilerinin
ortaklığını, aynı zamanda tezkire geleneği içerisinde Fars Edebiyatından Türk
Edebiyatına geçen tezkire terminolojisi ya da daha ihtiyatlı bir söylemle
tezkirelerdeki şiir ve şair niteleyicilerini tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler: Heşt Bihişt, Devletşâh
Tezkiresi, Bahâristan, Mecâlisü’n-Nefâyis, tezkire, Türk Edebiyatı, Fars
Edebiyatı.

Keywords

Heşt-Bihişt, Devletşah Tezkiresi

References

• ALİ ŞİR NEVÂÎ. (2015). Mecâlisü’n-Nefâyîs(haz. K.Erarslan- A.N.Tokmak)Ankara:TDK.
• AÇIKGÖZ, N. (2000). Klasik Türk Şiiri Tenkid Terminolojisi ve “Âb-dâr” Örneği.Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 2. S.149-160.
• DEVLETŞAH (1901). Tezkiretü’ş-Şuara (haz. E.G.Browne). Cambridge.
• ÇAPAN, P. (1993). 18. Yy Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi.Yayınlanmamış doktora tezi. Elazığ.
• DEVLETŞAH (1977). Tezkiretü’ş-Şuara(çev. Necati Lugal). Tercüman 1001 Temel Eser.
• DURMUŞ, M. (2007).Osmanlı Sahası Türkçe Şair Tezkirelerinin Tür ÖzellikleriYayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İPEKTEN, H. (1991). Türk Edebiyatının Kaynaklarından Türkçe Şuara.Tezkireleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• İSEN, M.(1989). Divan Edebiyatında Bir Tür: Tezkireler. MEB.
• İSEN, M.(1998). Sehi Bey Tezkiresi. Ankara: Akçağ.
• İSEN, M.(2010). Tezkireden Biyografiye. İstanbul: Kapı Yayınları.
• İSEN, M. KILIÇ, F. , AKSOYAK, İ.H. , SUNGURHAN, A. , DURMUŞ, M. (2011).ŞairTezkireleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• İnternet: Sehî Beg, Heşt- Behişt, (haz.) Haluk İPEKTEN, Günay KUT, Mustafa İSEN,HüseyinAYAN,Turgut KARABEY. (2017) (erişim tarihi: 30.10.2019).http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56165,hestbihistpdf.pdf?0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD771F0E5&crefer=3F10D9EEE451CA7919EB7620E9E2DCED105BFE2C68C658C091E591D45C0A51AE
• KILIÇ, F. (1998). 17. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler.Ankara:Akçağ Yayınları.
• KILIÇ, F. (2003). Tezkirelerde Şiirin Ahengini Belirten Kelimeler Üzerine.MilliFolklor Dergisi.15. Sayı.60 s.110-116.
• KILIÇ, F. , YILDIZ, A.(2004).Sehi, Latifi ve Aşık Çelebi Tezkirelerinden HareketleXVI. YY. Tezkirelerinde Bazı Üslup Özellikleri.Ankara: TDK Yayınları.
• MOLLA CÂMÎ (1990). Bahâristan (çev.M.Nuri Gençosman). MEB: Şark İslam Klasikleri-21
• MOLLA CÂMÎ (1478). Bahâristan. Süleymaniye Kütüphanesi no: 3171. İstanbul.
• ROBİNSON, J.S. (1965). TheOttomanBiographies of Poets.Journal ofNearEasternStudies vol.24.
• ROBİNSON, J.S.(2017). The Tezkere Genre in Islam(çev.BOZDAŞ, H.).Hece Dergisi,249, (Eserin orijinali 1964’de yayınlandı) s.125.
• TOLASA, H. (2002). 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: AkçağYayınları.