Şeytan Hikâyesi’nin Mensur Bir Nüshası ve Müstensihin Konuşma Diline Ait Kullanımların Bazı Sözlüklerdeki Karşılığı

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 2322 - 2368, 30.12.2021

Talha Dilben

https://doi.org/10.34083/akaded.1009580

Cited By: 1

Öz

Manzum ve mensur varyantları bulunan Şeytan Hikâyesi, Arapçadan Türkçeye tercüme edilmiş olup birçok el yazması nüshası bulunan ve Müslüman Türk halk kitlelerince rağbet gördüğü anlaşılan, farklı dillerin edebiyatlarında benzer şekillerde yer edinmiş bir metindir. Eser, Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’ye mâl edilse de bu bilgi eserin mensur varyantındaki bir ibarenin yanlış anlaşılması nedeniyle ortaya çıkmış olmalıdır. Şeytan Hikâyesi’nin özel kitaplığımızda bulunan mensur bir nüshası, eksik olmasına rağmen müstensihin konuşma dilini, ağız özelliklerini yansıtması bakımından değerli bulunmuştur. Bu makalede, Şeytan Hikâyesi’nin ilgili nüshasının transkripsiyonlu metni verilmiş, bariz yanlış olduğu anlaşılan kullanımlar dışında müstensihin kullanımlarına müdahale edilmeyerek müstensihin gündelik diline ait kullanımlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca söz konusu kullanımlar, Türk olmayan yazarlar tarafından yazılan Türkçenin bazı sözlükleriyle Derleme Sözlüğü’nde aranmış ve bu kullanımların hem ilgili sözlüklerde yer alıp almadığı hem de Türkiye Türkçesi ağızlarında muhafaza edilip edilmediği, muhafaza ediliyorsa hangi ağızlarda yer aldığı incelenmiştir. Nüshada hem Türkçe sözcüklerde hem de alıntı sözcüklerde kayda değer kullanımların bulunduğu, bu kullanımlardan bazılarının Türkiye Türkçesi ağızlarında hâlâ muhafaza edildiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Şeytan Hikâyesi, Türkiye Türkçesi ağızları, Derleme Sözlüğü, Ağız özellikleri, alıntı sözcükler.

Teşekkür

Şeytan Hikâyesi'nin incelenen mensur nüshasının ağız özellikleri bakımından değerli bir nüsha olduğunu belirterek beni bu makale konusunda cesaretlendiren kıymetli hocam, değerli bilgin Prof. Dr. Metin Akar'a sonsuz teşekkürlerimle...

A Prose Copy of Satan’s Fable And The Equivalence of The Scribal’s Use of Dialectal Language in Some Dictionaries

Öz

Satan's Fable, which exists in verse and prose variants, was translated from Arabic into Turkish and has come down to us in many manuscript copies. It is apparently popular in the Muslim Turkish communities and has similarly gained ground in the literature of other languages as well. Although the work is attributed to Muhyiddîn İbnü’l-Arabî, this information must have arisen due to a misunderstanding of an expression in the prose variant of the work. A prose copy of Satan's Fable in our private library, though incomplete, is found valuable in terms of reflecting the dialectal characteristics of the scribal. In this article, the transcribed text of the relevant copy of Satan's Fable was given, and an attempt was made to reveal the scribal’s use of colloquial language by not interfering with his use, except for the clearly incorrect uses of the language in the copy. Moreover, the above-mentioned uses were checked in Derleme Sozlugu as well as in some other Turkish dictionaries written by non-Turkish authors. It was examined whether these uses are included in the corresponding dictionaries or whether they have been preserved in Turkey Turkish dialects, and if so, in which dialects. It was observed that there were significant uses in both Turkish words and borrowed words in the copy, and some of these uses are still preserved in the Turkey Turkish dialects.

Anahtar Kelimeler

Satan, dialects of Turkey Turkish, Derleme Sozlugu, dialect features, borrowed words.

Kaynakça

• Adamović, M. (2014). Floransalı Filippo Argenti’nin notlarına göre (1533) 16. yüzyıl Türkçesi (Aziz Merhan Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akar, M. (2014). Mevlevî şair Dervîş Niyâzî’nin bir mesnevisi: Resûl-i Ekrem salla’llâhu ‘aleyhi ve’-sellem İblis ʿaleyhi’l-laʿneye su’âl itdügin bildürür. Özkan, Mustafa vd. (Ed.) VIII. milletlerarası Türkoloji kongresi 30 Eylül - 04 Ekim 2013, bildiri kitabı III (s. 1-18). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Akar, M. (2016). Şeytan Hikâyesi. Gelenekten geleceğe Türk edebiyatı, Elginkan Vakfı 2. Türk dili ve edebiyatı kurultayı bildirileri 15-17 Nisan 2015 (s. 107-115). Osman Ünal-Kırıntı Yayıncılık.
• Akar, M. (1985). Yûsuf-ı Meddah’ın Dâstân-ı İblis’inin kaynağı. Beşinci milletlerarası Türkoloji kongresi, tebliğler (s. 1-7). Türk Edebiyatı.
• Akçiçek, A. (1971). Şeceret’ül-Kevn: üstün insan. Rahmet Yayınları.
• Dilben, T. (2020). Envârü'l-Âşıkîn'in Pertev Paşa nüshası (1b-132b) (Giriş, imla özellikleri, metin, dizin, tıpkıbasım örnekleri) (Tez no. 625309). [Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Erdem, M. D., & Gül, M. (Güz 2006). Kapalı e (ė) sesi bağlamında Eski Anadolu Türkçesi-Anadolu ağızları ilişkisi. Karadeniz Araştırmaları, (11), 111-148.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı - 2 indeks - gramer. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertaylan, İ. H. (1946). Yûsufî-i Meddâh, yeni iki Varaka ve Gülşah nüshası - Hamūşnâme - Dâsitan-ı İblis Aleyhillane ve Maktel-i Hüseyn. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 (2), 105-121.
• Gülsevin, G. (2009). Eski Anadolu Türkçesi ağızlarında uzun ünlüler üzerine. Dil Araştırmaları, 5 (5), 39-56.
• Kartallıoğlu, Y. (2015). Söz kitabı Türkçe - İtalyanca sözlük Bernardo da PARIGI. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mansuroğlu, M. (1988). Eski Osmanlıca. Tarihî Türk şiveleri (Mehmet Akalın Çev.). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Merhan, A. (2005). Filippo Argenti’nin “Regola Del Parlare Turcho” adlı eserindeki bazı sözcükler hakkında. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (18), 115-129.
• Rieu, C. (1888). Catalogue Of The Turkish manuscripts in British Museum. British Museum.
• Şahin, H. (2015). Eski Anadolu Türkçesi (4. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Şahin, H. (1993). Hatiboğlu Ferah-name (Dil özellikleri, metin, söz dizini), (Tez no. 27155) [Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk V. (2018). Hatiboğlu Bahrü’l-Hakâyık (2. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yağmur, Ö. (2014). Erken dönem Türkçe transkripsiyon metinleri ve bunların dil araştırmaları açısından önemi. FSM İlmî Araştırmalar, (4), 201-217. https://doi.org/10.16947/fsmiad.02008
• Yağmur, Ö. (2018). Esrârını Molino'dan aldım / Çaldım velî mîrî malı çaldım: Antonio Mascis'in İtalyanca-Türkçe Sözlüğü Üzerine (1677). RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (12), 68-83. https://doi.org/10.29000/rumelide.472752
• Yağmur, Ö. (2019). 17. yüzyılda yaşayan Türkçenin söz varlığı. Kesit Yayınları.
• Yelten, M. (2003). Meninski, François de Mesgnien ve eserleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 30, 581-589.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Derleme Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/
• Kitâb-ı İblîs, Talha Dilben Özel Kitaplığı.
• Şeytan Hikâyesi, Talha Dilben Özel Kitaplığı.