Damat Ağacından Asma Gecesine Geleneksel Batman Düğünleri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2808 - 2827, 30.12.2023

Z. Görkem Duran Gültekin

https://doi.org/10.34083/akaded.1323107

Öz

Türk halk kültüründe zengin ritüeller etrafında şekillenen evlilik törenleri, mitolojik dönemlerden derin izler taşımaktadır. Kültler başta olmak üzere mitik tasavvura dayanan pek çok inanç ve uygulama Sibirya’dan Anadolu’ya geniş Türk dünyasının pek çok bölgesinde benzer şekilde sürdürülmeye devam etmektedir. Bu çalışmada üzerinde kurulduğu kadim topraklar sebebiyle zengin bir kültürel birikime sahip olan Batman yöresindeki geleneksel düğünlerde damat etrafında şekillenen “damat kaldırma, damat ağacı, asma gecesi, damat avı (kuşu)” gibi ritüeller, sahada kaynak kişilerle gerçekleştirilen derleme verileri doğrultusunda komşu iller, Anadolu ve Türk dünyasındaki benzer uygulamalar ile dayandığı mitik kökenler bakımından incelenmiştir. Bahsi geçen ritüellerin, Türk mitik tasavvurundaki kültler başta olmak üzere zengin mitolojik izler taşıdığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte bu ritüellerin büyük bir kısmının Batman genelinde Ezidi ve Süryaniler başta olmak üzere farklı inanç grupları arasında ortak olarak sürdürüldüğünün tespit edilmiş olması da kayda değerdir.

Anahtar Kelimeler

Batman halk kültürü, Batman düğünleri, damat ağacı, geçiş dönemleri, ritüeller

Destekleyen Kurum

Batman Üniversitesi

Proje Numarası

BTÜBAP-2022-FED-01

Traditional Batman Weddings from Bridegroom Tree to Hanging Night

Öz

Marriage ceremonies, which are shaped around rich traditions in Turkish folklore, bear deep traces of mythological periods. Many beliefs and practices based on mythical conceptualization, especially cults, continue to be maintained similarly in many regions of the vast Turkish world, from Siberia to Anatolia. In this study, the rituals shaped around the bridegroom in traditional weddings in the Batman region, which has a rich cultural accumulation due to the ancient lands on which it was founded, such as " lifting the bride groom, bridegroom tree, hanging night, bridegroom hunt (bird)" are examined in terms of their mythical origins based on similar practices in neighboring provinces, Anatolia, and the Turkic world in line with the compilation data conducted with the source persons in the field. It has been determined that these rituals bear rich mythological traces, especially the cults in the Turkish mythic conceptualization. However, it is also noteworthy that most of these rituals are common among different belief groups, especially Yazidis and Assyrians, throughout Batman.

Anahtar Kelimeler

Batman folk culture, Batman weddings, bridegroom tree, transition periods, rituals

Proje Numarası

BTÜBAP-2022-FED-01

Kaynakça

• Altunsabak, Ergin (2016). Karapapak Türklerinde şah kaldırma geleneğinin mitik çözümlemesi, Milli Folklor Dergisi, 28 (112), 120-129.
• Bang, William & Rahmeti (Arat), Reşit (1936). Oğuz Kağan destanı, İstanbul.
• Bayır, Zehra & Küçükbasmacı, Gülten (2022). Kırgız destanlarındaki “kökbörü” oyununun halkbilimsel açıdan incelenmesi. Korkut Ata Türkiyat Dergisi, 9, 654- 670.
• Çelik, Gizem (2022). Muş halk kültüründe damat ağacı geleneği ve bu geleneğin Türk mitolojisindeki kökeni. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), 7 (3), 179-194.
• Demir, İdris & Duran Gültekin, Zehra Görkem (2022). Batman halk kültürü. Batman Üniversitesi Yayınevi.
• Dilek, İbrahim (2021). Türk mitoloji sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eberhard, Wolfram (1942). H’yung-nu (Proto-Türk) kavimleri, Çin’in şimal komşuları (Çev. Nimet Uluğtuğ), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2008). Dede Korkut kitabı I, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, Metin (2014). Düğün kavgalarının mitolojik kökenleri. Milli Folklor, 26 (101), 60-72.
• Ergun, Pervin (2010). Türk gelininin mitolojik göçü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (24), 275-290.
• Ergun, Pervin (2015). Türk mitolojisinde ağaç kültü. Türk Mitolojisine Giriş, Gazi Kitabevi.
• Eroğlu, Erol & Sarıca, Neşe (2012). Midyat Süryanilerinin düğün gelenekleri. Turkish Studies, 7 (3), 1189-1199.
• Esin, Esin (2001). Türk kozmolojisine giriş. Kabalcı Yayınevi.
• İnan, Abdülkadir (1998). “Dede Korkut kitabında eski inançlar”, Makaleler ve İncelemeler II, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Yaşar (2012). Türk mitolojisinde kurt. Berikan Yayınları.
• Kalafat, Yaşar (2010). Halaç Türklerinde karşılaştırmalı halk inançları, XV. Türk Tarih Kongresi. C. VI, (s. 1915-1924). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Yaşar, Muratoğlu, Malik, Türkoğlu, Malik (1996). Özbekistan-Anadolu karşılaştırmalı Türk halk inançları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Karakaş, Rezan (2013). Unutulmaya yüz tutmuş bir düğün geleneği olarak “ağaç süsleme”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, S.18, 109-122.
• Kaya, Doğan (2005). “Kırgızlar’ın millî oyunu kökbörü”, İzzet Gündağ Kayaoğlu Hatıra Kitabı Makaleler, İstanbul.
• Kayabaşı, Onur Alp (2016). Taşeli yöresi Tahtacılarının geçiş dönemlerinde mitolojik unsurlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 78, 139-158.
• Lvova, Eleonara, Oktyabrskaya, İrina, Sagaleyev, Andrey Markoviç, Usmanova M. (2013a). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri insan ve toplum (Çev. Metin Ergun). Kömen Yayınları.
• Lvova, Eleonara, Oktyabrskaya, İrina, Sagaleyev, Andrey Markoviç, Usmanova M. (2013b). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri kâinat ve zaman nesneler dünyası (Çev. Metin Ergun). Kömen Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2010). Türk mitolojisi, II. cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis (2000). Türk halkbilimi. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk, Cemal & Dönmez, Gökhan (2018). Biçimsel olmayan bir örgüt olarak aksakallılar meclisi: Ulupamir Kırgızlarından bir örnek, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(10), 198-217.
• Şimşek, Esma (1996). Türk folklor ve halk edebiyatında elma. Türk Dünyası Araştırmaları, S.105, 203-216.
• Turan, Fatma Ahsen (2001). Kayseri düğün âdetleri. Kayseri Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni Bildiriler Kitabı- II (s. 749-760). Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ulutürk, Muammer (2013). Etno-dinsel bir topluluk olan Ezidilerin Batman ve çevresindeki son yerleşim yerleri ve nüfusları üzerine, Turkish Studies, 8(10), 841-848.
• Uygur, Hatice Kübra (2008). Midyat halk kültürü monografisi (Tez no. 399626) [Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Üstünova, Kerime (2011). Erzurum düğünlerinde ‘elma atma’. Milli Folklor, 23(90), 146-155.
• Yıldırım, Dursun (2021). Köktürklerde kağanlık süreci: kaldırma, kötürme ve oturma. Türk bitigi. Akçağ Yayınları.
• Yörükân, Ziya (2013). Müslümanlıktan evvel Türk dinleri şamanizm, (Notlarla ve Eklerle yayıma haz. Turhan Yörükân), Ötüken Yayınları.