Gelinin Otobiyografik Belleği Bağlamında Kına Türkülerinde Hafıza, Mekân ve Geçmiş

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 308 - 327, 20.03.2025

Gülnaz Çetinkaya

https://doi.org/10.34083/akaded.1623240

Abstract

Otobiyografik bellek, bireyin kendi yaşamındaki olayları hatırlaması olarak tanımlanmaktadır. Bu belleğin içeriğini kişisel deneyimler, nesne, zaman ve kişi etkileşimine dair olaylar oluşturmaktadır. Yaşam dönemleri, otobiyografik belleğin en önemli bilgi kaynağıdır. Bireylerin deneyimlerini şekillendiren sembolik anlamlarla yüklü bu dönemler insan, nesne ve mekân ilişkisinin çözümlenebileceği, bireysel ve kültürel hatırlamaların en yoğun gerçekleştiği zaman dilimleridir. Arnold Van Gennep, bireyin hayatında önemli etkiler bırakan bu dönemleri “geçiş dönemleri” olarak adlandırmıştır. Geçiş dönemlerinin en önemli özelliği fizyolojik değişimlere dayalı olmasıdır. Fizyolojik değişimlerin ve dönüşümlerin yarattığı etkiler ise psikolojiktir. Hayatın önemli dönemlerinde başlangıçlar ve sona erişlerin yarattığı travmatik etkiler, kültürel yapının denge temeline dayalı öğreti ve uygulamalarıyla azaltılır. İnsan hayatındaki önemli yaşam dönemlerinden biri de evlenmedir. Evlilik, bireyin bir aşamadan başka bir aşamaya geçişini sağlayan önemli eşiklerden biridir. Bu eşikten geçiş belirli ritüellerle gerçekleşmektedir. Bunlardan biri kına gecesi ritüelidir. Kına gecesinde sembolik anlamlarla yüklü pek çok uygulama geçmişten günümüze aktarılmaktadır. Bu gecenin ayrılmaz unsurlarından biri de “kına türküleri” dir. Kına türkülerinde gelin olan genç kızın hayat hikâyesine, anne ve babasının evinden ayrılmasının yarattığı hüzne yer verilir. Bireyin doğup büyüdüğü yerler, anıları, yaşadığı olaylar türkülerde yüzyıllar boyunca dilden dile dolaşır. Türküyü söyleyen ve dinleyen her kadın, türkülerde kendi geçmişine ve yaşamına dair bir şeyler bulur. Böylelikle kına türküleri, kadınların kendi yaşamına dair olayları hatırlatan otobiyografik bellek ve deneyim anlatılarına dönüşür. Bu çalışmada Sivas Şarkışla Emlek yöresine ait, bölgede “baş övme havası” olarak da adlandırılan kına türkülerinden yola çıkılarak otobiyografik belleğe dair tespitlerde bulunulacaktır. Metin merkezli yaklaşımla, imge çözümlemesinin yapılacağı çalışmada kına türkülerinde otobiyografik bellek kodlamalarına dair çözümlemeler yapılacaktır.

Keywords

otobiyografik bellek,, hafıza, kına türküsü, kadın, geçmiş

Memory, Space And The Past in Henna Folk Songs Relate to The Autobiographical Memory of The Bride

Abstract

Autobiographical memory is the recollection of events in one's life. The content of this memory consists of personal experiences and events related to objects, time and personal interactions. Life stages are the most important source of information in autobiographical memory. These periods, which are loaded with symbolic meanings that shape the experiences of individuals, are the periods where the relationship between people, objects and space can be analyzed and where individual and cultural recollections are most intense. Arnold Van Gennep called these periods, which leave important effects on the individual's life, “transition periods”. The most important feature of transition periods is that they are based on physiological changes. The effects of physiological changes and transformations are psychological. The traumatic effects of beginnings and endings in important periods of life are reduced by the teachings and practices of the cultural structure based on balance. One of the important life stages in human life is marriage. Marriage is one of the important thresholds through which an individual passes from one stage to another. Crossing this threshold is realized through certain rituals, such as the henna night ritual. This ritual, with its henna folk songs, plays a significant role in reducing the traumatic effects of life transitions. One of these is the henna night ritual. Many practices loaded with symbolic meanings on the henna night have been passed down from the past to the present. One of the inseparable elements of this night is “henna folk songs”. Henna folk songs include the life story of the young girl who becomes a bride and the sadness caused by the separation from her parents' home. The places where the individual was born and raised, her memories, and the events she has experienced are passed down for centuries in folk songs. Every woman who sings and listens to folk songs finds something of her past and life in them, connecting them to their past in a nostalgic way. In this way, henna folk songs turn into autobiographical narratives of memory and experience that remind women of the events of their own lives. In this study, autobiographical memory will be determined based on the henna folk songs of the Sivas Şarkışla Emlek region, which are also called “head praise air” in the region. In the study, where image analysis will be made with a text-centred approach, an analysis of autobiographical memory coding in henna folk songs will be made.

Keywords

autobiographical memory, henna balad, women, past

References

• Adams, F. & Kenneth, A. (2008). The bounds of cognition, Malden. MA: Blackwell.
• Aktulum, K. (2021). İmgelem çözümlemesine giriş. Çizgi Kitabevi.
• Algın, G. Ve Satıcı B. ( 2021). Bellek ve mekânın ilişkisinde ev olgusu üzerine bir araştırma. Teknoloji ve Uygulamalı Bilimler Dergisi, 4(2), 14-20.
• Annis, David B. (1980. Memory and justification, Philosophy and Phenomenological Research, 40(3): 324–333.
• Anscombe, G.E.M. (1981). Memory, ‘experience’, and ‘causation’, in Collected Philosophical Papers, Vol. 2, Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Assman, J. (2015). Kültürel bellek, eski kültürde yazı, hatırlama ve politik kimlik. Ayrıntı Yayınları.
• Bernecker, S. and Aaron B. (2015). Memory, in Oxford bibliographies online: Philosophy. Oxford: Oxford University Press
• Beydilli, C. ( 2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Kitap Yayınları.
• Boratav, P.N. (2016) 100 soruda Türk halk edebiyatı. Bilgesu Yayınları.
• Boyer, P. ( 2008). Evolutionary economics of mental time travel?. Trends in Cognitive Sciences, 12(6): 219–224.
• Çerikan, F. U. (2020). İlkelden moderne kokunun tüketimi ve Türk kültüründeki yansıması. Karadeniz Uluslararsı Bilimsel Dergi, 48, 394-408.
• Erdal, T. (2024) Âşık Veysel’in şiirlerinde otobiyografik bellek bağlamında travmatik anıların izleri. Uluslararsı Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7(1), 28-48.
• Ekici, S. (1997). Gaziantep’te kına yakma geleneği ve kına türküleri, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Kültür Bakanlığı, ANKARA.
• Erzen, J.N. (2020). Çoğul estetik. Metis Yayınları.
• Fındıklı, S. (2019). Çeyize yönelik tüketim olgusunu kuşaklararsı anlamak. fenomolojik bir araştırma. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Fidan, S. ( 2018). Kına geleneği bağlamında oluşan sözlü şiir ürünlerinin işlevleri: Gaziantep örneği. Asia Minor Studies-International Journal of Social Sciences, 6, 275-293.
• Gennep, A. (2022). Geçiş ritleri, tabular, batıl inançlar, büyüler, ayinler ve törenler. Nora Kitap.
• Groh J. M. ( 2019). Mekân yaratmak, beyin neyin nerede olduğunu nasıl biliyor? Metis Bilim Yayınları.
• Gülgöz, S. (2018). Otobiyografik bellek: tanımı ve temel kavramlar, hayatı hatırlamak. S. Gülgöz, B. Ece, S. Öner (Der.) Otobiyografik Belleğe Bilimsel Yaklaşımlar İçinde (S. 13-27). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Hoppal, M. (2021). Avrasya’da şamanlar. YKY Yayınları.
• Jones, O. & Garde-Hansen J. (2012). Geography and memory: explorations in ıdentity, place and becoming. Londra: Palgrave-Macmillan.
• Kaya, D. (1999) Emlek yöresinde âşıklık geleneği. I. Emlek Yöresi ve Çevresi Halk Ozanları Sempozyumu. Emlek Ozanları Kültür Derneği, ANKARA.
• (2004) Anonim halk şiiri. Akçağ Yayınları.
• Köker, S. (2029). Bireyselliğin Sunumu Olarak Otobiyografi (Yayımlanmamış doktora tezi). Kastamonu Üniversitesi.
• Mirzaoğlu, G. (2001). Türkülerin işlevleri ve zeybek türküleri. Türkbilig, 2, 76-91.
• Ong, W.J. (2007). Sözlü ve yazılı kültür, sözün teknolojileşmesi, Metis Yayınları.
• Özak, N. Ö. ve Gökmen G.( 2009) Bellek ve mekân ilişkisi üzerine bir model önerisi. ITU Journal Series A:Architecture, Planning, Design, 8(2), 145-155.
• Özbek, M. (1994). Folklor ve türkülerimiz. Ötüken Neşriyat.
• Öztürk N. (2023). Tanah’ta sudan geçirme ritüelleri. Akif, 54(2), 213-233.
• Rachel, H. ( 2002). Kokusal ve görsel tetikleyiciler tarafından canlandırılan otobiyografik anılara ilişkin naturalist bir inceleme: proust hipotezinin sınanması. American Journal of Psychology, 115 (1 ), 21-32.
• Sanders, B. (2019). Öküzün A’sı, elektronik çağda yazılı kültürün çöküşü ve şiddetin yükselişi. Ayrıntı Yayınları.
• Sarp, N. VE Tosun A. (2011) Duygu ve otobiyografik bellek. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(3), 446-465.
• Saydam, M. B. ( 2013). Deli Dumrul’un bilinci, “Türk İslam Ruhu” üzerine bir kültür psikolojisi denemesi. Metis Yayınları.
• Smith S. Ve Watson J. (2001) A guide for interpreting life narratives reading autobiography. University of Minnesota Press.
• Stavrides, S. (2018). Müşterek mekân, müşterekler olarak şehir. Sel Yayınları.
• Şenel, S. (1988).Türk edebiyatında ağıt. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.,1,472-473.
• Tulving E. (2002). Episodic memory: from mind to brain. Annu Rev Psychol, 53:1- 25.
• Tunalı, İ. ( 1971). Sanat ontolojisi. İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Türkyılmaz, D. (2019). Eşik altı boş değildir: “eşik” kavramının türk düşüncesine yansımaları. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(17), 151-162.
• Uygur, N. (2016). İnsan açısından edebiyat. YKY Yayınları.
• Uzer, T. ( 2018). Nasıl hatırlarız, nasıl unuturuz: kuramsal yaklaşımlar, hayatı hatırlamak. S. Gülgöz, B. Ece, S. Öner (Der.) Otobiyografik Belleğe Bilimsel Yaklaşımlar içinde, (s. 51-71 ). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Winkelman, M. ( 2015). Orijinal nöroteoloji olarak şamanizm. ERUIFD, 20, 77-102.
• Yakıcı, A. (2007). Halk şiirinde türkü. Akçağ Yayınları.
• Yeşil, Y. (2014). Türk dünyası’nda geçiş dönemi ritüelleri üzerine tespitler, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3(9), 117-136. https://www.youtube.com/watch?v=Ds5cjg-wsgY (Son Erişim Tarihi: 09.01.2025) Kaynak Kişiler