Gramsci’nin Hegemonya Kuramına Göre 141. Basamak Oyununun Analizi

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 396 - 426, 20.03.2025

Hasan Cuşa

https://doi.org/10.34083/akaded.1629274

Abstract

Vedat Türkali (1919–2016), şiir, roman, tiyatro ve sinema gibi farklı sanat dallarında eserler üreten çok yönlü bir sanatçıdır. Türkali, tiyatroyu toplumsal gerçekliklerin ve tarihsel çelişkilerin eleştirel bir şekilde ele alınmasını sağlayan güçlü bir ifade aracı olarak görmüştür. Bu bağlamda, eserlerinde toplumun farklı kesimlerini temsil eden karakterler aracılığıyla toplumsal sorunları tartışmaya açmıştır. 141. Basamak, bireysel özgürlüklerin sınırlarını, toplumsal eşitsizlikleri ve ideolojik mücadeleleri irdeleyerek izleyiciyi düşünmeye ve sorgulamaya yönlendiren bir tiyatro metnidir.

Bu çalışma, 141. Basamak’ı Antonio Gramsci’nin hegemonya kuramı çerçevesinde çözümlemeyi amaçlamaktadır. Gramsci’nin kuramı, iktidarın yalnızca zor ve baskı araçlarıyla değil, aynı zamanda ideolojik rıza üretimi aracılığıyla nasıl sürdürüldüğünü açıklar. Bu doğrultuda, çalışmada oyunda yer alan karakterlerin toplumsal düzene karşı geliştirdikleri direniş stratejileri ve bu süreçte aydınların üstlendikleri roller analiz edilmiştir. Çalışmanın kapsamı, Gramsci’nin hegemonya, tarihsel blok, siyasal ve sivil toplum, organik ve geleneksel aydın, mevzi ve manevra savaşı gibi temel kavramları ışığında oyunun karakterlerinin diyalogları, eylemleri ve ilişkilerinin değerlendirilmesiyle sınırlıdır. Yöntem olarak, oyunun dramatik yapısı ve tematik içeriği Gramsci’nin kavramsal araçları temel alınarak incelenmiştir. Sonuç olarak, 141. Basamak’ın Gramsci’nin hegemonya kuramının dramatik bir temsili olduğu ve eleştirel tiyatro geleneği içinde özgün bir yere sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Yeni Türk edebiyatı; modern Türk tiyatrosu, Vedat Türkali, Gramsci, hegemonya kuramı, organik aydın.

An Analysis of the Play 141. Basamak According to Gramsci's Theory of Hegemony

Abstract

Vedat Türkali (1919–2016) was a multifaceted artist who created works in various art forms, including poetry, novels, theater, and cinema. Türkali regarded theater as a powerful medium for critically addressing social realities and historical contradictions. In this context, he brought social issues into discussion through characters representing different segments of society. 141. Basamak (141st Step) is a theatrical work that examines the boundaries of individual freedoms, social inequalities, and ideological struggles, encouraging the audience to think and question critically.

This study aims to analyze 141. Basamak within the framework of Antonio Gramsci’s theory of hegemony. Gramsci’s theory explains how power is maintained not only through coercive means but also through the production of ideological consent. Accordingly, the study examines the resistance strategies developed by the characters in the play against the social order and the roles of intellectuals in this process. The scope of the study is limited to evaluating the dialogues, actions, and relationships of the play’s characters through key concepts from Gramsci’s theory, such as hegemony, historical bloc, political and civil society, organic and traditional intellectuals, and war of position and war of maneuver. Methodologically, the play’s dramatic structure and thematic content are analyzed using Gramsci’s conceptual tools. Ultimately, 141. Basamak is identified as a dramatic representation of Gramsci’s theory of hegemony and as holding a unique place within the tradition of critical theater.

Keywords

Modern Turkish literature, modern Turkish theater, Vedat Türkali, Gramsci, theory of hegemony, organic intellectual.

References

• Althusser, L. (2010). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları, A. Tümertekin, (Çev.). İthaki Yayınları.
• Altıparmakoğlu, S. (2020). Vedat Türkali biyografisi. Vedat Türkali 100 Yaşında içinde (s. 15-51). Ayrıntı Yayınları.
• And, M. (1970). 100 Soruda Türk tiyatro tarihi. Gerçek Yayınevi.
• Atasoy, S. (2020). 85. basamak. Vedat Türkali 100 Yaşında içinde (s. 333-342). Ayrıntı Yayınları.
• Buttigieg, J. A. (2012b) Önsöz. A. Gramsci (2012b). Hapishane defterleri: Cilt 3 içinde (s.10-12). B. Baysal (Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Cansun, Ş. (2020). Edebiyatta siyaset: Vedat Türkali örneği. Hiperyayın.
• Eagleton, T. (1991). İdeoloji: Bir giriş. M. Özcan, (Çev). Ayrıntı Yayınları.
• Erdemol, M. K. (2018). Bu yapı değişmedikçe bu yazgı da değişmez: Tüm yazıları ve konuşmaları 1 içinde (s.510-521). Ayrıntı Yayınları.
• Ever, M. (2016). Vedat Türkali’nin romanları ve romancılığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Fontana, B. (2013). Hegemonya ve iktidar: Gramsci ve Machiavelli arasındaki ilişkiye dair. H. Tanıttıran (Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Foucault, M. (2007). Cinselliğin tarihi. H. U. Tanrıöver (Çev.).Ayrıntı Yayınları.
• Göbenli, M. (2005). Direnmenin estetiğine güven: Karşılaştırmalı edebiyat bağlamında Peter Weiss ve Vedat Türkali. Donkişot Güncel Yayınları.
• Güneş, M. (2023, Ekim). Nehir tiyatro örneği olarak Ahmet Turan Oflazoğlu’nun Genç Osman, IV. Murat, Deli İbrahim ve Kösem Sultan tiyatroları. Ş. H. Akalın & S. D. Yalçın-Çelik (Ed.), Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzüncü yılında Türk edebiyatı: Elginkan Vakfı 6. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı. Elginkan Vakfı, İSTANBUL.
• Gramsci, A. (1967). Aydınlar ve toplum V. Güyol vd. (Çev.). Çan Yayınları.
• Gramsci, A. (1986). Hapishane defterleri: Tarih, politika, felsefe ve kültür sorunları üzerine seçme metinler. K. Somer (Çev.).Onur Yayınları.
• Gramsci, A. (2011). Hapishane defterleri: Cilt 1. E. Ekici (Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Gramsci, A. (2012a). Hapishane defterleri: Cilt 2. B. Baysal (Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Gramsci, A. (2012b). Hapishane defterleri: Cilt 3 . B. Baysal (Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Gramsci, A. (2014). Hapishane defterleri: Cilt 4 . B. Baysal (Çev.). Kalkedon Yayınları.
• Karaca, E. (2006). Vedat Türkali ansiklopedisi. İnkılâp Kitabevi.
• Koç, Y. (2014). Vedat Türkali’nin romanlarında şahıslar kadrosu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Özdemir, S. (2005). Vedat Türkali. Everest Yayınları.
• Purçak, M. E. (2018). Vedat Türkali’nin hayatı, eserleri ve sanatı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Ransome, P. (2011). Antonio Gramsci: Yeni bir giriş. A. İhsan Başgül (Çev.). Dipnot Yayınları.
• Sert, G. (2001). Çağının tanığı iki yazar: Vedat Türkali ve Christa Wolf’ta gerçekçilik. İlya Basım Yayın.
• Tüysüz, G. (2018). Vedat Türkali’nin Güven romanında toplumcu gerçekçilik [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi.
• Türkali, V. (2017). Tiyatro oyunları. Ayrıntı Yayınları.
• Yeşil, D. (2011). Türk sinemasında toplumsal gerçekçiliğin etkinlik kazanmasında: Vedat Türkali [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Beykent Üniversitesi.