Tarihsel Hafıza ve Edebiyatın Tanıklığı: Sevdalinka’da Bellek ve Kimlik İnşası

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 179 - 201, 20.03.2025

Engin Keflioğlu

https://doi.org/10.34083/akaded.1630145

Abstract

Bu makale, Ayşe Kulin’in Sevdalinka adlı romanını belleğin kuramsal çerçevesinde inceleyerek edebiyatın tarihsel ve toplumsal hafızayı nasıl inşa edebileceğini tartışmaktadır. Yirminci yüzyılın sonlarında Bosna Savaşı’nın yol açtığı etnik temizlik, soykırım ve zorunlu göç gibi travmatik deneyimler romanda hem bireysel hem de kolektif bellek düzeyinde çok katmanlı bir anlatı sunar. Makale; Maurice Halbwachs’ın kolektif bellek, Jan Assmann’ın kültürel ve iletişimsel bellek, Paul Connerton’un bedenleşmiş ritüeller, Paul Ricoeur’ün anlatısal kimlik ve Pierre Nora’nın hafıza mekânları kavramlarını temel alarak Sevdalinka’nın bellek çalışmalarını nasıl örneklediğini ve onlarla nasıl etkileşime girdiğini ele alır. Roman, Osmanlı mirasından Bogomil inancına uzanan tarihsel atıflar eşliğinde Bosnalı kimliğinin sürekliliğini ve direniş kapasitesini vurgularken savaşın kent dokusunu ve kültürel hafızayı hedef alan yıkıcı etkisini çarpıcı biçimde gözler önüne sermektedir. Bu bağlamda Sevdalinka, hem tanıklık edebiyatının güçlü bir örneği olarak metinsel bir bellek deposu işlevi görür hem de kolektif belleğin yeniden inşa süreçlerine etkin biçimde katılır. Sonuç olarak makale, edebiyatın sadece tarihsel bilgiyi saklamakla kalmayıp travma sonrasında kimlik, mekân ve ritüeller aracılığıyla geleceğe dair yeni hatırlama olanakları sunduğunu göstermeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Edebiyat, Bellek Çalışmaları, Tarihsel Hafıza, Bosna Savaşı, Sevdalinka

Historical Memory and the Testimony of Literature: Memory and Identity Construction in Sevdalinka

Abstract

This article examines Ayşe Kulin’s novel Sevdalinka within a theoretical framework of memory, exploring how literature can construct historical and social memory. The traumatic experiences of ethnic cleansing, genocide, and forced migration triggered by the Bosnian War in the late twentieth century provide a multilayered narrative in the novel at both individual and collective levels of memory. Drawing on Maurice Halbwachs’s concept of collective memory, Jan Assmann’s theories of cultural and communicative memory, Paul Connerton’s notion of bodily practices, Paul Ricoeur’s idea of narrative identity, and Pierre Nora’s concept of sites of memory, the article investigates how Sevdalinka exemplifies and interacts with memory studies. Through historical references extending from the Ottoman heritage to the Bogomil faith, the novel underscores both the continuity of Bosnian identity and its capacity for resistance, while vividly revealing the destructive impact of the war on urban structures and cultural memory. In this context, Sevdalinka functions not only as a textual repository of memory—exemplifying testimonial literature—but also actively participates in the processes of reconstructing collective memory. Ultimately, the article seeks to demonstrate that literature does more than merely preserve historical knowledge; it also offers new possibilities for remembrance in a post-traumatic period through the interplay of identity, place, and rituals.

Keywords

Literature, Memory Studies, Historical Memory, Bosnian War, Sevdalinka

References

• Aščerić-Todd, I. (2022). Patarenes, Protestants and Islam in Bosnia: Deconstructing the Bogomil Theory. Islam and Christian–Muslim Relations, 33(3), 213–234. https://doi.org/10.1080/09596410.2022.2121494