Tomarza Akdere Mahallesi Ağalar Aile Mezarlığında Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları

Year 2025, Issue: 32, 198 - 218, 30.09.2025

Abdulbaki Önder , Eyüp Polat

https://doi.org/10.33404/anasay.1717444

Abstract

Toplumların tarih boyunca geliştirdiği ölüm ve defin gelenekleri, yalnızca inanç sistemlerinin değil, aynı zamanda estetik algılarının ve kültürel değer dünyalarının bir yansıması olarak kabul edilmektedir. Bu geleneklerin somut yansımalarından biri olan mezar taşları; üzerlerindeki yazıtlar, süslemeler ve formları aracılığıyla geçmişin izlerini günümüze taşıyan, kültürel belleğin korunmasına katkı sunan önemli yapılardır.
Türk kültürünün erken dönem mezar yapılarından biri olan kurganlar, genellikle üzeri toprakla örtülmüş, kare ya da dikdörtgen planlı mezar odalarından oluşmaktadır. Göktürkler döneminde mezar yapıları, daha da gelişerek bark, dikili taş, balbal ve sunak gibi unsurların yer aldığı anıt mezar külliyelerine dönüşmüştür. Bu alanlar hem ölülerin anısını yaşatma hem de atalara kurban sunma gibi ritüel amaçlarla kullanılmıştır.
İslamiyet'in kabulü sonrasında ise kurgan geleneği, türbe, kümbet ve mezar taşı gibi yeni formlar aracılığıyla varlığını sürdürmüş; biçimsel dönüşüme uğrasa da taşıdığı kültürel ve simgesel değerleri koruyarak Anadolu coğrafyasına aktarılmıştır. Bu süreç, Türk mezar mimarisinin sürekliliğini ve dönüşümünü ortaya koyması bakımından önemli bir kültürel olgudur.
Bu çalışmada, Orta Asya Türk mezar mimarisi izlerinin Kayseri ili Tomarza ilçesi Akdere Mahallesi’ndeki Ağalar Mezarlığı'nda bulunan toplam altı (6) adet mezar taşı üzerindeki örneklemelerin yansımaları incelenmiştir. Yöre halkının bu kültürel mirası tanıması, yaşatması ve koruması amaçlanarak, mezar taşlarının sanat tarihi ve kültürel bağlamda değerlendirilmesi hedeflenerek bir dönemin sessiz tanıkları olan bu kültürel miras unsurlarının korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması çalışmanın başlıca amaçları içerisinde yer almaktadır.

Keywords

Orta Asya Türk defin gelenekleri , Mezar mimarisi , Mezar Taşları , Tomarza , Akdere.

Ottoman Period Gravestones Located in Ağalar Family Cemetery, Akdere Neighborhood, Tomarza

Abstract

The death and burial traditions developed by societies throughout history are considered reflections not only of their belief systems but also of their aesthetic perceptions and cultural value systems. One of the tangible reflections of these traditions, gravestones, are important structures that carry traces of the past to the present through their inscriptions, decorations, and forms, contributing to the preservation of cultural memory.
One of the early burial structures in Turkish culture, the kurgan, typically consisted of rectangular or square burial chambers covered with earth. During the Göktürk period, these structures evolved into monumental tomb complexes featuring elements such as bark, steles, balbals, and altars. These sites served both commemorative and ritual purposes, such as honoring the deceased and offering sacrifices to ancestors.
Following the adoption of Islam, the kurgan tradition continued through new forms such as türbes, kümbets, and gravestones. Although these underwent formal transformation, they preserved their cultural and symbolic meanings and were transmitted into the Anatolian context. This process represents an important cultural phenomenon in terms of demonstrating the continuity and transformation of Turkish funerary architecture.
In this study, the reflections of the traces of Central Asian Turkish tomb architecture were examined through six (6) selected gravestones located in the Ağalar Cemetery of Akdere Neighborhood in Tomarza District, Kayseri Province. The main objectives of the study include evaluating these gravestones within the context of art history and cultural heritage, aiming to ensure that the local community recognizes, preserves, and sustains this cultural legacy. By doing so, the study seeks to protect these silent witnesses of a historical period and pass them on to future generations.

Keywords

Central Asian Turkish Burial Traditions , Grave Architecture , Gravestones , Tomarza , Akdere.

References

• Akşit, A. (2011). Kösi/Köse–dere’den Gösdere’ye: Tomarza’nın Selçuklular Devrindeki İsmine Dair Bazı Mülahazalar. A. Yuvalı, & Y. Elden (Ed.). Birinci Tomarza Sempozyumu19–22 Haziran 2008 içinde (ss. 65-67).
• İstanbul: Öz-kar Kültür Yayını.
• Altın, A. (2021). Türk-İslam Kubbelerinde Çarkıfelek Formları. Sanat tarihi Yıllığı (30), 29-80.
• Arslan, S. A. (2015). Ölüm Acısını Bir Fincan Kahve Dindirimi? Kayseri Zamantı Irmağı Vadisindeki Bezemeli Mezar Taşları. E. Pekin (Ed.) Bir Taşım Keyif Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü içinde (ss.315-331). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Topkapı Sarayı Müzesi.
• Arslan, S. A. (2018). Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Arslan, S. A. (2007). Develi İlçesindeki Bezemeli Mezar Taşları. Develi: Develi Belediyesi Kültür Yayınları.
• Arslan, S. A. (2018). Seyid Burhaneddin Hz. Mezarlığı, Mezarları ve Mezar Taşları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Baykan, A. N.(2010). Kayseri İli Tomarza İlçesindeki Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Bozkurt, S. (2020). Geleneksel Türk Halı Sanatında Kullanılan Motiflerin Anlamları: Sındırgı-Yağcıbedir Halıları Üzerine Göstergebilimsel Bir Analiz, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 8 (1), 697-731.
• Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Kurulmasına Dair Kanun (2012). Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 06.12.2012 Sayısı: 28489. Numarası: 6360
• Çayırdağ, M. (2021). Kayseri Tarihi Araştırmaları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Daş, E. (2018). Mezar Taşlarında Svastika ve Çarkıfelek Sembollerinin Kökeni ve Anlamı. Duranlı, M. & Haykıran K. (Ed.) 1. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi Bildiriler Kitabı 19-21 Ekim 2018 Kuşadası içinde (ss.199-206). Aydın: Yeni Fikir Dergisi Yayınları.
• Dikmen, Ç. B. & Arda, Z. (2011). Tomarza Kültür Mirasının Korunması ve Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma.
• A. Yuvalı & E.Yoska (Ed.). Birinci Tomarza Sempozyumu 19–22 Haziran 2008 içinde (ss.158-179). İstanbul: Öz-kar Kültür Yayını.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları.
• Erdoğdu, M. (2022). Kayseri’de ve Kayseri Arkeoloji Müzesindeki Hitit Dönemine Ait Eserler. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Karamağaralı, B.(1992). Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karamürsel, A. (2002). Türklerde Mezar Geleneği. Tükler Ansiklopedisi içinde (Cilt. 3, ss. 122-128). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kaya, B. (2019). Tomarza İlçesi Köy Adları Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Beşeri Bilimler Ve Eğitim Dergisi, 5(11), 884-896.
• Ögel, B. (2020). Türk Mitolojisi Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Özbay, E., & Topçu, S. M. (2024). Bünyan İlçesi Gergeme Mahallesi Tarihi Mezar Taşları. Journal of Palmette(6), 239-277.
• Özkan, Nevzat. (2011). Tomarza Adı Üzerine. A. Yuvalı & E. Yoska (Ed.) Birinci Tomarza Sempozyumu, 19-22 Haziran 2008 içinde (ss. 370-375). İstanbul: Öz-kar Kültür Yayını.
• Polat, E. (2015). Kırgistan Bişkek’teki Taş Balballar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Polat, E. (2019). Kırgızistan Devlet Tarih Müzesi Bahçesinde Yer Alan Balballar. Uluslararası Beşeri Bilimler Ve Eğitim Dergisi, 5(12), 1064-1081.
• Sarptaş, Y. (2025). Köyümüzün Tarihi. 04.Haziran 2025 tarihinde https://akder.net/koyumuzun-tarihi/ adresinden erişildi.
• Sili,T. (1996). Taşların Dili. Ahmet Yesevi Üniversitesi BiligTürk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 2,220-227.
• Solak, İ. (2008). XVI. yüzyılda Zamantu Kazası. Y. Alparslan & M. Karataş (Ed.). Maraş tarihinden bir kesit: Dulkadir Beyliği Araştırmaları II içinde (ss.169-182). Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Şahin, H. A. (2011). Hititler Zamanında Tomarza. A. Yuvalı & E.Yoska (Ed.). Birinci Tomarza Sempozyumu 19–22 Haziran 2008 içinde (ss.485-496). İstanbul: Öz-kar Kültür Yayını.
• Tazegül, R. (2019). Malatya İli Düz Dokumalarının Motif Ve Kompozisyon Özelliklerinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Tomarza İlçesi-Kayseri Valiliği.(2025).Tomarza İlçesi. 4 Haziran 2025 tarihinde www.kayseri.gov.tr/tomarza adresinden erişildi.
• Topçu, S. M. (2009). Talas İlçe Mezarlığında (Cemil Baba Mezarlığı) Yer Alan Bezemeli Mezar Taşları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 141 – 175.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2024). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yeniden 22 kaza kurulması hakkında kanun (1953). Resmi Gazete. Yayım Tarihi:03.03.1953 Sayısı:8349. Numarası:6068
• Yinanç, R. & Elibüyük, M. (2009). Kayseri İli Tahrir Defterleri I. Cilt Değerlendirme Kayseri Livası Transkripsiyonu.
• Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yinanç, R. (1989). Dulkadir Beyligi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.