Kara Yûsuf’un Şahsiyeti ve Liderlik Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2025, Issue: 32, 136 - 149

Fatih Korkmaz

https://doi.org/10.33404/anasay.1756329

Abstract

Bu çalışmada, Karakoyunlu Devleti’nin asıl kurucusu ve en önemli hükümdarlarından biri olan Kara Yûsuf’un; askerî, siyasi ve kültürel yönleri kapsamlı bir bakış açısıyla incelenmiştir. Kara Yûsuf, savaş stratejilerindeki başarısı, disiplinli ordu yapısı ve düşmanlarının zaaflarını değerlendirme becerisiyle Türkmen tarihi ve Orta Çağ İslam dünyasında önemli bir aktör olmuştur. Dönemin kudretli hükümdarlarından Timur tarafından da ciddi bir tehdit unsuru olarak görülen Kara Yûsuf, askerî kudretinin yanı sıra adalet ve merhamet eksenli yönetim anlayışıyla da temayüz etmiştir. Onun şahsiyetine dair olumsuz nitelemelerin önemli bir bölümü, dönemin siyasi rekabetleri ve mezhepsel ayrışmalarıyla irtibatlıdır. Dinî müsamahası, Kur’an’ın Türkçeye tercümesine sağladığı destek ve sanatın himayesi konusundaki icraatları, çok yönlü kişiliğini ve devlet adamı kimliğini gözler önüne sermektedir. Bu çalışma ayrıca Kara Yûsuf’un bir savaşçının ötesinde, adil bir hükümdar ve kültürel alanda etkili bir lider olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Keywords

Kara Yusuf , Kara-Koyunlu , Ortaçağ Türkmen Tarihi , Askerî Strateji , Dini Hoşgörü , Kültürel Hamilik

Kara Yûsuf’un Şahsiyeti ve Liderlik Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme.

Abstract

This study provides a comprehensive examination of Kara Yūsuf, the true founder and one of the most significant rulers of the Qara Qoyunlu State, with respect to his military, political, and cultural aspects. Renowned for his success in warfare, disciplined army structure, and ability to exploit the weaknesses of his adversaries, Kara Yūsuf emerged as a prominent figure in both Turkmen history and the medieval Islamic world. He was perceived as a serious threat even by Timur, one of the most powerful rulers of the era. Beyond his military prowess, Kara Yūsuf distinguished himself through a governance approach grounded in justice and compassion. A considerable portion of the negative portrayals of his character is closely linked to the political rivalries and sectarian divisions of the time. His religious tolerance, support for the translation of the Qur’an into Turkish, and patronage of the arts reveal the multifaceted nature of his personality and his qualities as a statesman. Accordingly, this study aims to demonstrate that Kara Yūsuf was not merely a warrior but also a just ruler and a culturally influential leader.

Keywords

Kara Yusuf , Qara Qoyunlu , Medieval Turkmen History , Military Strategy , Religious Tolerance , Cultural Patronage

Ethical Statement

Etik Beyan gerekmemektedir.

References

• Abdurrahman b. Muhammed es-Sehâvî. (1992). ed-Davʾü’l-lāmiʿ li-ehli’l-karni’t-tāsiʿ, VI, Darul Ceyl, Beyrut.
• Abdülhüseyn Nevâî. (1991). Esnâd ve Mekâtebât-ı Târîh-i Îrân (ez Timur tâ Şâh İsmâ’îl), İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, Tahran
• Aka, İ. (1994). Mirza Şahruh ve Zamanı, TTK Yayınları, Ankara.
• Aka, İ. (2000). İsmail, Timur ve Devleti, TTK Yayınları, Ankara.
• Aka, İ. (2001). İran’da Türkmen Hâkimiyeti, TTK Yayınları, Ankara.
• Aksu, H. 81998) Hurûfîlik, DİA. 18, İstanbul, ss. 408-412.
• Andreasyan H. D. (1973). XIV. ve XV. Yüzyıl Türk Tarihine Ait Ufak Kronolojiler ve Kolofonlar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 3, İstanbul, ss. 83-149.
• Arayancan, A. A. (1438). Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihânşah ve Dönemi (Siyaset- Teşkilat-İktisad-Din-Kültür), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. 2014.
• Atılgan, S.O. (2005) Karakoyunlu Türkmenlerine Ait Türk ve İslam Eserleri Müzesi 1949 Numarada Kayıtlı Hamse-i Hacu Kirmanî ve Önem, XIV. Uluslararası Türk Tarih Kongresi (9-13 Eylül 2002), Kongreye Sunulan Tebliğler, I, Ankara, ss. 501-502.
• Ballı, H. H. (2010). Fazlullah-I Hurûfî Ve Hurûfîlik (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• Behrâmnejâd, M. (2019). Karakoyunlular Akkoyunlular (İran ve Anadolu’da Türkmen Hanedanları), (Çev. Serdar Gündoğdu-Ali İçer), Kronik Yay., İstanbul.
• Beyânî, Ş. (1093). Târih-i Âl-i Celâyir, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran.
• Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî (2011). Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), (Çev. İsmail Aka), TTK Yayınları, Ankara.
• Cemiloğlu, İ. (1991). Dilimizde ‘Kara’ Kelimesi Hakkında, Milli Folklor Dergisi, Cilt 12, ss. 22-26
• Çakmak, M. A. (2005). Akkoyunlu-Karakoyunlu Mücadeleleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(3), ss. 75–105.
• De Guignes,İ J. (2018). Hunların Türklerin Moğolların ve Daha Sair Tatarların Tarih-i Umumîsi, (Trc. Hüseyin Cahid Yalçın), Ötüken Yayınları, II, İstanbul.
• Devletşah Semerkandî (2011). Tezkiretü’ş-Şuarâ (Şair Tezkireleri), (Çev. Necati Lugal), Pinhan Yayınları, İstanbul.
• Ebu Bekr-i Tihranî (2014). Kitab Diyarbekriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed el-Makrîzî. (1997). Kitâbü’s-Sülûk Lî Ma’rifet-i Düvelü’l-Mülûk, VII, (Tahkik Abdulkadir Ata), Darul Kütübil ilmiye, Beyrut.
• Eğilmez, Ş.- Macit, E. (2018) Bozkırın Son Fatihi Emir Timur, Gece Kitaplığı Yayınevi, Ankara.
• Erdem, İ.-Paydaş, K. (2021). Ak-Koyunlu Devleti Siyasi Tarihi ve Yönetim Yapısı, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Erdem, İ.-Uyar, M. (2002). Karakoyunlular: Tarih sahnesine Çıkışları ve Kökenleri, Türkler, 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 861-868.
• Fasîh Ahmed b. Celâleddîn Muhammed Hâfî, (1239). Mücmel-i Fasîhî, III, (Tashih: Mahmûd Ferruh), Kitâbfurûş-i Bâstân, Meşhed.
• Hâfız-i Ebrû. (1992). Zübdetü’t-Tevârih-i Baysungurî, I-II, (Yay. Seyyid Kemal Hac Seyyid Cevâdî), Vizâret-i Ferhengi İrşâd-ı İslâmî, Tahran.
• Hândmîr, Hâce Gıyâseddîn Hümâmeddîn Muhammed b. Hâce Celâleddîn Muhammed el-Hüseynî. (1362).
• Târîh-i Habîbü’s-Siyer fî Ahbâr-i Efrâd-ı Beşer, III, (Nşr. Muhammed Debîr Siyâkî), Kitâbfûrûş-i Hayyâm, Tahran.
• Hasan-ı Rumlu (2006). Ahsenü’t-Tevârîh, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara.
• İbn Arabşah (2012). Acâibu’l- Makdûr Fî Nevâib-i Timûr, (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul.
• İbni Tağrıberdi (2023). En-Nücûmu’z-Zâhire, (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul.
• İnalcık, H. (2019). Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300–1600) (R. Sezer, Çev.). Kronik Kitap.
• İşgüzar, M. Y. (2020). Karakoyunlu Hükümdarı Kara Yusuf ve dönemi (1389-1420) Basılmamış Yüksek lisans tezi, Yozgat Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yozgat.
• Kadı Ahmed Gaffâri (2023). Târîh-î Cîhân Arâ (Osmanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevîler), (Terc. Buket Gündüz), Şefaattin Deniz (Ed.), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kazanasmaz, M. (2019) Kara-Koyunlu Kara Yûsuf ve Zamanı, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
• Keleş, E. (2021). Kara Koyunlu Devleti’nin Kurucusu Emir Kara Yûsuf Baranî: Mücadelesi ve Şahsiyeti, Tarih Okulu Dergisi (Tod), Ekim, Yıl 14, Sayı Lıv, ss. 2149-9535
• Kemâleddîn Abdurrezzâk Semerkandî. (1383). Matla’-ı Sa’deyn ve Mecma’-ı Bahreyn, I-II, (Haz. Abdülhüseyn Nevâî), Pejuheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî, Tahran.
• Macit, E. (2012). Ensar, Timurlu Devleti’nin Askerî Teşkilâtı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
• Macit, E. (2017). Timurlular Zamanında Azerbaycan, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi Erzurum.
• Macit, E. (2021). Timurlular, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Mahmud b. Abdullah-ı Nişâburî. (2024). Târîh-i Türkmaniyye (Karakoyunlu Devleti Tarihi), (Çev. Ahmet Özturhan ve Ahmet Korkmaz), Divan Kitap, İstanbul.
• Mîr Seyyîd Hamîdeddîn Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn Hâvendşâh b. Kemâleddîn Mahmûd el-Belhî Mîrhând (1358). Ravzatu’s-Safâ fî Sîret-i el-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ, (Nşr. Abbâs Zeryâb), (I ciltte I-VI. ciltler), İntişârât-ı İlmî, Tahran.
• Muhammed Yusuf Vale İsfahân-i Kazvînî, (1379). Huld-i Berîn (Târih-i Timuriyân ve Türkmânân), Mîrâs-ı Mektûb, Tahran.
• Özgüdenli, O. G., & Naskali, E. (2011). Karakoyunlu ve Akkoyunlu Sikkeleri, B. Arı (Ed.), Anadolu’da Paranın Tarihi Ankara, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yayınları, ss. 156–161.
• Pritsak, O. (2010). Studie Zur Türkischen Rechtssymbolik, Zeki Velidi Togan’a Armağan, TTK Yay., Ankara, ss. 239-263.
• Sanjian, A.K. (1301). Colophons of Armenian Manuscripts, Cambridge.
• Sohrabiabad, H. Bülent, A. (2019). Tarihi Bulgular ve Hakîki’nin Bilinmeyen Şiirlerinden Hareketle Karakoyunluların Mezhebi Eğilimleri Üzerine Yeni Tespit ve Görüşler, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 19, Köln, 719-224.
• Sümer, F. (1989). Ahmed Celâyir, DİA., 2, İstanbul, ss. 53-54.
• Sümer, F. (1992). Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar), I, TTK Yayınları, Ankara.
• Sümer, F. (2001). Karakoyunlular, DİA., 24, İstanbul, ss. 434-438.
• Sümer, F. (2001). Kara-Koyunlular, İA, VI, MEB Yayımları, Eskişehir, ss. 292-305.
• Şemseddin Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ali el-Kalkaşendî. (1915). Ṣubḥ al-aʿshā fī ṣināʿat al-inshāʾ, VII, Matbatul Emiriyye, Kahire.
• Timur Tüzükatı (Bozkırın Töresi) (2016). (Haz. Ali Rıza Yağlı), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Togan (2024). A. Zeki Velidi, Umumî Türk Tarihine Giriş, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Tuysuz, Ş.C. (2020) Uveys Bahadır Han’ın İlkanlı Devleti Tahtına Çıkışı ve Siyasi Yaşamı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Haziran, Cilt 22, Sayı 1, ss. 551-578.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2019). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yılmaz, B. (2002). Celayirliler Kabile-Devlet, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Yiğit, İ. (2014). Memlûkler (648–923 / 1250–1517), Kayıhan Yayınları.
• Yuvalı, A. (2017). İlhanlılar Tarihi, Bige Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.