SİYAVUŞ PAŞA TÜRBESİ ÇİNİ BEZEME VE KİTÂBELERİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 26, 136 - 151, 31.05.2022

Zehra Dumlupınar

Öz

İstanbul Eyüp’te Cami-i Kebîr Caddesi’nde yer alan Siyavuş Paşa Türbesi, Eyüp’ün çini bezemeli iki türbesinden ilkidir. Tezkiretü’l-ebniye’de ve diğer risalelerde Mimar Sinan’ın eserleri arasında zikredilen türbenin kesin yapım tarihi belli olmamakla birlikte, türbeyi çeviren avlu duvarının üzerinde yer alan çeşme ile aynı tarihte, 1582-84 yılları arasında inşa edilmiş olabileceği düşünülmektedir. II. Selim ve Nurbanu Sultan’ın kızları olan Fatma Sultan ile 1574 senesinde evlenen Siyavuş Paşa, eşi ve kendi adına pek çok hayır eseri yaptırmıştır. Enderun’da yetişmiş ve başarılı bir kariyere sahip olan Paşa, 1582, 1585 ve 1592 senelerinde üç kez sadrazamlık makamına getirilmiştir. 1602’de vefat ettiğinde, kendisinden önce ahirete uğurladığı evlatlarının yanına defnedilmiştir. Eyüp’ün en büyük türbesi olan Siyavuş Paşa Türbesi dıştan onaltıgen ve içten sekizgen planlıdır. İçte sivri kemerlerle birbirine bağlanmış olan sekiz payandanın taşıdığı kubbe ile örtülüdür. Avlusunda zaman içerisinde küçük bir hazire oluşmuştur. Türbe’de Siyavuş Paşa’nın ahşap sandukası ile birlikte on bir mezar bulunur. Yapı, inşa edildiği dönem ile çağdaş olan çini bezemeleri ile ön plana çıkmaktadır. Türbede pencere üzerlerinde dikdörtgen çini alınlıklar kullanılmıştır. Bunların hemen üzerinde ise iç mekanı çepeçevre kuşatan çini yazı kuşağı yer alır. Pandantifler üzerinde Allah, Muhammed (sav) ve dört halife ile Hasan ve Hüseyin’in isimlerini içeren dairevi çini kitabeler, orijinal olmayan kalemişi nakışların üzerinde kalır. Birbirine eş iki çini pano ise natüralist ve sembolik motifleri ile giriş kapısının iki yanına yerleştirilmiştir. Ayrıca kubbeyi taşıyan payandaların iki tarafındaki mermer nişlerin içleri de düzensiz olarak devşirme çini karolarla doldurulmuştur. 16. yüzyılda İznik’te üretilmiş olan şeffaf sıraltına çok renkli çiniler, gerek teknik özellikleri gerekse tasarım esasları bakımından devrinin özelliklerini kendine mahsus taşırken yapıyı bezeme biçimleri ile de Siyavuş Paşa’nın mu’tedil mizacına gönderme yapar.

Anahtar Kelimeler

Siyavuş Paşa, Siyavuş Paşa Türbesi, kitabe, çini, 16.yüzyıl

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1994). Siyavuş Paşa Medresesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7:20-21.
• Ak, M. (2009). Siyavuş Paşa, Kanijeli. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37:311-313.
• Artan, T. (1994). Siyavuş Paşa Köşkü. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,7:20.
• Canatar, M. (2004). Kara Murad Paşa’nın Bilinmeyen Vakfiyesi. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 24: 88-90.
• Demiriz, Y. (1989). Eyüp’te Türbeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 68-71.
• Demiriz, Y. (1994). Siyavuş Paşa Türbesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 7: 21-22.
• Dirim, R. (2010). İznik Çinisinde Şemse Uygulamaları. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demirsar Arlı, B. ve Altun, A. (2008). Anadolu Toprağının Hazinesi Çini, Osmanlı Dönemi. İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Dumlupınar, Z. (2015). Topkapı Sarayı Harem Dairesi 17. Yüzyıl Çini Pano Tasarımları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Dumlupınar, Z. (2021). Brooklyn Müzesi’nde Bulunan İznik Çini ve Seramikleri. 3. Uluslararası Kültür, Sanat ve Edebiyat Kongresi Tam Metin Kitabı, Ankara, 33-51.
• Erdoğan, M. (1958). Osmanlı Devrinde İstanbul Bahçeleri. Vakıflar Dergisi, 4:149-182.
• Eyice, S. (1994). Davud Paşa Sarayı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 9:45-48.
• Gül, S. (2015). Davutpaşa Sahrası’nda Bir Otağ-ı Hümâyun Davud Paşa Hünkâr Kasrı. Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, 7: 2-16.
• Gündoğdu, H. (2009). İstanbul Bahçelievler’de Siyavuş Paşa Köşkü Üzerine Bazı Gözlemler. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 22:83-113.
• Gruber, C. (2020). Osmanlı- İslam Sanatında Tapınma ve Tılsım. İstanbul:Yapı Kredi Yayınları.
• Haskan, M.N. (1996). Eyüp Sultan Tarihi. İstanbul: Eyüp Sultan Belediyesi Yayınları.
• Kuban, D. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınları.
• Kuran, A. (1988). Mimar Sinan’ın Türbeleri: Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri.
• Kurtbil, Z. H. (2009). Siyavuş Paşa Türbesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37:315-316.
• Necipoğlu, G. (2013). Sinan Çağı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Osmanzâde Ahmed Tâib, Hadîkatü’l-Vüzerâ 1271 (1855). İstanbul. acikerisim.tbmm.gov.tr
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Örs, D. (2009). Siyavuş. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37:308-309.
• Özşenel, M. (1998). İlk Yaratılan Varlıkla İlgili Rivayetler. Divan İlmî Araştırmalar Dergisi, I:171-189.
• Selânikî Mustafa Efendi, Târîh-i Selânikî (1003-1008/1595-1600). C.I-II, Haz. İpşirli, M. Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• Şen, F. (1998). Eyüp’te Siyavuş Paşa Türbesi Çinilerinde Renk ve Kompozisyon Özellikleri. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu II, Tebliğler Kitabı, 328-335.
• Turan Bakır, S. (2000). İznik çinilerinde Şemse Formu. e-dergi,atauni.edu.tr
• Ünsal, B. (1982). İstanbul Türbeleri Üzerine Stil Araştırması. Vakıflar Dergisi, 16:77-120.