ESKİÇAĞ’DA TRABZON LİMANI: ASKERİ VE EKONOMİK YÖNDEN GELİŞİMİ VE DOĞU-BATI İLİŞKİLERİNDEKİ ROLÜ

Year 2007, Volume: 10 Issue: 2, 133 - 155, 18.02.2010

Süleyman Çiğdem

Abstract

Kuzeydoğu Anadolu’nun en önemli çıkış noktalarından biri olan Trabzon
Limanının ilk olarak ne zaman ve kimler tarafından kullanılmaya başlandığı ile
ilgili elimizde yok denecek kadar bilgi bulunmaktadır. Özellikle Hellen
kolonizasyon döneminde ve Roma İmparatorluğu’nun Anadolu’nun doğusu ve
Kafkaslar ile Asya’nın iç bölgeleriyle ilgilenmeye başlamasıyla, askeri ve
ekonomik açıdan önemli bir konuma ulaşmıştır.

Keywords

Trabzon, liman, Roma

References

• Akşit, O., 1970, Roma İmparatorluk Tarihi (M.S. 193-395), İstanbul.
• Akşit, O., 1976, Roma İmparatorluk Tarihi (M.Ö. 27- M.S. 192), İstanbul.
• Ardel, A., 1979, “Karadeniz” İA VI, 230–238.
• Arrianus, Arriani Periplus Ponti Euxini/Arrianus’un Karadeniz Seyahati (Hellence Aslından Çeviren ve Yorumlayan M.Arslan), İstanbul, 2005.
• Arslan, M., 2006, “Pontos’tan Karadeniz’e: Bir Adlandırmanın Ardındaki Önyargılar, Varsayımlar ve Gerçekler” OLBA XI, 71-87.
• Arthur, J.-R.Munro 1901, “Roads in Pontos, Royal and Roman” JHS 21, 52–66.
• Ascherson, N., 1996, Black Sea The Birthplace of Civilization and Barbarism, London.
• Atlan, S., 1970, Roma Tarihi’nin Ana Hatları I.Kısım Cumhuriyet Devri, İstanbul.
• Barnet, R.D., 1956, “Ancient Oriental İnfluences on Archaic Greece” The Aegen and Near East, (Ed. S.Weinberg), New York.
• Barnet, R.D., 1984, “Urartu” CAH 3, Cambridge, 123–136.
• Bijişkyan, P.M., 1969, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, (Tercüme ve Notlar H.D. Andreasyan),İstanbul.
• Belli, O., 2004, Anadolu’da Kalay ve Bronzun Tarihçesi, Suna- İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, İstanbul.
• Belli, O.-G. Kayaoğlu 2002, Trabzon’da Türk Bakırcılık Sanatı’nın Tarihsel Gelişimi, The Historical Development of Coppersminthing in Trabzon, ASY, İstanbul.
• Biller, J.-E. Olshausen 1978, “Notizen zur Historischen Geograhie von Pontos” Studien Zur Religion und Kultur Kleinasiens Festchrift für Friedrich Karl Dörner (S.Şahin-E. Schwerthem-J. Wagner), Leiden.
• Bosworth, A.B., 1977, “Arrian and the Alani” Harvard Studies in Classical Philology 81, 217-255.
• Braund, D.C., 1986, “The Caucasian Frontier: Myth, Exploration and the Dynamics of Imperialism” The Defence of the Roman and Byzantine East, Proceedings of a colloquium held at the Universtiy of Sheffield in
• April 1986, (Ed. P. Freeman-D. Kennedy) Part i BAR International Series 297 (i), Oxford, 31-49
• Braund, D.C., 1989, “3.Coping with the Caucasus: Roman Responses to Local Conditions in Colchis” The Eastern Frontier of the Roman Empire (Ed. D.H.French- .S.Lightfoot) British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 11. Oxford, 31-43.
• Bryer, A.M., 1980, The Empire Trebizond and Pontos, London.
• Bryer, A.A.M.-D.Winfield 1985, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, (Dumbarton Oaks Studies 20), Washington: Dumbarton Oaks.
• Burney, C.-D.M.Lang 1972, The Peoples of the Hills Ancient Ararat and Caucasus, New York-Washington.
• Carpenter, R., 1948, “The Greek Penetration of he Black Sea” AJA LII/1, 1-10.
• Cock, J.M., 1983, The Persian Empire, New York.
• Crow, J.,1986, “A Riview of the Physical Remains of the Frontier Capadocia” The Defence of the Roman and Byzantine East Proceedings of a colloquium held at the Universtiy of Sheffield in April 1986, (Ed. P. Freeman-D. Kennedy) Part i BAR International Series 297 (i), Oxford, 77-91.
• Crow, J.-S.Hill 1995, “The Byzantine Fortifications of Amastris in aphlagonia” AS 45, 251–265.
• Cuinet, V., 1892, Turquie D’Asie Geographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnee de Chaque Province de L’Asie-Mineure, Paris.
• Cumont, F., 1923, “L’annexion du Pont Polemonique et de la Petite Armenie” Anatolian Studies Presented to Sir William Mitchell Ramsay (Ed. W.H. BucklerW.M Calder), Manchester, 109-120.
• Cumont, F.-E.Cumont 1906, Voyage d’explaration archaeologique dans le Pot et la Petite Armenie Sudia Pontica 2, Brussels.
• Curzon, G.N., 1966, Persia and the Persian Question II, London and Edinburgh.
• Çiğdem, S., 2006, “Urartu Krallığı’nın Doğu Karadeniz İlişkilerinde Diauehi Ülkesinin Rolü” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/1, 95-112.
• Çilingiroğlu, A., 1984, Urartu ve Kuzey Suriye Siyasal ve Kültürel İlişkiler, İzmir.
• Çilingiroğlu, A., 1997, Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir.
• Dabrowa, E., 1989, “Roman Policy in Transcaucasia from Pompey to Domitian” The Eastern Frontier of the Roman Empire (Ed. D.H.French-.S.Lightfoot) British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 11. Oxford, 67-76.
• Decei, A., 1979, “Karadeniz” İA VI, 238–246.
• Demir, M., 2000, “Perikles’in Karadeniz Üzerine Yeni Bir Yorum”, Belleten LXV/243, 529–540.
• Dodgeon, M.H.-S.N.C.Lieu 1991,The Roman Eastern Frontier and Persia Wars (AD 226–363) A Documentary History, LondonNew York.
• Drews, R., 1976, “The Earliest Greek Settlements on the Black Sea” JHS 96, 18-31.
• Drews, R., 1991, “Karadeniz’de En Eski Grek Yerleşmeleri” (Çev. Ö.Çapar), DTCFD XV/26, 303–327.
• Engelmann, H.-D. Knibbe 1989, “Das Zollgesetz der Provinz Asia Eine neue Inschrift aus Ephesos” EA 14, 1–206.
• Eusebius, The Ecclesicial History I, (Çev. K.Lake-D.Litt) LCL, London, 1926.
• Eutropis, Breviarium Historiae Romanae/Roma tarihinin Özeti (Latince’den Çev. Ç. Menzilcioğlu), İstanbul, 2007.
• Foss, C., 1975, “The Persian in Asia Minor and the End Antiquity” EHR 90/357, 726-727.
• Frye, R.N., 1984, The History of Ancient Iran, München. Greaves, A.M., 2003, Miletos Bir Tarih, (Çev. H.Ç. Öztürk), İstanbul.
• Hind, J.F.G., 1969, The Grek Colonisation of the Black Sea Area in the Archaic and Classical Periods, (Bas.Dok.Tezi) Department of Classics, University of Otago, Dunedin.
• Hind, J.F.G. 1988, “The Colonisation of Sinope and the South-East Area” Losal Lthno-political Enitiies of the Black Sea in the 7th-4th Cenuries B S. Materils of the All-Uniona Symposium Dedicated to the problems of Ancient History of Black Sea Littoral Tsqal tubo-Vani, Tbilisi, 207–223.
• Hind, J.F.G. 1991, “Archaeology of the Greeks and Barbarian Peoples Around the Black Sea 1982–1992” Archaeological Reports 1992–1993, 82–112.
• Isaac, B., 1990, The Limits of Empire. The Roman Army in the East, Oxford.
• Işık, A., 2001, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, TTKY, Ankara.
• Jansses, E., 1969, Trebizonde en Colchide, Brussels.
• Jantzen, U., 1972, Agyptische und Orientalische Bronzen aus dem Heraion von Samos (Samos VIII), Bonn.
• Jones, A.H.M., 1969, The Cities of the Eastern Roman Provinces, Oxford.
• Kavtaradze, G. L.,2000, “Caucasica II” Orbis Terrarum Journal of Historial Geography of the Ancient World 6, 177-237.
• Kaya, E., 1999, “Trabzon İl Merkezinde Kurtarma Kazısında Ortaya Çıkan Buluntular” IX. MKKS (27-29 Nisan 1998 Antalya), Ankara, 321-325.
• Keleş, V., 2003, Sinop Gümüş Sikkeleri, (Bas. Dok. Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Erzurum.
• Kınal, F., 1947, “Şuppiluliuma’nın Suriye Seferleri” Belleten XI/41, 1–13.
• Kınal, F., 1971, “Hitit Devletleri İçin Kuzey Suriye’nin Önemi” Atatürk Konf. IV/1970, 3–14.
• Kınal, F., 1987, Eski Anadolu Tarihi, Ankara.
• Koromila, M., 2002, The Greeks and Black Sea From Bronze Age to 20th century, Athens.
• Kökten, İ. K., 1944, “Kuzey-Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri” DTCFD III/5, 465-484.
• Lloyd, S., 1997, Türkiye’nin Tarihi Bir Gezginin Gözüyle Anadolu Uygarlıkları, (Çev. E. Varinlioğlu), Ankara.
• Lynch , H.F.B.,1967, Armenia Travels and Studies, Beirut.
• Maksimova, M.I., 1951, “Hittites in the Black Sea Region” JNES 10/2, 74-81.
• Malekzadeh, F., 1968, Anadolu’da Pers Dönemine Ait Anıt ve Yazıtların Tahlili Bir İnceleme, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. (Yay. Dok. Tezi), İstanbul.
• Mansel, A.M., 1998, Ege ve Yunan Tarihi, TTKY, Ankara.
• Mattingly, H.B., 1996, “Athens and the Black Sea in te Fifth Century BC” Sur les Traces des Argonautes Acts du 6e symposium de Vani (Colchide 22-29 septembre 1990, (Traduction et edition: A.Frayss-E.Geny-T. Khartchilava), Paris, 151-157.
• Mitford, T.B., 1974, “Some Inscriptions from the Cappadocian Limes” JRS 64, 160-175.
• Mitford, T. B., 1998, “The Roman Frontier on the Upper Euphrates” Ancient Anatolia Fifty Years Work by the British Institute of Archaeology at Ankara (Ed. R. Matthews), Ankara, 255-272.
• Mitford, T.B., 2000, “Thalata, Thalata: Xenophon’s view of the Black Sea” AS 50, 127-130.
• Özsait, M., 1982, “Anadolu’da Roma Egemenliği” Anadolu Uygarlıkları 2 Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, İstanbul, 379-410.
• Özsait, M., 2000, “İlkçağ Tarihinde Trabzon ve Çevresi” Trabzon Tarihi Sempozyumu Bildirileri (6-8 Kasım1998 Trabzon), Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları: 81, Trabzon, 35-43.
• Pelham, H.F., 1896, “Arrian Legate of Cappadocia” EHR 11/44, 625- 640.
• Plinius, Naturalis Historia, (Ed. H.R. Rackham), London, 1947.
• Roebuck, C., 1959, Ionian Trade and Colonization, New York.
• Rostovtzeff, M., 1923, “Notes on the Economic Policy of the Pergamene Kings” Anatolian Studies Presented to Sir William Mitchel Ramsey, (Ed. W.H. BucklerW.M. Calder), Manchester.
• Ruge, W., 1937, “Trapezus” RE VI A/2, 2214-2221.
• Salvini, M., 2006, UrartuTtarihi ve Kültürü, (Çev. B.Aksoy) ASY, İstanbul.
• Sinclair,T.A., 1989, Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey Vol. II, London.
• Slattery, D.J.G., 1987, “Urartu and Black Sea Colonies: An Economic Perspective” Al-Rafiadan VIII, 1-30.
• Speidel, M.P., 1986, “The Caucasus Frontier. Second Century Garrisons a Apsarus, Petra and Phasis” Studien zu den Militargrenzen Roms III, 13th International Limescongress, Stuttgart, 657–660 Strabon, Coğrafya, Anadolu (Kitap XII, XIII, XIV), (Çev. A.Pekman), İstanbul, 1991.
• Sürmen, Y., 2006, “Trabzon’da Ulaştırma” Trabzon 2006, Trabzon Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü, İstanbul, 525-530.
• Tacitus, Annals, The Annals of Imperial Rome (Trans. M. Grant), London, 1988.
• Tacitus, Histories, The Histories, (Trans. K. Wellesley), London 1986.
• Tekin, O., 1992, Antik Nümismatik ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar), ASY, İstanbul.
• Tekindağ, Ş., 1979, “Trabzon” İA XII/1, 455–477.
• Tezcan, M., 2007, “Eskiçağ’da Roma İmparatorluğu’nun Karadeniz Bölgesi Vasıtasıyla Hindistan ve Çin Ticareti” Karadeniz Tarihi Sempozyumu (25-26 Mayıs 2005), I.Cilt, Başlangıçtan 20. Yüzyıla, (Yay.Haz. K.İnan-H.Öksüz-M.Okur-V.Usta), KTÜY, Trabzon.
• Texier, C., 2002, Küçük Asya Coğrafyası Tarihi ve Arkeolojisi IIII, (Çev. A. Suavi, Latin Harflerine Aktaran
• K.Y. Kopraman Sadeleştiren M.Yıldız), Ankara. Thukydides II, Pelopennessos’lularla Atinalı’ların Savaşı II. Kitap, (Çev. H. Demircioğlu), Ankara, 1950.
• Tozlu, S., 1997, Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu (1850-1900), (Bas.Dok.Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Bilim Dalı, Erzurum.
• Tsetskhladze, G.R., 1994, “Greek Penetration of the Black Sea” The Archaeology of Grek Colonisation, Eassys Dedicated to Sır John Boardman, (Ed. G.R.
• Tseskhladze-F. De Angelies), Oxford, 111–136.
• Tsetskhladze, G.R., 1998, “Grek Colonizations of the Black Sea Area: Stages, Models and Native Population”, The Colonization of the Black Sea Area, Historical Interprentation of Archaeology, (Ed. G.R. Tseskhladze), Stuttgrat, 9-68.
• Umar, B., 2000, Karadeniz Kappadokia’sı (Pontos), Bir Tarihsel Corafya Araştırması ve Gezi Rehberi, İstanbul. www.JSTOR.org, 10.07.2007. www. geocities.com/komblema/orte.htm#_ftn244, 14.07.2007.
• Warmington, E.H., 1974, The Commerce Between the Roman Empire and India, Delhi.
• Wheeler, E.L., 1993, “Methodological Limits and the Mirage of Roman Strategy: Part I” JMH 57/1, 7-41.
• Winfield, D.,1977, “The Northern Routes across Anatolia” AS 27, 151-166.
• Yener, K.A., 2002, “Swords, Armor and Figurines: A Metalliferous View from Central Taurus” Across the Anatolian Plateau Readings in the Archaeology of Ancient Turkey (Ed. D.C. Hopkins), Boston, 35-42.
• Yorke, V.W., 1896, “A Journey in the Valley of the Upper Euphrates” GA 8/5, 453-472. Xenophon, Anabasis, (Çev. H. Örs), İstanul, 1944.
• Zimansky, P. E., 1985, Ecology and Empire: The Structure of The Urartian State, Chicago-Illions.