RIGHT TO LIFE OF FOETAL

Yıl 2022, Cilt: 71 Sayı: 3, 1051 - 1097, 20.10.2022

Eda Gülsüm Karasaç

https://doi.org/10.33629/auhfd.1136762

Öz

The right to life is one of the fundamental rights. There are many moral and legal debates on the right to life of embryos and fetuses. Aside from the debates on whether the embryo/fetus can be considered a human and person, determining the moment when the fetus acquired the legal capacity and personality is important for the legal protection of the embryo/fetus. In addition to the crimes and abortion, with the technological developments in biology, the violations of the right to life of the fetus have increased. Especially with the implementation of assisted reproductive treatment methods, new debates arose about the right to life of IVF embryos. Besides that, genetic diagnostic test applications, spare and research embryos have revealed the importance of determining the legal status of the embryo/fetus. The legal status of the embryo and fetus within the national legislation is still unclear. In the decisions given by the ECHR, it hasn’t reached a definite judgment about when the right to life begins. ECHR, in most of its decisions, didn’t discuss the right to life of the embryo/fetus. When the court found the issue worth discussing, it concluded that the fetus didn’t have the right to life before birth.

Anahtar Kelimeler

FOETAL, PERSONALITY, RIGHT TO LIFE, ABORTION, SPARE EMBRYO

Ceninin Yaşama Hakkı

Öz

Yaşama hakkı, bireylerin sahip olduğu temel hak ve özgürlüklerin başında gelir. Embriyo ile ceninin yaşama hakkı ise, üzerinde ahlaki ve hukuki açıdan pek çok tartışmanın bulunduğu bir konudur. Ceninin insan ve kişi sayılıp sayılmayacağı tartışmaları bir yana, ceninin hak ehliyetini kazandığı ve kişiliğinin başladığı anın belirlenmesi cenine sağlanacak hukuki koruma bakımından büyük önem taşır. Kürtaj, çocuk düşürme ve düşürtme suçlarının yanında tıp ve biyoloji alanındaki teknolojik gelişmelere paralel olarak ceninin yaşama hakkının ihlaline yol açan durumlar artmıştır. Özellikle üremeye yardımcı tedavi yöntemlerinin uygulanmaya başlamasıyla birlikte, tüpte döllenen embriyoların yaşama hakkı konusunda doktrinde yeni tartışmalar doğmuştur. Bunun yanında yedek embriyolar, araştırma embriyoları, embriyolar üzerinde uygulanan genetik tanılama testleri de ceninin hukuki konumunun belirlenmesinin önemini ortaya çıkarmıştır. Buna karşılık ulusal mevzuat içerisinde embriyo ve ceninin hukuki statüsü hala belirsizdir. AİHM’nin vermiş olduğu kararlarda da yaşama hakkının ne zaman başladığı konusunda kesin bir yargıya ulaşılmış değildir. AİHM, çoğu kararında ceninin yaşama hakkını tartışmaya değer görmeyerek tartışmamıştır. Mahkeme konuyu tartışmaya değer bulduğunda ise doğumdan önceki aşamada ceninin yaşama hakkının olmadığına kanaat getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

CENİN, KİŞİLİK, YAŞAMA HAKKI, KÜRTAJ, YEDEK EMBRİYO

Kaynakça

• Akıntürk Turgut ve Ateş Derya. Medeni Hukuk. Ankara: Beta Yayınevi, 2018.
• Akipek Jale G., Akıntürk Turgut ve Ateş Karaman Derya. Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku. Ankara: Beta Yayınevi, 2011.
• Aksoy, Şahin. “Kürtaj Sadece Tıbbi Bir Karar Olabilir Mi?”. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, S. 24 (2012): 6-9.
• Akyüz, Emine. Çocuk Hukuku. Ankara: Pegem Yayınları, 2012.
• Altıparmak Saliha, Çiçeklioğlu Meltem, ve Yıldırım, Gülay. “Abortus ve Etik”. Cumhuriyet Tıp Dergisi, S. 31 (2009): 84-90.
• Aydın, Melike Belkıs. Yapay Döllenme Tekniklerinin Soybağı Hukuku ve Kişilik Hakkı Bakımından Sonuçları. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir, 2013.
• Aydın Ünver, Tülay. Ceninin Hukuki Konumu. İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2011.
• Aykar, Burcu. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Yaşama Hakkı. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kırıkkale, 2015.
• Bağçeci Tacir, Hamide. “Biyotıp Hukuku Bağlamında İnsan Onuru Kavramına Güncel Bir Bakış ve İnsan Geliştirme Uygulamaları Karşısında İnsan Onurunun Korunması”. YÜHFD, C. 15, S. 2 (2018): 1-52.
• Bigelow John ve Pargetter Robert. “Morality, Potential Persons And Abortion”. American Philosophical Quarterly, C. 25, S. 2 (1988): 173-181.
• Boonin Vail, David. “Death Comes for the Violinist: On Two Objections to Thomson's Defense of Abortion”. Social Theory and Practice, C. 23, S. 3 (1997): 329-364.
• Bulletti Carlo, Palagiano Antonio, Pace Maria Caterina, Cerni Angelica, Borini Andrea, ve De Ziegler Dominique. “The Artificial Womb”. Annals of the New York Academy of Sciences, C. 1221, S. 1 (2011): 124-128.
• Büyükay, Yusuf. Hekimlerin Embriyo Nakillerinde Hukuki Sorumluluğu. II. Sağlık Hukuku Kurultayı, 111-149. Ankara: Ankara Barosu, 2009.
• Carlin, Tara. “Why the Legal Classification of Cryogenically Preserved Pre-Embryos Matter”. Rutgers Journal of Law and Public Policy, C. 17, S. 2 (2020): 312-355.
• Cin, M. Onursal. “Yardımcı Üreme Metodları ve Embriyonun Korunması”. Hukuki Perspektifler Dergisi, S. 5 (2005): 31-37. (Embriyonun Korunması).
• Cin, M. Onursal. Hekimlerin Embriyon Nakillerinde Cezai Sorumluluğu. Ankara Barosu II. Sağlık Hukuku Kurultayı, 151-158. Ankara: Ankara Barosu, 2009. (Embriyo Nakli).
• Çaha, Havva. “Elemeci Kürtaj: Öjenizmin Yeni Yüzü”. İş Ahlakı Dergisi, C. 7, S. 2 (2014): 53-90.
• Çiçek M. Nedim ve Mollamahmutoğlu Leyla. A’dan Z’ye Yardımcı Üreme Teknikleri. Ankara: Palme Yayınevi, 2009.
• Çiftçioğlu, Cengiz Topel. “Yaşama Hakkı”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 103 (2012): 137-168.
• Çoban, Aykut. “İnsan Hakları Bağlamında Embriyonun Moral Statüsü”. Toplum ve Bilim Dergisi, S. 109 (2007): 258-295. (Embriyonun Moral Statüsü).
• Çoban, Aykut. “Türkiye’de İnsan Embriyosu Üzerinde Araştırma Yapmanın Hukuki Sorunları”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 86 (2009): 204-248. (Embriyo Üzerinde Araştırma).
• Çoban, Aykut. “Türkiye’de Üreme Sürecinde Oluşturulan Tüpteki İnsan Embriyosunun Hukuki Statüsü”. İnsan Hakları Yıllığı, C. 27 (2009): 75-96. (Tüpteki Embriyo).
• Çoban, Funda. “Tıp ve Hukukun Buluşma Noktasında Biyoetik Tartışmalar”. İnsan Hakları Yıllığı, C. 34 (2016): 21-42. (Biyoetik)
• Demir, Remzi. “Üreme Hakkına İlişkin Tıbbi Müdahalelerde Rıza”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 13 (2017): 269-298.
• Doğan, Recep. “Kadının Üreme Hakkı, Kürtaj, Çocuk Düşürme ve Düşürtme Suçları”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 127 (2016): 73-120.
• Dölen, İsmail. Tıbbî Açıdan Fetüs, Embriyo, Kürtaj ve Düşük (Abortus) Nedir?. V. Sağlık Hukuku Kurultayı, 35-40. Ankara: Ankara Barosu, 2013.
• Dural Mustafa ve Öğüz Tufan. Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2017.
• Erem, Faruk. “Soyunu Sürdürebilmek Özgürlüğü”. Yargıtay Dergisi, C. 7, S. 3 (1981): 236-240.
• Erol, Yasemin. Yapay Döllenme Yöntemleri ve Taşıyıcı Annelik. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Konya, 2011.
• Eşelioğlu, Rasime. Üreme ile İlgili Problemlerin Uluslararası Metinler ve Türk Hukuku Karşılaştırılarak Feminist Teori Bakımından İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara 2015.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. Çocuk Hakları Hukuku. Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2014.
• Hakeri, Hakan. Tıp Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2017.
• Helvacı, Serap. Gerçek Kişiler. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2011.
• Hicks, Stephen C. “The Right to Life in Law: The Embryo and Fetus, The Body and Soul, The Family and Society”. Florida State University Law Review, C. 19, S. 3 (1992): 805-850.
• İmamoğlu, Hülya S. “Medeni Hukuk Açısından Sosyal Sebeplerle Üreme Hücresinin Dondurulup Saklanması”. Ankara Barosu Dergisi, S. 1 (2019): 25-46.
• Jones, D. G. ve Towns, C. R. “Navigating the Quagmire: The Regulation of Human Embryonic Stem Cell Research”. Human Reproduction, C. 21, S. 5 (2006): 1113-1116.
• Kaczor, Christopher. The Ethics of Abortion, Women’s Rights, Human Life and The Questions of Justice. Newyork ve Londra: Routledge, 2011.
• Kalkan Oğuztürk, Burcu. Türk Me¬deni Hukuku’nda Biyoetik Sorunlar. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2011.
• Karasaç, Eda Gülsüm. Türk Hukukuyla Karşılaştırmalı Olarak KKTC Hukuku’nda Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri ve Hukuki Sorunlar. Doğu Akdeniz Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazimağusa, 2018.
• Katz, Katheryn D. “The Legal Status of the Ex Utero Embryo: Implications for Adoption Law”. Capital University Law Review, C. 35, S. 2 (2006): 303-340.
• Keskin, Dilşad. “Doğum Öncesi Gerçekleşen Zarar Verici Fiil Nedeniyle Tazminat: Ceninin Tazminat Talebi”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 1-2 (2013): 743-775.
• Keskin, İçten. “Kürtaj Tartışmaları ve Feminizm”. Fe Dergi, S. 1 (2015): 86-95. (Feminizm)
• Kılıçoğlu, Ahmet. Medeni Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi, 2016.
• Kırkbeşoğlu, Nagehan. Soybağı Alanında Biyoetik ve Hukuki Sorunlar. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2005.
• Kurt, Leyla Müjde. “Ceninin Malvarlığı Hakları”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 1 (2011): 177-209.
• Metin, Sevtap. Biyo-Tıp Etiği ve Hukuk. İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2010.
• Oğuzman Kemal, Seliçi Özer ve Oktay Özdemir Saibe. Kişiler Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2015.
• Özbilen, Arif Barış. İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukuki İşlemler. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2011.
• Özcan Büyüktanır, Burcu Gülseren. “Ceninin Bedensel Bütünlüğünün İhlalinde Maddi Zararının Tazmini”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 1 (2018): 275-302.
• Özdemir Hayrunnisa ve Ruhi Ahmet Cemal. Çocuk Hukuku (Ders Kitabı). İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2017.
• Özsoy Boyunsuz, Ş. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Kapsamında Sağlık Hakkı. Güncel Hukuk Dergisi, C. 4, S. 124 (2014): s. 52-55.
• Özsunay, Ergun. Rights of Embryo and Foetus In Private Law. XVIth International Congress of Comparative Law, 1275-1413. Australia: Brisbane, 2002. (Embriyo ve Fetüs)
• Özsunay, Ergun. Uluslararası Belgelerde ve Bazı Ulusal Hukuk Düzenlerinde Embriyo ve Cenin’in Hukuksal Durumu ve Korunması. Medeni Hukukta Güncel Sorunlar ve Önemli Gelişmeler Sempozyumu, 129-149. İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2011. (Uluslararası Belgeler)
• Öztan, Bilge. Şahsın Hukuku Hakiki Şahıslar. Ankara: Turhan Kitabevi, 2001.
• Öztan, Bilge. Medeni Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi, 2017. (Medeni Hukuk).
• Peterfy, Agota. “Fetal Viability as Threshold to Personhood: Legal Analysis”. Journal of Legal Medicine, C. 16, S. 4 (1995): 607-[İi].
• Raposo Vera ve Osuna Eduardo. “Embryo Dignity: The Status and Juridical Protection of the In Vitro Embryo”. Medicine and Law, C. 26, S. 4 (2007): 737-746.
• Rhoden, Nancy K. “Trimesters and Technology: Revamping Roe v. Wade”. Yale Law Journal, C. 95, S. 4 (1986): 639-697.
• Robertson, John A. “In the Beginning: The Legal Status of Early Embryos”. Virginia Law Review, C. 76, S. 3 (1990): 437-518
• Rubenfeld, Jed. “On the Legal Status of the Proposition that Life Begins at Conception”. Stanford Law Review, C. 43, S. 3 (1991): 599-636.
• Schultz, Jessica H. "Development of Ectogenesis: How Will Artificial Wombs Affect the Legal Status of a Fetus or Embryo". Chicago-Kent Law Review, C. 84, S. 3 (2010): 877-906.
• Serozan, Rona. “Kişilik Hakkının Korunmasıyla İlgili Bazı Düşünceler”. İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 11, S. 14 (1977): 93 – 112. (Kişilik Hakkı).
• Serozan, Rona. Çocuk Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2017. (Çocuk Hukuku).
• Serozan, Rona. Medeni Hukuk. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2017. (Medeni Hukuk).
• Shannon, T. A. “The Moral Significance of Brain Integration in the Fetus”. Bioethics and the Fetus, C. 1991 (1991): 123-144.
• Slabbert, M. M. “The Fetus and Embryo: Legal Status and Personhood”. Journal of South African Law, C. 1997, S. 2 (1997): 234-255.
• Sungurbey, İsmet. Medeni Hukukun Temel Sorunları. Ankara: Adalet Yayınevi, 2003.
• Şen, Y. Furkan. “Yaşam Hakkı: İdam, Kürtaj, Ötenazi ve Siyasal Sorumluluk”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 19, S. 2 (2015): 1-26.
• Tacir, Hamide. “Yaşama Hakkı Kapsamında Yaşamın Başlangıcı”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 19, S. 2 (2013): 1301 – 1320.
• Tekinay, Selahattin Sulhi. Medeni Hukukun Genel Esasları ve Gerçek Kişiler Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1992.
• Turgut, Cemile. Yapay Döllenme Taşıyıcı Annelik ve Soybağına İlişkin Hukuki Sorunlar. İstanbul: XII Levha Yayıncılık, 2016.
• Turgut, Cemile. “Preimplantasyon Genetik Tanı Testlerinin Hukuki Boyutu ve Biyoetik”. Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 2 (2017): 182. (Preimplantasyon Testler).
• Uygur, Gülriz. Hukukta Adaletsizliği Görmek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2013.
• Uyumaz Alper ve Avcı Yasemin. “Türk Hukuku'nda Gebeliğin Sonlandırılması”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 7, S. 1 (2016): 579-638.
• Ürem, Müge. Kadın Vücudu ve Etik Sorunlar. Sağlık Hukuku Makaleleri-II, 79-102. İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, 2012.
• Üye, Müslüme. Ceninin (Fetüsün) Vücut Bütünlüğü Üzerindeki Kişilik Haklarının Korunması. V. Sağlık Hukuku Kurultayı, 41-58. Ankara: Ankara Barosu, 2014.
• Yücel, Özge. “Çocuğun Yüksek (Üstün) Yararı Bağlamında Çocuğun İradesi”. Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2 (2013): 117-137.