VERGİ USUL KANUNU’NUN 11. MADDESİNİN 3. VE DEVAMI FIKRALARINDA DÜZENLENEN MÜTESELSİL SORUMLULUK ESASININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 72 Sayı: 2, 759 - 810, 07.07.2023

Zeynep Arıkan , Abdullah Arıkan

https://doi.org/10.33629/auhfd.1144912

Öz

Vergi alacağının zamanında ve eksiksiz bir biçimde hazineye intikal ettirilmesinin doğrudan kamu yararını hedef aldığı hususu açıktır. Fakat vergilendirme yetkisinin kullanımıyla vergi alacaklısı ile vergi yükümlüsü ve sorumlusu arasında kurulan vergi ilişkisinde hukuka uygunluk sahası dışına çıkılmaması gerekir. Aksi takdirde vergi hukukunun temel ilkelerinin ihlal edilmesi kaçınılmaz hale gelecektir. Buraya kadar değinilen çerçevenin olumsuz mahiyette somutlaşan bir örneğini 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK)’un 11. maddesinin 3. ve devamı fıkralarında düzenlenen müteselsil sorumluluk esası meydana getirmektedir. Bu saptamanın berraklaştırılabilmesi için çalışmada öncelikle sorumluluğun detayları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu yapılırken idareye tanınan yetkinin kullanımı ile gelir vergisinde zirai kazançların vergilendirilmesinde ve katma değer vergisinde vergiye tabi işlemler yönünden tatbik edilen sorumluluğa dair öğreti ve yargı kararlarında beliren tartışmalar ele alınmıştır. Akabinde ise anlam ve kapsamı saptanmaya gayret edilen sorumluluğun Anayasaya uygunluğu irdelenmiş ve Anayasa Mahkemesinin benzer bir konuda verdiği karar da göz önünde bulundurularak çalışma konusunu meydana getiren kanuni düzenlemelerin Yüksek Mahkemenin önüne tekrar getirilmesi halinde iptal edilmesi gerektiği savunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Vergi sorumluluğu, vergi kesintisi, müteselsil sorumluluk, zirai kazançların vergilendirilmesi, katma değer vergisinde sorumluluk

Kaynakça

• Akdemir, Tuğçe. Katma Değer Vergisinde Reverse Charge-Tersine Vergilendirme Mekanizması: Avrupa Birliği ile Türkiye Üzerine Karşılaştırmalı Analiz. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019.
• Akdoğan, Abdurrahman. Kamu Maliyesi. 21. Bs. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Akdoğan, Abdurrahman. Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi. 14. Bs. Ankara: Gazi Kitabevi, 2019.
• Akkaya, Mustafa. “Vergi Sorumlusunun Vergi Yargısı ve Vergi İdaresi Karşısındaki Konumu”, AÜHFD, 46 (1), (1997), 185-208.
• Aksoy, H. Ümit. “Ticaret Borsaları ve Borsada Tescil Ettirilen Zirai Ürünlerde Gelir Vergisi Tevkifatı Uygulaması”, Vergi Dünyası, (243), (2001), https://www.vergidunyasi.com.tr/, (E.T. 14.6.2022).
• Aksoy, Şerafettin. Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi. 6. Bs. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2010.
• Aliefendioğlu, Yılmaz. Türk Vergi Sisteminde Verginin Kaynakta Kesilmesi (Stopaj). Ankara: Doğuş Ltd. Şti. Matbaası, 1974.
• Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine. 7. Bs. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Arıkan, Zeynep. Demokratik Gelişim Sürecinde Vergilendirme Yetkisinin Kullanımı ve Sınırları (Türkiye Analizi). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1994.
• Arslanhan, Salim. “5590 Sayılı Kanuna Göre Kurulan Ticaret Borsaları ve Müteselsil Sorumluluk Karşısındaki Durumları”, Vergi Sorunları Dergisi, (93), (1996), http://www.vergisorunlari.com.tr/, (E.T. 14.6.2022).
• Aydın, Erkan. Katma Değer Vergisinde Sorumluluk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2009.
• Bahçeci, Barış. “Türkiye’de Kamu Alacaklarının Müteselsil Sorumluluk Yoluyla Tahsili Eğilimi ve Gümrük Kanunu Uygulaması”, AÜHFD, 60 (3), (2011), 423-446.
• Başaran Yavaşlar, Funda. “Vergilendirme Yoluyla Temel Hak ve Özgürlüklere Müdahalede Sınır”, içinde Kamu Hukuku, Özel Hukuk ve Ceza Hukuku Alanlarında Kamunun Önderliği ve Bireysel Özerklik Sempozyumu, ed. İlhan Ulusan ve Bahri Öztürk Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2009, 147-202.
• Başaran Yavaşlar, Funda. 20 Soruda Türkiye’de Temel Vergi Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi, 2017.
• Bay, Hakan. “Vergi Hukukunda Sorumluluk Müessesesi”, Vergi Sorunları Dergisi, (376), (2020), 36-47.
• Baykara, Bekir. “KDV’de Müteselsil Sorumlulukta Son Durum”, Maliye Postası, (499), (2001), http://www.bekirbaykara.av.tr/, (E.T. 17.6.2022).
• Baykara, Bekir. “Vergi Sorumluluğu, Vergiden Sorumluluk ve VUK’nun 11’inci Maddesine Göre KDV’den Müteselsil Sorumluluk”, Vergi Dünyası, (222), (2000), https://www.vergidunyasi.com.tr/, (E.T. 22.3.2022).
• Birsenoğul, Hakan. “Vergi Hukukunda Kıyas Yasağı Yoluyla Hukuk Güvenliği mi?” Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi,7 (3-4), (2003), 157-169.
• Biyan, Özgür. Vergi Hukuku (Lisans Öğrenimi İçin). Bursa: Dora Basım-Yayın Dağıtım, 2018.
• Bulutoğlu, Kenan. Türk Vergi Sistemi: Cilt: 1. 6. Bs. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1978.
• Candan, Turgut. Kanuni Temsilcinin Vergi ve Diğer Kamu Alacaklarından Sorumluluğu. 3. Bs. Ankara: Maliye ve Hukuk Yayınları, 2006.
• Çağan, Nami. Vergilendirme Yetkisi. İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları, 1982.
• Çakıcı Ömer, Kütükçü Abdullah, Akçay M. Bahattin ve Ersan Mustafa. KDV Tevkifatı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2012.
• Devrim, Fevzi. Kamu Maliyesine Giriş. 4. Bs. İzmir: İlkem Ofset, 2002.
• Doğrusöz, Ahmet Bumin. Türk Vergi Sisteminde Kaynakta Vergileme “Stopaj”. İstanbul: İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası Yayınları (Yayın No: 3), 1992.
• Dönmez, Recai. “Yükümlü Hakları: Ortaya Çıkış Nedenleri ve Bir Kavramlaştırma Denemesi”, E-Yaklaşım, (5), (2003), https://www.yaklasim.com/, (E.T. 19.5.2022).
• Edizdoğan, Nihat / Çetinkaya, Özhan / Gümüş, Erhan. Kamu Maliyesi. 6. Bs. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2015.
• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku: Genel Hükümler. 23. Bs. Ankara: Yetkin Yayınları, 2018.
• Erginay, Akif. Kamu Maliyesi. Ankara: Sevinç Matbaası, 1972.
• Erginay, Akif. Vergi Hukuku. 10. Bs. Ankara: Turhan Kitabevi, 1982.
• Gerçek Adnan, Çetin Gerger Güneş, Taşkın Çağatay, Bakar Feride ve Güzel Simla. Mükellef Hakları: Türkiye Perspektifi ve Geliştirilmesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2015.
• Gerçek, Adnan. “Türk Vergi Hukukunda Vergi Sorumlusu, Sorumluluk Halleri ve Türlerinin İncelenmesi”, AÜHFD, 54 (3), (2005), 157-193.
• Gerek, Şahnaz ve Aydın, Ali Rıza. Anayasa Yargısı ve Vergi Hukuku. 2. Bs. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2010.
• Gökbel, Doğan. Mükellef Hakları. Eskişehir: Nisan Kitabevi, 2019.
• Göker, Cenker. Yürütme ve Yargı Organlarının İlişkileri Açısından Katma Değer Vergisinin Konusu. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Gündoğdu, Burhan. “Vergi Hukukunda Teselsül ve Müteselsil Sorumluluk Müessesesi”, Vergi Dünyası, (285), (2005), https://www.vergidunyasi.com.tr/, (E.T. 21.6.2021).
• Güneş, Gülsen ve Yılmaz, Güneş. “Katma Değer Vergisi’nde Sorumluluk ve Tevkifat İkilemi”, içinde Güncel Maliye Tartışmaları – 3 (Dr. Veysi SEVİĞ’e Armağan), ed. Ahmet Bumin Doğrusöz, Ayşe Güner ve Gülay Akgül, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021, 371-404.
• Güneş, Gülsen. Verginin Yasallığı İlkesi. 4. Bs. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2014.
• Işıktaç, Yasemin. ve Metin, Sevtap. Hukuk Metodolojisi. 2. Bs. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2010.
• Kaneti Selim, Ekmekçi Esra, Güneş Gülsen ve Kaşıkçı Mahmut. Vergi Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2019.
• Kaneti, Selim. “Vergi Hukukundaki Gelişmeler Konulu Toplantının Üçüncü Gündemindeki Konuşması”, içinde Vergi Hukukundaki Gelişmeler, Ankara: Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü Yayını, 1991, 268-269.
• Kaneti, Selim. “Vergi Usul Kanunu’ndaki Boşlukların Yargı Tarafından Doldurulması”, Vergi Dünyası, (123), (2000), https://www.vergidunyasi.com.tr/, (E.T. 22.6.2021). Kaplan, Recep. Müteselsil Sorumluluk ve Vergi Hukukunda Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Karakoç, Yusuf. “Vergi Gelirlerinin Kamu Giderlerinin Karşılığı Olması İlkesi”, MÜHFHAD, 21 (2), 2015, 413-456.
• Karakoç, Yusuf. Genel Vergi Hukuku. 2. Bs. Ankara: Yetkin Yayınları, 2017.
• Kınay, Turhan. “İhracat İstisnası Uygulamasında Katma Değer Vergisi İade ve Mahsup İşlemi ve Müteselsil Sorumluluk”, Vergi Sorunları Dergisi, (51), (1990), http://www.vergisorunlari.com.tr/, (E.T. 21.6.2022).
• Kırbaş, Sadık. Vergi Hukuku: Temel Kavramlar, İlkeler ve Kurumlar. 20. Bs. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2015.
• Kızılot, Şükrü. “KDV’de Müteselsil Sorumlulukla İlgili Bir İptal”, Yaklaşım, (92), (2000), https://www.yaklasim.com/, (E.T. 2.4.2022).
• Korkusuz, Mehmet. “Vergi Uygulamalarında Kanunilik ve Hukukilik Kavramları ve Bu Çerçevede “Müteselsil Sorumluluk” Uygulamasının Değerlendirilmesi”, Yaklaşım, (92), (2000), https://www.yaklasim.com/, (E.T. 21.6.2022).
• Kumkale, Rüknettin. “Gelir Vergisi Tevkifatı ve Müteselsil Sorumluluk”, Terazi Hukuk Dergisi, (42), (2010), 279-281.
• Kumrulu, Ahmet. “Anayasa Mahkemesinin Bir Kararı Nedeniyle Vergi Borcunda Objektif Sorumluluk Esasına Dayanan Teselsül”, TBBD, 1 (3), (1988), 412-439.
• Kumrulu, Ahmet. “Vergi Davalarında Uygulanan Gecikme Faizi Hakkında Düşünceler”, AÜHFD, 40 (1), (1988), 237-250.
• Mutluer, M. Kâmil ve Dayanç Kuzeyli, N. Nilay. Vergi Hukuku: Genel ve Özel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2019.
• Nadaroğlu, Halil. Kamu Maliyesi Teorisi, 10. Bs. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 1998.
• Narter, Recep. “Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun Mükerrer 35’inci Maddesinde Yer Alan Bazı Fıkraların Anayasa Mahkemesi Tarafından İptali Üzerine Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğuna İlişkin Değerlendirme”, Vergi Dünyası, (410), (2015), 120-130.
• Neumark, F. Maliyeye Dair Tetkikler. 4. Bs. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınlarından No: 118 - İktisat Fakültesi Neşriyatı No: 9, 1951.
• Nomer, Haluk N. Borçlar Hukuku: Genel Hükümler. 17. Bs. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2020.
• Oder, Bertil Emrah. Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2020.
• Oğuzman, Kemal ve Öz, Turgut. Borçlar Hukuku: Genel Hükümler Cilt: II. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2018.
• Oktar, S. Ateş. “Vergi Usul Hukukunda Vergi Kesenlerin Sorumluluğu ve Müteselsil Sorumluluk Üzerine Düşünceler”, Sayıştay Dergisi, (25), (1997), 63-105.
• Oktar, S. Ateş. Vergi Hukuku. 14. Bs. İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2019.
• Orhan, Ali. “Vergi Kesenlerin Sorumluluğu “Müteselsil Sorumluluk” ve Katma Değer Vergisinde Müteselsil Sorumluluk”, Vergi Sorunları Dergisi, (38), (1988), http://www.vergisorunlari.com.tr/, (E.T. 21.6.2022).
• Ortaç, Fevzi Rıfat. Türk Vergi Hukukunda Sorumluluk. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.
• Öncel Mualla, Kumrulu Ahmet, Çağan Nami ve Göker Cenker. Vergi Hukuku. 29. Bs. Ankara: Turhan Kitabevi, 2020.
• Öncel, Mualla. “Vergi Hukuku Açısından Sorumluluk”, içinde Prof. Dr. Fadıl H. Sur’un Anısına Armağan, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 522, 1983, 39-81.
• Öz, Ersan. Vergilendirmede Kanunilik ve Türk Vergi Sistemi. Ankara: Gazi Kitabevi, 2004.
• Özbalcı, Yılmaz, Gelir Vergisi Kanunu Yorum ve Açıklamaları. Ankara: Oluş Yayıncılık, 2010.
• Özbalcı, Yılmaz. Katma Değer Vergisi Kanunu Yorum ve Açıklamaları. Ankara: Oluş Yayıncılık, 2010.
• Özbalcı, Yılmaz. Vergi Usul Kanunu Yorum ve Açıklamaları. Ankara: Oluş Yayıncılık A.Ş., 2010.
• Özgenç, A. Selçuk. “Avrupa Birliği İçtihadı ve Türk İçtihadı Açısından Katma Değer Vergisinde Müteselsil Sorumluluk”, SÜHFD, 5 (1), (2017), 83-97.
• Öztürk, Ozan. Bir Vergi Tekniği Yöntemi Olarak Kaynakta Vergileme. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2018.
• Özyer, Mehmet Ali. Açıklama ve Örneklerle Vergi Usul Kanunu Uygulaması. 8. Bs. İstanbul: Maliye Hesap Uzmanları Derneği Yayınları, 2018.
• Pehlivan, Osman. Kamu Maliyesi. Trabzon: Celepler Matbaacılık, 2016.
• Pehlivan, Yafes. “Katma Değer Vergisi’nde Müteselsil Sorumluluk Uygulaması”, E-Yaklaşım, (25), (2005), https://www.yaklasim.com/, (E.T. 21.6.2022).
• Saban, Nihal. Vergi Hukuku. 8. Bs. İstanbul: Beta Yayınları, 2016.
• Saban, Nihal. Vergi Hukukunda Sorumluluk. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1991.
• Sarılı, Mustafa Ali. Türk Vergi Hukukunda Sorumluluk. İstanbul: Kazancı Hukuk Yayımevi, 2004.
• Sümer, Haluk Hadi. Hukuka Giriş. 4. Bs. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Şeker, Sakıp. “Dünden Bugüne Vergi Hukukumuzda Müteselsil Sorumluluk – I”, Vergi Sorunları Dergisi, (154), (2001), 23-29.
• Şeker, Sakıp. “Dünden Bugüne Vergi Hukukumuzda Müteselsil Sorumluluk – II”, Vergi Sorunları Dergisi, (155), (2001), 41-49.
• Şengöz, Yunus. “Vergi Sorumlularının Sorumluluklarını Yerine Getirmemeleri Halinde Mükelleflerin Müteselsil Sorumluluğu-II” Yaklaşım, (235), (2012), https://www.yaklasim.com/, (E.T. 22.6.2022).
• Şenyüz Doğan, Yüce Mehmet, Gerçek Adnan. Vergi Hukuku (Genel Hükümler). 10. Bs. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2019.
• Şenyüz, Doğan. “Hukuk Devleti ve Türk Vergi Hukuku”, LMHD, (44), (2008), 1854-1881.
• Şenyüz, Doğan. “Vergiden Kaynaklı Rucüen Alacak Hakkı”, içinde Maliye Araştırmaları- 4, ed. Burçin Bozdoğanoğlu, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2021, 255-294.
• Tan, Mehmet. “Katma Değer Vergisinde Müteselsil Sorumluluk”, Yaklaşım, (19), (1994), https://www.yaklasim.com/, (E.T. 22.6.2022).
• Taşkan, Yusuf Ziya. Vergi Hukuku. 2. Bs. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019.
• Tığlı, Pınar. Katma Değer Vergisinde Sorumluluk ve Müteselsil Sorumluluk. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Tosuner, Mehmet ve Arıkan, Zeynep. Vergi Usul Hukuku. İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 2021.
• Turhan, Salih. Vergi Teorisi ve Politikası. İstanbul: Der Yayınları, 1987.
• Türk, İsmail, Kamu Maliyesi. 3. Bs. Ankara: Turhan Kitabevi, 1999.
• Uluatam, Özhan ve Methibay, Yaşar. Vergi Hukuku. 5. Bs. Ankara: İmaj Yayınevi, 2001.
• Uluatam, Özhan. Kamu Maliyesi. 4. Bs. Ankara: Savaş Yayınları, 1991.
• Uslu, M. Mete. “Katma Değer Vergisinde Müteselsil Sorumluluk: Tebliğdeki Hukuki Hatalar”, Vergi Dünyası, (458), (2019), 104-109.
• Yaltı, Billur. Vergi Yükümlüsünün Hakları. İstanbul: Beta Yayınları, 2006.