THE TRANSMISSION OF POETIC HARMONY IN THE TRADITION OF VERSE TRANSLATION: AN ANALYSIS OF THE VERSE TRANSLATIONS OF THE MASNAVI

Year 2025, Volume: 13 Issue: 46, 143 - 186, 15.12.2025

Mustafa Yasin Başçetin

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1701658

Abstract

The Ottoman tradition of poetic translation represents a multifaceted literary activity that goes beyond intertextual semantic transfer, encompassing the reproduction of poetic harmony, sound patterns, and aesthetic structure. This study examines the first 18 couplets of Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’s Masnavi through comparative analysis of poetic translations produced in the Ottoman domain by Nâhifî, Mehmed Şâkir, and Nazmî Mehmed. The aim of the research is to demonstrate that the tradition of poetic translation constitutes a process of poetic reconstruction that transcends semantic transfer. The study specifically analyzes how elements of harmony in the source text—such as repeated sounds, rhyme, word repetition, structural parallels, symmetry, and contrasts—are replicated in these translations.
The study was conducted using qualitative content analysis, evaluating the translations of the three poets in terms of their transfer of harmonic elements. The findings reveal that all three translators showed particular care in reflecting the harmonic elements, though their poetic approaches exhibit partial differences. Nazmî Mehmed demonstrated a high degree of fidelity to the formal structure of the source couplets, striving to preserve the phonetic and structural features of the poetry. Nâhifî adhered to the classical style of expression while adopting a meaning-centered approach, showing greater flexibility in formal structures. Mehmed Şâkir’s translations, on the other hand, displayed an interpretative and explanatory tendency, occasionally diverging from the poetic structure of the source couplets. These differences highlight that the Ottoman tradition of poetic translation did not adhere to a fixed practice but instead embraced a flexible and multifaceted approach that balanced meaning with aesthetic production. This dynamic positions translators not merely as agents of linguistic transfer but also as artists who reconstruct the poetic elements of the source couplets.
The study underscores that poetic translations are a multidimensional literary activity that prioritizes not only what is said but also how it is said. It aims to contribute to the understanding of the formal and aesthetic dimensions of the Ottoman tradition of translation.

Keywords

Classical Turkish Literature , Mevlana , Masnavi , Verse Translation , Elements of Poetic Harmony

MANZUM TERCÜME GELENEĞİNDE AHENK UNSURLARININ AKTARIMI: MESNEVÎ’NİN MANZUM TERCÜMELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

Osmanlı manzum tercüme geleneği, metinler arası anlam aktarımının ötesinde; şiirsel ahengin, ses düzeninin ve estetik yapının yeniden üretimini içeren çok katmanlı bir edebî faaliyettir. Bu çalışma, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sini Osmanlı sahasında Nâhifî, Mehmed Şâkir ve Nazmî Mehmed tarafından kaleme alınan manzum tercümelerin ilk 18 beyti üzerinden karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Araştırmanın amacı, manzum çeviri geleneğinin, semantik aktarımın ötesine geçerek şiirsel bir yeniden kurma süreci olduğunu ortaya koymakla beraber özellikle kaynak eserdeki redif, kafiye, ses ve kelime tekrarları, yapısal paralellikler, simetri ve tezatlar gibi ahenk unsurlarının bu tercümelerde nasıl ikame edildiğini karşılaştırmalı olarak incelemektir.
Çalışma, nitel içerik analizi yöntemiyle gerçekleştirilmiş; üç mütercimin çevirileri ahenk unsurlarının aktarımı açısından değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, her üç çevirmenin de ahenk unsurlarını yansıtma konusunda belirli bir özen gösterdiğini ancak şiirsel yaklaşımlarında kısmi farklılıklar bulunduğunu ortaya koymaktadır. Nazmî Mehmed, kaynak beyitlerin biçimsel yapısına yüksek düzeyde sadakat göstererek şiirin fonetik ve yapısal özelliklerini korumaya özen göstermiştir. Nâhifî ise klasik söyleyiş tarzını sürdürmekle birlikte, anlam merkezli bir yaklaşım benimsemiş ve biçimsel yapılarda daha esnek davranmıştır. Mehmed Şâkir’in çevirileri ise yorumlayıcı ve açıklayıcı bir yönelim sergilemiş; bu nedenle kaynak beyitlerin şiirsel yapısından zaman zaman uzaklaşmıştır. Bu farklılıklar, Osmanlı manzum çeviri geleneğinde sabit bir uygulamanın değil anlam ile estetik üretim arasında esnek ve çok yönlü bir çeviri anlayışının benimsendiğini ortaya koymaktadır. Bu durum, çevirmenleri yalnızca dil aktarımını sağlayan kişiler değil aynı zamanda kaynak beyitlerin şiirsel unsurlarını da yeniden kurgulayan sanatkârlar olarak konumlandırmaktadır.
Çalışma manzum çevirilerin yalnızca “ne söylendiği”nin yanında “nasıl söylendiği” sorusunu da merkeze alan çok boyutlu bir edebî faaliyet olduğunu vurgulamakta; Osmanlı çeviri geleneğinin biçim ve estetik yönünün anlaşılmasına katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Klasik Türk Edebiyatı , Mevlânâ , Mesnevî , Manzum Tercüme , Ahenk Unsurları

References

• Akkuş, Muzaffer. 2004. Elvân-ı Şirâzî’nin Gülşen-i Râz Tercümesi (İnceleme - Metin - İndeks - Tıpkıbasım). Niğde: Niğde Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Aksan, Doğan. 1999. Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin Yayınevi.
• Andı, Muhammed Fatih. 2014. “Türkçe’de Rubâiyyât-ı Hayyâm Tercümeleri”. İlmi Araştırmalar, (7), 9–29.
• Avcı, İsmail. 2016. “Mehmed Bahâeddin’in Hayyam’dan Serbest Tarzda Yaptığı Manzum Rubâî Çevirileri”. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 17(38), 77–94.
• Ayan, Gönül. 1996. Tebrizli Ahmedî – Esrâr-nâme (İnceleme – Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ayçiçeği, Bünyamin. 2024. “Bûsîrî (ö. 696/1297?)’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinin Ahmed Arîf (ö. 1186/1772-73’ten sonra) Tarafından Yapılan Manzum Tercümesi.” Journal of Turkish Studies, 59(59), 65–93. https://doi.org/10.15247/devdergisi.1494966
• Bassnett, Susan. 1980. Translation Studies. London: Methuen.
• Bektaş, Ekrem (haz.). 2009. Muhammed Nazmî-i Halvetî: Sırr-ı Maʿnevî (İnceleme-Metin). Konya: Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Beyatlı, Yahya Kemal. 1990. Edebiyata Dair. 3. baskı. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Büyüker, Nilgün. 2017. “16. Yüzyıl Şairlerinden Rumelili Zaʾîfî ve Manzum Bûstân Tercümesi: Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt (Metin-Nesre Çeviri-İnceleme)”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Büyükkarcı Yılmaz, Fatma. 2001. “Zaʾîfî’nin Manzum Gülistan Tercümesi: Kitâb-ı Nigâristân-ı Şehristân-ı Dirâştistân-ı Sebzistân Cilt I”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Can, Yusuf Kenan. 2009. “Nazmî Mehmed Efendi’nin Mesnevî Tercümesi”. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ceylan, Tüba. 2007. “Tebrizli Ahmedî’nin Esrârnâme Tercümesi”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Cunbur, Müjgan. 1952. “Mantıku’t-Tayr Tercümesi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çakıcı, Bilal. 2008. “Mehmed Şâkir’in Manzum Mesnevî Tercümesi”. Erdem, (50), 51–58.
• Çalık, Pınar. 2018. “Yemezzâde Süleyman Rüşdî ve Pend-i ʿAttâr Tercümesi”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çelebioğlu, Amil (haz.). 1967. Mesnevî-i Şerîf: Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Manzum Nahîfî Tercümesi (Hz. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî). İstanbul: Sönmez Neşriyat.
• Çelebioğlu, Amil. 1998. “Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, ss. 350–360. İstanbul: MEB Yayınları.
• Çelebioğlu, Ayşe. 2011. “Huzûrî ve Manzum Esrârnâme Tercümesi”. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çelik, Aysun. 2015. “Hasan Rızâyî’nin ‘Cûy ı Rahmet’ Adlı Gülistân Tercümesi.” Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 33, 211–216. https://doi.org/10.21497/sefad.90971
• Dilçin, Cem. 1968. “Gülşen-i Sîmurg”. Yayınlanmamış Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Doğan Averbek, Güler. 2017. “Fedâyî Mehmed Dede, Mantık-ı Esrâr Adlı Manzum Mantıku’t-Tayr Tercümesi ve Otograf Nüshası.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(3), 1490–1506. https://doi.org/10.14222/Turkiyat3964
• Donuk, Suat. 2018. “Feyzî i Kefevî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi.” Journal of Ottoman Legacy Studies, 5(11), 47–69. https://doi.org/10.17822/omad.2018.83
• Doruk, Muhammed. 2017. “Emre’nin Terceme-i Pend-nâme-i Attâr’ı Üzerine Bir Dil İncelemesi”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Efe, Zahide. 2021. “Mehmed Bosnevî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 25(1), 24–42. https://doi.org/10.26650/T
• Eliaçık, Muhittin. 2009. “Şemsî Paşa’nın Manzum ve Muhtasar Vikâyetü’r-Rivâye Tercümesi”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2, 16–35.