Ortaokul Fen Öğretim Programlarda Kimya Konularının Tarihsel Süreçte Değişimi (1924-2018)

Year 2025, Volume: 16 Issue: 2, 2030 - 2080, 28.08.2025

Tuncay Tunç , Özlem Kalkan

https://doi.org/10.51460/baebd.1463985

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra uygulanan ilk ortaokul öğretim programımız 1924 Ortamektep Müfredat Programı’dır. Bu program Osmanlı döneminden devralınmış bir öğretim programı olup cumhuriyet ilkelerine göre yeniden düzenlenmiştir. 1924 Ortamektep Müfredat Programı’ndan sonra günümüze kadar 1931, 1938, 1949, 1977, 1992, 2000, 2005, 2013 ve 2018 ortaokul öğretim programları uygulanmıştır. Bu araştırmada, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından günümüze kadar uygulanan ortaokul fen öğretim programları içinde yer alan kimya konuları tek kaynakta toplanmış ve karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Araştırmada kullanılan öğretim programları birincil kaynaklardır ve Milli Kütüphane ile Milli Eğitim Bakanlığı Ferit Ragıp TUNCOR Kütüphanesi’nden elde edilmiştir. Doküman analiz (belgesel tarama) yöntemi kullanılarak gerçekleştirilen bu araştırmada programlar titizlikle ve sistematik olarak analiz edilerek yorumlanmıştır. Öğretim programları dönemin toplumsal ihtiyaçları ile yakından ilgilidir. Bu nedenle geçmişte dönemlerde uygulanmış öğretim programlarını incelemek o dönemin toplumsal ihtiyaçları anlamak açısından önemlidir. Araştırma, cumhuriyetin ilanından günümüze kadar tüm ortaokul öğretim programlarında, kimya ile ilgili konuların önemli oranda yer aldığını göstermektedir. Bu araştırmanın fen/kimya öğretim programları ile ilgilenen eğitimciler, öğretim programı araştırmacıları ve lisansüstü öğrencilerine faydalı olması beklenmektedir.

Keywords

Cumhuriyet dönemi , Fen , Kimya , Ortaokul , Öğretim programı

Ethical Statement

Bu araştırmada bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırılık teşkil edecek hiçbir eylem yoktur. Araştırma bir doküman incelemesi olduğundan Etik Kurul İzni gereken çalışmalar arasında yer almamaktadır.

References

• Akgündüz, D. ve Ertepınar, H. (Ed.). (2015). STEM eğitimi Türkiye raporu “günün modası mı yoksa gereksinim mi?” 5, İstanbul Aydın Üniversitesi STEM Merkezi ve Eğitim Fakültesi. https://www.aydin.edu.tr/tr-tr/akademik/fakulteler/egitim/Documents/STEM%20E%C4%9Fitimi%20T%C3%BCrkiye%20Raporu.pdf
• Akyüz, Y. (2011). Türk eğitim tarihi (20. baskı). Pegem Akademi.
• Alanka, D. (2024). Nitel bir araştırma yöntemi olarak içerik analizi: Teorik bir çerçeve. Kronotop İletişim Dergisi, 1(1), 62-82.
• Altınok, M. A. ve Tunç, T. (2013). Bilimsel süreç becerileri bağlamında geçmiş Türk fen programlarının karşılaştırmalı incelenmesi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 10(4), 22-55.
• Arsal, Z. (2013). Fen öğretimi derslerinin yapılandırmacı öğrenme ortamı açısından değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 12(4), 1016-1031.
• Aydın, A. (2010). Cumhuriyet dönemi ortaöğretim kimya öğretim programlarının esnek program ve uygulamaları açısından değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 12(2), 61-74.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Cicioğlu, Hasan (1985). Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk ve ortaöğretim (tarihi gelişimi) (2.baskı). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Coşğun Kandal, S. (2016). Zehirli gaz saldırılarına karşı halkın bilinçlendirilmesi ve eğitimdeki yansıması: Gazdan korunma dersi (1931-1940). Turkish History Education Journal, 5(2), 549-573. https://doi.org/10.17497/tuhed.279938
• Creswell, J. W. (2017). 30 essential skills for the qualitative researcher. SAGE Publications Inc.
• Deligöz, T. ve Han Tosunoğlu, Ç. (2023). Ortaokul ve lise fen bilimleri öğretmenlerinin STEM eğitimine yönelik anlayışları. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 11 (2), 489-507. https://doi.org/10.56423/fbod.1336965
• Demirbaş, M ve Yağbasan, R. (2005). Türkiye’de etkili fen öğretimi için ilköğretim kurumlarına yönelik olarak gerçekleştirilen program geliştirme çalışmalarının analizi ve karşılaşılan problemlere yönelik çözüm önerileri. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 53-67.
• Demirel, F. (2012). II. meşrutiyetten sonra Osmanlı’da orta öğretim: Sultânîler. Tarih İncelemeleri Dergisi 2, 339-358.
• Doğan, H. (1972). Öğrenci, öğretmen ve program yönünden Türk ortaöğretim sisteminin değerlendirilmesi. Millî Eğitim Basımevi.
• Doğan, Y. (2012). Fen ve teknoloji dersi programında belirtilen yapılandırmacı etkinliklerin benimsenme düzeyi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(1), 167-186.
• Elmas, R. Ve Gül, M. (2020). STEM eğitim yaklaşımının 2018 fen bilimleri öğretim programı kapsamında uygulanabilirliğinin incelenmesi. Türkiye Kimya Derneği Dergisi Kısım C: Kimya Eğitimi, 5(2), 2459-1734. https://doi.org/10.37995/jotcsc Erdem, E. ve Demirel, Ö. (2002). Program geliştirmede yapılandırmacılık yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 81-87.
• Evsile, M. (2018). Cumhuriyet döneminde sanayileşme faaliyetleri (1923-1950). Journal of History Studies, 10(8), 109-119. https://doi.org/10.9737/hist.2018.666
• Kalkan, Ö. (2017). Cumhuriyetten günümüze ortaokul fen bilimleri programlarının karşılaştırılmalı incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Aksaray Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Kalkan, Ö. ve Tunç, T. (2020). Cumhuriyetten günümüze ortaokul fen dersleri öğretim programlarında yer alan fizik konularının karşılaştırılmalı incelenmesi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 294–326. htps://doi.org/10.47479/ihead.807957
• Kalkan, Ö., Tunç, T. ve Özcan, H. (2021). Cumhuriyetten günümüze fen öğretim programlarında yer alan astronomi ve yer bilimleri konularının karşılaştırılmalı incelenmesi. Turkish Journal of Educational Studies, 8(2), 215-240. https://doi.org/10.33907/turkjes.850797
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar ilkeler teknikler. Nobel Yayın Dağıtım.
• Karatay, R., Timur, S., Timur, B. (2013). 2005 ve 2013 yılı fen dersi öğretim programlarının karşılaştırılması. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6(15) 233-264. https://doi.org/10.14520/adyusbd.709
• Kartal, Ş. ve Öztürk, A. (2023). Cumhuriyet dönemi ilkokul fen bilimleri dersi öğretim programlarının program ögeleri açısından incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 52(239), 1707-1750. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1135407
• Keskinkılıç Yumuşak, G. (2017). 2005 fen ve teknoloji ve 2013 fen bilimleri öğretim programı madde ve değişim öğrenme alanı kazanımlarının karşılaştırmalı analizi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 2, 596-614.
• Kaya, Y. K. (1984). İnsan yetiştirme düzenimiz-politik, eğitim, kalkınma (4. baskı). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Kul, H. H., Kızılay, E. ve Öner Armağan, F. (2021). Türkiye’deki fen öğretim programlarında bilimsel süreç becerilerinin yeri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 7(2), 327-347. https://doi.org/10.47615/issej.971218
• Kiper, M. (2012). Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayi politikaları ve Sümerbank. Metalurji (Online), 134, 38-50. Kültür Bakanlığı. (1938). Ortaokul programı. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Maarif Vekâleti (1930). Ortamektep müfredat programı. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Maarif Vekâleti (1931). Ortamektep müfredat programı. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Millî Eğitim Bakanlığı (1949). Ortaokul programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı. (1988). Ortaokul programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (1995). İlköğretim okulu II. Kademe programı. Ankara: MEB Yayınevi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2000). İlköğretim okulu fen bilgisi öğretim programı. Ankara: MEB Yayınevi.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2005). İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2022). Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2021/2022. 16 Eylül 2023 tarihinde https://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=460 adresinden edinilmiştir.
• Öymen, H. R., (1973). Türkiye Cumhuriyeti’nde ilköğretim (1926-1968) arası programların geliştirilmesi. Eğitim Hareketleri Dergisi, 19, 216-217.
• Özalp, R ve Ataünal, A. (1983). Milli eğitimde kongreler ve şuralar, Cumhuriyet Döneminde Eğitim içinde. MEB Yay.
• Uluyol, Ç. ve Pehlivan, K. (2019). STEM ve eğitimde uygulama örneklerinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(3), 848-861.
• Tuğluoğlu, F. ve Tunç, T. (2010). 1926 ilk mektep müfredat programı ve cumhuriyet dönemi eğitiminin ekonomik hedefleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 76, 55–95.
• Tunç, T. ve Akçam, H. K. (2008, Eylül). Cumhuriyetten günümüze ilkokul programlarında fen derslerinin konuları. 17. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Sakarya.
• Tunç, T. ve Tuğluoğlu, F. (2013). 1926 müfredatına göre yazılan eşya dersleri kitaplarının eğitsel ve görsel tasarım yönünden analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 10(1), 79-101.
• Turgut, H. (2001). Fen bilgisi öğretiminde yapılandırmacı öğretim yaklaşımı Ile modellendirilmiş etkinliklerin öğrencide kavramsal gelişime ve başarıya etkisi [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Ünal, S., Coştu, B., Karataş, F.Ö. (2004). Türkiye’de fen bilimleri eğitimi alanındaki program geliştirme çalışmalarına genel bir bakış. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(2), 183-202.
• Yörük, N., ve Seçken, N. (2011). Cumhuriyet döneminde uygulanan ortaöğretim kimya dersi öğretim programlarının derlenmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 13(2), 7-34.
• Yücel, H. A. (1984). Türkiye’de ortaöğretim. Kültür bakanlığı yayınları. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Yurdatapan, M. (2011). İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf fen öğretim programlarının biyoloji alanı açısından tarihsel değerlendirmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 41-60.