ADMINISTRATIVE REGULATIONS IN THE OTTOMAN PROVINCIAL ORGANIZATION (1864-1868)

Year 2022, Volume: 2022 Issue: 1, 76 - 120, 24.02.2022

Ahmet Çaparlar

Abstract

With the deterioration of the international balance of power against the Ottoman in the 17th century onwards, the state bureaucracy started reform in the provincial administration as in many areas in order to prevent dissolution in the institutions. The foremost of the important applications of this reform is Tanzimat. Begining with Tanzimat, the modernization process culminated with 1864 Provincial Regulation. By this regulation, the state system of the classical period in the provincial administration was changed and the provincial system was launched. Applied in the province of Danube first, the regulation was made valid in the entire country from the year 1867 on. After that, with the regulations made in 1867-1868, the foundations of the municipal organization were laid, and the services of local governments were tempted to be extended across the country.
In this study, the regulations made in the years 1864, 1867, and 1868 during the transition of the Ottoman Empire from the classical, provincial order to the modern provincial organization will be given together with the examples in practice.

Keywords

Provincial Organization, Nizâmnâme, Province, State, District, Township, Village, Municipality

OSMANLI TAŞRA TEŞKİLATINDAKİ İDÂRÎ DÜZENLEMELER (1864-1868)

Abstract

XVII. yüzyıldan itibaren dünya güç dengesinin Osmanlı aleyhinde bozulmasıyla birlikte devlet bürokrasisi, kurumlardaki çözülmeyi önlemek için birçok alanda olduğu gibi, taşra idaresinde de reforma gitmiştir. Bu reformun önemli uygulamalarının başında ise Tanzimat gelir. Tanzimat ile başlayan modernleşme süreci 1864 Vilâyet Nizâmnâmesi ile doruğa ulaşmıştır. Bu nizâmnâme ile taşra idaresinde, klasik dönemin eyâlet sistemini değiştirilerek, vilâyet sistemine geçilmiştir. İlk olarak da Tuna Vilâyeti’nde uygulanan nizâmnâme, 1867 tarihinden itibaren tüm ülkede geçerli bir hale getirilmiştir. Ardından 1867-1868 yılında yapılan düzenlemeler ile belediye teşkilatının temelleri atılarak yerel yönetim hizmetleri ülkenin genelinde yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır.
Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin klasik taşra düzeninden modern taşra teşkilatına geçişi sırasında 1864, 1867 ve 1868 yıllarında yapılan düzenlemeler uygulamadaki örnekleriyle beraber verilecektir.

Keywords

Taşra Teşkilâtı, Nizâmnâme, Vilâyet, Liva, Kaza, Nahiye, Köy, Belediye

References

• [Ahmet] Cevdet Paşa (1986). Tezâkir (21-39). (Yay. Cavit Baysun). C. III, Ankara: TTKB.
• [Ergin], Osman Nuri (1338). Mecelle-i Umûr-i Belediyye. c. I, İstanbul: Matbaa-i Osmaniyye.
• Ahmet Cevdet Paşa (1980). Ma’rûzât. (Yay. Haz. Yusuf Halaçoğlu). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ahmet Lütfi Efendi (1291). Tarih-i Lütfi. C. II, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Akgün, Seçil (1986). “Midhat Paşa’nın Kurduğu Memleket Sandıkları: Ziraat Bankası’nın Kökeni”. Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar-Edirne, 8-10 Mayıs 1984. Ankara: TTKB. ss. 185-211.
• Aksın, Ahmet (1988). “Tanzimat’ın Harput Eyaleti’nde Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler”. Belleten. C. LXII, 1998. Sayı: 235’ten ayrıbasım, ss. 851-861.
• Akyıldız, Ali (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Akyıldız, Ali (2002). “Balkanlar’a Osmanlılardan Miras Bir Çağdaş Medeniyet Ürünü: Rusçuk-Varna Demiryolu”. Balkanlar’da İslâm Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri- Sofya, 21-23 Nisan 2000, İstanbul: IRCICA. ss. 123-145.
• Akyıldız, Ali (2006). “Osmanlı Merkez ve Taşra Teşkilâtlarının Yeniden Yapılanma Süreci (1836-1856). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 3, İstanbul. ss. 57-92.
• Akyıldız, Ali (2006a). “Muhtar”. TDVİA. C. XXXI, Ankara: TDV Yay. ss. 51-53.
• Akyıldız, Ali (2006b). “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 14, İstanbul. ss. 111-130.
• Aydın, Mahir (1990). “XIX. Yüzyılda Bulgar Meselesi”. V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler İstanbul 21-25 Ağustos 1989. Ankara: TTKB. ss. 281-285.
• Bayartan, Mehmet (2005). “Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle”. İÜEFCBD. S. 13, İstanbul. ss. 93-107.
• Baysun, M. Cavid (1960). “Mustafa Reşid Paşa'nın Siyasi Yazıları”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. C. 11, S. 15, İstanbul. ss. 121-142.
• Beydilli, Kemal (1994). “Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”. (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. C. I, İstanbul: IRCICA. ss. 65-134.
• Binzouba, Majed Mohammed (2009). Vilâyet Nizamnâmelerinin Basra’da Tatbiki Meselesi (1864-1876). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Birkan, Eyyüp (2001). Tanzimat Sonrası İdari Alanda Yapılan Değişiklikler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Çadırcı, Musa (1970). “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”. Belleten. S. XXXIV/135, Ankara. ss. 409-420.
• Çadırcı, Musa (1981). “Tanzimat’ın İlanı Sıralarında Osmanlı İmparatorluğunda Kadılık Kurumu ve 1838 Tarihli Tarîk-i İlmiyye’ye Dâir Ceza Kânunnamesi”. AÜDTCFTAD. C. 14, S. 25, Ankara. ss. 139-161.
• Çadırcı, Musa (1987). “Tanzimatın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856)”. Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler (Ankara, 13-14 Mart 1985). Ankara: TTKB. ss. 97-104.
• Çadırcı, Musa (1988a). “Tanzimat’ın İlanı Sıralarında Türkiye’de Yönetim (1826-1839)”. Belleten. S. LI/ 201, Ankara. ss. 1215-1240.
• Çadırcı, Musa (1988b). “Tanzimat Döneminde Türkiye’de Yönetim (1839-1856)”. Belleten. S. LI/ 203, Ankara. ss. 601-626.
• Çadırcı, Musa (1991a). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara: TTKB.
• Çadırcı, Musa (1991b). “Tanzimat Döneminde Karayolu Yapımı”. AÜDTCFTAD. C. 15, S. 26, Ankara. ss. 153-167.
• Devellioğlu, Ferit (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları
• Djurdjev, Branislav (1992). “Bosna-Hersek”. TDVİA, C. VI, İstanbul: TDV Yay. ss. 297-305.
• Düstur (1289). Tertip I, C. I, Dersaadet: Matbaa-ı Amire.
• Efe, Ayla (2002). Muhassıllık Teşkilatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Efe, Ayla (2011). “Tanzimat Döneminde Silistre Eyaletine Muhacirlerin İskânı”. Balkanlar’da İslâm Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri-Bükreş, 1-5 Kasım 2006. İstanbul: IRCICA. ss. 351-372.
• Engelhardt (1999). Tanzimat ve Türkiye. (Çev. Ali Reşad). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Engin, Vahdettin (1993). Rumeli Demiryolları. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Eren, Cevad (1970). “Tanzimat”. İslam Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. ss. 709-765.
• Ergin, Osman Nuri (1995a). Mecelle-i Umûr-ı Belediyye. C. 3, İstanbul: İBŞBKİDB Yay.
• Ergin, Osman Nuri (1995b), Mecelle-i Umûr-ı Belediyye. C. 4, İstanbul: İBŞBKİDB Yay.
• Eryılmaz, Bilal (1992). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Feyzioğlu, Hamiyet Sezer ve Kılıç, Selda (2005). “Tanzimat Arifesinde Kadılık- Naiplik kurumu”. AÜDTCFTAD. C. 24, S. 38, Ankara. ss. 31-53.
• Gencer, Fatih (2010). Merkeziyetçi İdari Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Genç, Mehmet (2000). “İltizam”. TDVİA, C. XXII, İstanbul: TDV Yay. ss. 154-158.
• Gençoğlu, Mustafa (2011). “1864 ve 1871 Vilâyet Nizâmnâmelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 2, ss. 29-50.
• Göyünç, Nejat (1987). “Tanzimat’a Yöneltilen Eleştiriler”. Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler (Ankara, 13-14 Mart 1985). Ankara: TTKB. ss. 105-111.
• Göyünç, Nejat (1999). “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilatı (Tanzimat’a Kadar). (Ed. Güler Eren) Osmanlı (s. 77-88). C. VI, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Güneş, Mehmet (2009). Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimi (1829-1864). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Halaçoğlu, Yusuf– Aydın, M. Akif (1993). “Cevdet Paşa”. TDVİA. C. VII, İstanbul: TDV Yay. ss. 443-450.
• Hayta, Necdet ve Ünal, Uğur (2010). Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Hut, Davut (2006). Musul Vilâyeti’nin İdarî, İktisadî ve Sosyal Yapısı (1864-1909). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• İbrahimov, Osman (2006). Tuna Vilâyet Gazetesi (1865-1866). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• İnal, İbnül Emin Mahmut Kemal (1982). Son Sadrazamlar. C. I, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İnalcık, Halil (1992). Tanzimat ve Bulgar Meselesi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, Halil (1995), “Eyalet”, TDVİA, C. XI, İstanbul: TDV Yay. ss. 548-550.
• İnalcık, Halil (2006). “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”. (Ed. Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı. Ankara: Phoenix Yayınları. ss. 127-149.
• İskender, Betül (2009). Mahalli İdarelerin Kuruluş Sürecinde Balıkesir Belediyesi (1864–1922). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Karaarslan, Mehmet (2005). “Tanzimat ve Şurayı Devlet”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 54, S. 3, Ankara. ss. 341-363.
• Karal, Enver Ziya (1995a). Osmanlı Tarihi. C. II, Ankara: TTKB.
• Karpat, Kemal H. (1996). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Afa Yayınları.
• Kaya Kılıç, Selda (1995). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de İl Yönetimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kaya, Kemal (2006). “Tanzimat’tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar”. AÜDTCFTAD. C. 26, S. 41, Ankara. ss. 101-112.
• Kaynar, Reşat (1991). Mustafa Reşit Paşa ve Tazimat. Ankara: TTKB.
• Kazıcı, Ziya (1998). “Hisbe/ Osmanlı Devleti”. TDVİA. C. XVIII, İstanbul: TDV Yay. ss. 143-145.
• Kazıcı, Ziya (2005a). “Osmanlı Şehir İdaresinde İhtisâb Müessesesi”. (Ed. Vecdi Akyüz). İslâm Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetimler. C. I, İstanbul: İlke Yayıncılık. ss. 356-388.
• Keleş, Erdoğan (2008). “Cebel-i Lübnan’da İki Kaymakamlı İdari Düzenin Uygulanması ve 1850 Tarihli Nizamnâme”. Tarih Araştırmaları Dergisi. S. 43, Ankara. ss. 131-157.
• Kılıç, Selda (2005). “1864 Vilâyet Nizâmnâmesinin Tuna Vilâyetinde Uygulanması ve Midhat Paşa”. AÜDTCFTAD. S. 37, Anakara. ss. 99-111.
• Kocabaşoğlu, Uygur (1991). “Tuna Vilâyeti Gazetesi”. OTAM. S. 2, Ankara. ss. 41-149.
• Koç, Bekir (2002). Midhat Paşa (1822-1884). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kodaman, Bayram (1987). “Mustafa Reşid Paşa’nın Paris Sefirlikleri Esnasında Takip Ettiği Genel Politikası”. Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler (Ankara, 13-14 Mart 1985). Ankara: TTKB. ss. 71-75.
• Köseoğlu, Tülay (2005). Osmanlı Batılılaşması ve Tanzimat Döneminde Modern Belediyeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Küçük, Cevdet (1975). Tanzimat Devrinde Erzurum. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Küçük, Cevdet (1995). “Erzurum”. TDVİA. C. XI, İstanbul: TDV Yay. ss. 321-329.
• Lewis, Bernard (1991). Modern Türkiye’nin Doğuşu. (Çev: Mehmet Kıratlı). Ankara: TTKB.
• Mert, Özcan (2002). “II. Mahmut Döneminde Taşradaki Merkeziyetçilik Politikası”. (Ed. Hasan C. Güzel- S. Koca). Türkler. C. 13, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. ss. 720-729.
• Oktay, Tarkan (2008). “Osmanlı Döneminde Modern Belediye Kurumunun Doğuşu ve Gelişimi”. (Ed. Erol Özvar-Arif Bilgin). Selçuklulardan Cumhuriyete Şehir Yönetimi. İstanbul: TDBB. ss. 377-402.
• Oktay, Tarkan (2011). Osmanlı’da Büyük Şehir Belediye Yönetimi: İstanbul Şehremaneti. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ortaylı, İlber (1992). “Belediye”. TDVİA. C. V, İstanbul: TDV Yay. ss. 398-402.
• Ortaylı, İlber (1994). “Tanzimat Devri ve Sonrası İdari Teşkilat”. (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. C. I, İstanbul: IRCICA. ss. 283-333.
• Ortaylı, İlber (2011). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880). Ankara: TTKB.
• Önen, Nizam ve Reyhan, Cenk (2011). Mülkten Ülkeye Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929). İletişim İstanbul: Yayınları.
• Özdiş, Hamdi (2008). Taşrada İktidar Mücadelesi: II. Abdülhamid Döneminde Trabzon Vilâyeti’nde Eşraf, Siyaset ve Devlet (1876-1909). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Özgen, Asuman (2001). 1272H/1855-6 ile 1328H-1910 Yılları Arasında Suriye, Bağdat, Basra, Musul, Hicaz ve Yemen Vilâyetlerinin İdari Taksimatı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Niğde.
• Özkaya, Yücel (2002). “Kaymakam”. TDVİA. C. XXV, Ankara: TDV Yay. ss. 84-85.
• Raymond, André (2005). “Osmanlı Devri Arap Kentlerinde Kamu Hizmetleri”. (Ed. Vecdi Akyüz). İslâm Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetimler. C. II, İstanbul: İlke Yayıncılık. ss. 39-50.
• Rızaj, Skender (1986). “Midhat Paşa’nın Rumeli’de Vilâyetler Kurulmasındaki Rolü”. Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar-Edirne, 8-10 Mayıs 1984. Ankara: TTKB. ss. 59-69.
• Saylan, Kemal (2007). 1868-1914 Döneminde Ordu Kazası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Selimoğlu, İsmail (1987). Osmanlı Devrinde Bulgar İsyanları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1992). “Tanzimat Dönemi İmâr Meclisleri”. OTAM. S. 3, Ankara. ss. 323-332.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1996a). "Yerel Yönetim Metinleri II: Zokaklara Dair Nizâmnâme". Çağdaş Yerel Yönetimler. C. 5, S. l, ss. 59-70.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1996b). “Yerel Yönetim Metinler (III) Tuna Vilâyeti Nizâmnâmesi”. Çağdaş Yerel Yönetimler. C. 5, S. 2, ss. 67-81.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1996ç). “Yerel Yönetim Metinleri (VI): 1871 Vilâyet Nizâmnâmesi ve Getirdikleri”. Çağdaş Yerel Yönetimler. C. 5, S. 5, Ankara. ss. 89-103.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1998). “Yerel Yönetim Metinleri (XV): Da'ire-i Belediye Meclislerinin Tertibi Hakkında T’alimât”. Çağdaş Yerel Yönetimler. C. 7, S. 4, ss. 133-139.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1999a). Tanzimat Devrinde Meclisi Vâlâ (1838-1868). Ankara: TTKB.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2010a). “Da'ire-i Belediye Meclislerinin Tertibi Hakkında T’alimât”. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu Yerel Yönetim Metinleri. İstanbul: TİBK Yay. ss. 201-207.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2010b). “Daire-i Belediyenin Teşkiline ve Vezaifine Dair Nizâmnâme“. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu Yerel Yönetim Metinleri, İstanbul: TİBK Yay. ss. 31-35.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2010c). “Devâ’ir-i Belediyyeden Altıncı Dâ’ire İ’tibar Olunan Beyoğlu ve Galata Dâ’iresi’nin Nizam-ı Umumîsidir”. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu Yerel Yönetim Metinleri. İstanbul: TİBK Yay. ss. 35-49.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2010ç). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Belediyeciliğin Doğuşu”. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu Yerel Yönetim Metinleri. İstanbul: TİBK Yay. ss. 1-20.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2010d). “Şehremâneti Nizâmnâmesi”. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu Yerel Yönetim Metinleri. İstanbul: TİBK Yay. ss. 23-29.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2010e). “Zokaklara Dair Nizâmnâme”. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu Yerel Yönetim Metinleri. İstanbul: TİBK Yay. ss. 123-135.
• Sezer, Hamiyet (2002). “II. Abdülhamit Döneminde Osmanlı'da Vilâyet Yönetiminde Düzenleme Gayretleri-Trablusgarp Örneği ve Ahmet Rasim Paşa”. AÜDTCFTAD. C. XX, S. 32, Ankara. ss. 163-178.
• Shaw, Stanford J. ve Shaw, Ezel Kural (2006). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. (Çev: Mehmet Harmancı). C. II, İstanbul: E Yayınları.
• Şemsettin Sami (1317). Kamûs-ı Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası.
• Şentürk, Hüdai (1992). Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875). Ankara: TTKB.
• Toprak, Serap (2011). XIX. Yüzyılda Balkanlarda Ulusçuluk Hareketleri ve Avrupalı Devletlerin Balkanlar Politikası. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Torun, Sadık Fatih (2005). Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Türkiye’de Kaza Yönetimi (1842-1876). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Tukin, Cemal (1996). “Girit”. TDVİA. C. XIV, İstanbul: TDV Yay. ss. 85-93.
• Tural, Erkan (2005b). “Minyatür Bir Tanzimat Ülkesi: Lübnan ve 1861 Lübnan Vilâyet Nizâmnâmesi”. Çağdaş Yerel Yönetimler. C. 14, S. 2, ss. 65-91.
• Uyanık, Ercan (2012). “Tanzimat Dönemi’nde (1839-1876) Yönetim Yapısı”. (Ed: Erkan Tural). Türk İdare Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. ss. 107-123.
• Ülman, A. Halûk (1966). 1860-1861 Suriye Buhranı: Osmanlı Diplomasisindeki Örnek Bir Olay. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Ünal, Uğur (2003). “İdari ve Sosyal Alanlarda Nizâm-ı Cedid Çabaları”. OTAM. S. 14, Ankara. ss. 273-289.
• Vatansever, Erhan (2008). Osmanlı İdaresinden Sonra Bulgaristan Türklerinin Sosyo-Kültürel Hayatı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Yaramış, Ahmet (2002). II. Mahmut Döneminde Âsakir-i Mensûre-i Muhammediye (1826-1839). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Yazıcı, Nesimi (1992). “Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”. OTAM. S. 3, Ankara. ss. 333-377.
• Yerlikaya, İlhan (1999). “Tanzimattan önce Osmanlı Devletinde Belediye Hizmetleri”. (Ed. Güler Eren). Osmanlı. C. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. ss. 130-144.