Institutional Use of Zakat

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 123 - 146, 20.06.2025

Murat Beyaztaş

https://doi.org/10.33460/beuifd.1643804

Öz

Zakat is one of the important principles of Islam. It is an obligation that touches human relations with its financial nature and has the capacity to meet the needs in society. It is also characterized by its worship nature. Being responsible for zakat depends on a number of conditions. The places to spend the collected zakat are limited as they are specified in the Qur'an. However, the scope of these places varies according to jurisprudential approaches. At the same time, the fulfillment of the responsibility can be fulfilled within certain regulatory conditions. Among these conditions, especially the assignment based on personal property constitutes an obstacle to the institutional use of zakat. The practice of collecting and distributing zakat by the state, which had been in effect since the time of the Prophet (PBUH), was partially changed during the reign of Hazrat Uthman, and the method of giving zakat directly to the rightful owner determined by the Qur'an in the case of commercial goods other than money and customs, which are considered to be intangible goods, was adopted by the taxpayer. This led to the emergence of a new approach to the utilization of zakat resources shaped by the condition of assignment. The approach of giving zakat only to individuals is one of the results of this approach. The condition of temlik is based on the transfer of ownership in order for the giving to be fully realized. Accordingly, the giver must be a person who is legally authorized to give and has the capacity to perform. The recipient, on the other hand, must be a natural person who is in dhimma and capable of receiving. The property given must also be fully owned by the giver and transferred to the other party's possession at the time of giving. In this way, alienation necessitates the use of zakat in a narrow sense only on the scale of the individual. However, in the modern period, it is considered that zakat can be used for the aforementioned purposes without the limit of assignment to the individual. According to this view, which has been advocated by many scholars and researchers from around the world and in our country, this broad approach will enable zakat to be used more effectively for the purposes defined by the Qur'an. This study touches upon the aforementioned information about zakat and focuses on the issue of giving zakat only to real persons within the framework of alienation, which is accepted by the Hanafis as one of the conditions for the validity of zakat. In addition to the views of the Hanafis and other sects and scholars on the subject, the evidence they relied on was also classified, and the approaches of contemporary scholars to the issue in question were examined. As a result, it is concluded that the collection and distribution of zakat within an institutional structure, as seen in some Islamic countries today, can carry the existing zakat potential to much higher levels. The research is remarkable in this respect. It touches upon an important need in zakat. It is considered that the evidence on zakat and the understanding revealed by the first practices do not oppose the establishment of such a structure. The zakat system that will be shaped accordingly will help the poor, the fallen and orphans, those who are in difficulty due to debt or who are obliged to borrow for their essential needs, those whose hearts are to be warmed to Islam, and those who have become refugees within the scope of the stranded. In this way, the infrastructure that will make life easier for them will be established and more effective solutions will be created with institutional investments. In fact, in today's conditions, it is only in this way that it will be possible to realize many of the Qur'anic purposes of zakat, such as jihad, guidance and invitation to Islam within the scope of the way of Allah.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Fiqh Zakat , Assignment , Masārif al-zakāt , Institutional Expenditure in Zakat

Zekâtın Kurumsal Nitelikte Kullanımı

Öz

Zekât İslâm’ın önemli esaslarından bir tanesidir. Malî niteliği ile beşerî ilişkilere dokunan, toplum içerisinde ihtiyaçları karşılama kapasitesine sahip bir mükellefiyettir. Aynı zamanda ibadet niteliğiyle de temayüz eder. Zekât ile sorumlu olma birtakım şartlara bağlıdır. Toplanan zekâtın harcama yerleri Kur’an’da belirtilmiş olması sebebiyle sınırlıdır. Ancak bu yerlerin kapsamı ictihâdî yaklaşımlara göre değişkenlik göstermektedir. Aynı zamanda sorumluluğun ifası da bazı düzenleyici şartlar dahilinde yerine getirilebilmektedir. Söz konusu şartlardan özellikle şahıs mülkiyeti üzerine kurulu temlik, zekâtın kurumsal kullanımına engel teşkil eder. Hz. Peygamber’den (s.a.v.) itibaren yürürlükte olan zekâtın devlet tarafından toplanıp dağıtılması uygulaması Hz. Osman döneminden itibaren kısmen değişmiş, bâtınî mallar olarak kabul edilen, para ve gümrük harici ticari mallarda zekâtın Kur’an tarafından belirlenmiş hak sahibine doğrudan mükellef tarafından verilmesi usulüne geçilmiştir. Bu durum, zekât kaynaklarının kullanımında temlik şartı ile şekillenen yeni bir yaklaşımın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Zekâtın yalnızca şahıslara verilmesi yaklaşımı da buna bağlı sonuçlardan bir tanesidir. Temlik şartı, vermenin tam olarak gerçekleşmesi adına mülkiyete geçirmeyi esas alır. Bunun gereği olmak üzere, veren taraf hukuken verme yetkisine sahip, eda ehliyetli bir kişi olacaktır. Alan taraf ise zimmet ehli ve alma yeterliliği olan hakikî bir şahıs olmalıdır. Verilen malın da mülkiyeti tam olarak veren tarafa ait iken, verme ile birlikte diğer tarafın zimmetine aktarılmış olmalıdır. Bu haliyle temlik, zekâtın dar anlamda yalnızca şahıs ölçeğinde kullanılmasını zorunlu hale getirmektedir. Ancak modern dönemde zekâtın, zikri geçen amaçlar doğrultusunda şahsa temlik sınırı olmaksızın da kullanılabileceği değerlendirilmektedir. Dünyadan ve ülkemizden birçok âlim ve araştırmacının savunduğu bu görüşe göre; bu geniş yaklaşım ile zekâtın Kur’an tarafından belirlenmiş amaçlar doğrultusunda daha etkin bir şekilde kullanılması mümkün olacaktır. Bu çalışmada zekât ile ilgili söz konusu bilgilere temas edilerek özellikle Hanefîlerce zekâtta sıhhat şartlarından kabul edilen temlik çerçevesinde, zekâtın yalnız hakiki şahıslara verilmesi meselesi üzerinde durulmuştur. Hanefîler başta olmak üzere diğer mezhep ve âlimlerin konuyla ilgili görüşlerinin yanında, dayandıkları deliller de tasnif edilmiş, çağdaş âlimlerin söz konusu meseleye yaklaşımları incelenmiştir. Neticede zekâtın bireysel kullanım yanında kurumsal amaçlar için de kullanılabilirliği hususunda, bugün bazı İslâm ülkelerinde görüldüğü gibi kurumsal bir yapı içerisinde toplanıp, dağıtılmasının mevcut zekât potansiyelini çok daha üst seviyelere taşıyabileceği sonucuna varılmıştır. Araştırma bu yönüyle dikkat çekicidir. Zekât konusunda önemli bir ihtiyaca temas etmektedir. Zekât ile ilgili deliller ve ilk uygulamaların ortaya koymuş olduğu anlayışın, böyle bir yapının oluşturulmasına karşı olmadığı değerlendirilmektedir. Buna uygun şekillendirilecek zekât sistemi fakir, düşkün ve yetimlere, borcundan dolayı zor durumda veya zaruri ihtiyaçları için borçlanmak mecburiyetinde olanlara, kalpleri İslâm’a ısındırılmak istenilenler ve yolda kalmışlar kapsamında mülteci durumuna düşen kimselere yardımcı olacaktır. Böylece onlar için hayatı kolaylaştıracak alt yapı tesis edilecek, kurumsal yatırımlar ile daha etkili çözümler oluşturulacaktır. Esasen bugünkü şartlarda zekâtın Kur’an ile belirlenmiş zekât amaçlarından; Allah yolu kapsamındaki cihad, irşad ya da İslâm’a davet gibi birçok faaliyetin gerçekleştirilebilmesi ancak bu şekilde mümkün olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku , Fıkıh , Zekât , Temlik , Mesârifü’z-Zekât , Zekâtta Kurumsal Harcama

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı., 1421/2001.
• Ahmed Cevdet Paşa. Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye). ed. Ali Himmet Berki. İstanbul: Hikmet Yayınevi, 1982.
• Akar, Muhlis - Eser, Ercan. Zekâtı Anlamak. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Âlemgîr, Sultan Muhyiddîn Bahâdır. el-Fetâva’l-Hindiyye fi Mezhebi Ebî Hanife (el-Fetâva’l-Âlemgîriyye). Diyarbakır, 1310.
• Aydın, Murat - Odabaş, Hakkı. “Zekâtın Devlet Eliyle Yönetilmesi ve Malezya Zekât Sistemi Örneği”. Dinî Araştırmalar 21/54 (2018), 145-173.
• Babar, Muhammad Sajjad - Kahloon, Ali Haider. “Pakistan’da Zekâtın Kurumsallaşması”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. haz. İsmail Kurt, Seyit Ali Tüz. 475-488. İstanbul: İSAV, 2017.
• Beşer, Faruk. “Zekâtın Mesârıfı ve Sosyal Güvenlik”. Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’ân ve Sünnet’te Zekât. ed. Bedreddin Çetiner. 159-193. İstanbul: İSAV, 2007.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübra. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
• Bilen, Mahmut - Terzi, Günay. “Türkiye’de Yoksulluk Sorunu ile Mücadelede Zekat Kurumunun Rolü ve Gerekliliği Hakkında Camii Cemaati Üzerine Bir Araştırma”. Journal of Islamic Economics and Finance 5/2 (2019), 133-167.
• Boynukalın, Mehmet. “Zekâtın Toplanması ve Dağıtımı: İlk Kurumsal Tecrübeler (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi)”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. haz. İsmail Kurt, Seyit Ali Tüz. 91-113. İstanbul: İSAV, 2017.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Heyet. 9 Cilt. Bulak: Sultâniyye, Matbaatü’l-kübrâ el-Emîriyye, 1311.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Ebü’l-Meâlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Hanefî. el-Muhîtü’l-Burhânî fî Fıkhi’n-Nu’mânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut, Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 1424/2004.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’an. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1414/1993 Basım, 1414/1993.
• Çilingir, Hamdi. “Zekâta Muhtaç Donanma, Donanmaya Muhtaç Devlet: II. Meşrutiyet Devri Osmanlı Devleti’nde İane-i Donanma’ya Zekât Meselesi”. İnsan & Toplum 9/4 (2019), 53-86.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Zekâtın Tenmiyesinin Fıkhî İmkânları”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. haz. İsmail Kurt, Seyit Ali Tüz. 839-899. İstanbul: İSAV, 2017.
• Derdîr, Ebü’l-Berekat Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. eş-Şerhu’l-kebîr alâ Muhtasarı Halîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Desûkı̄, Muhammed b. Ahmed b. ʿArefe. Hâşiyetü’d-Desûkî ʿala’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Din İşleri Yüksek Kurulu. Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Döndüren, Hamdi. Kur’ân Ve Sünnnete Göre Güncel Fikhî Meseleler 200 Soru - 200 Cevap, 2016.
• Dumlu, Emrullah. “Zekâtın Sarf Yerleri: Modern Tartışmalar ve Yeni Yorumlar”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 765-806. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Şuʿayb Arnavut - Muḥammed Kâmil Arnavût - Karabeleli. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm el-Herevî. Kitâbü’l-Emvâl. thk. Halîl Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Fikr, Tahkîkli neşir., ts.
• Ebû Yûsuf, Yaʿkûb b. İbrâhîm el-Ensârî. Kitâbü’l-Harâc. thk. Tâhâ Abdurraûf Saʿd, Saʿd Hasan Muhammed. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed - Şekerci, Osman. Uygulamalı Zekât Hukuku. y.y.: Selçuklu Matbaası, 1978.
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhyiddin el-İmâdî. Fetâvâ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazma Eserler, 407.
• Erkal, Mehmet vd. İlmihal: İman ve İbadetler. ed. Hayreddin Karaman vd. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1998.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Erkal, Mehmet. Zekât Bilgi ve Uygulama. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2008.
• Eşkâr, Muhammed Süleyman, others. Ebhâs fıkhiyye fî kazâya’z-zekâti’l-muâsara. 3 Cilt. Amman: Dârü’n-Nefâis, 1418/1998.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyin et-Teymî. Mefâtîhu’l-Gayb = et-Tefsîru’l-Kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. baskı., 1420/1999.
• Görmez, Mehmet vd. Hadislerle İslâm: Hadislerin Hadislerle Yorumu. ed. Mehmet Emin Özafşar vd. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2013.
• Gufeylî, Abdullah b. Mensûr. Menâzilü’z-zekât. Riyad, Kahire: Dârü’l-Meymân, 1430/2009.
• Gümüş, Niyazi. Yoksulluğun Azaltılmasında Bir Çözüm Önerisi: Zekât Fonu Örneği. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Hacak, Hasan. “Mal”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 27/461-465. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Mülteka’l-ebhur. İstanbul: Salâh Bilici Kitabevi, 1981.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Sâlih Tuğ. 2 Cilt. İrfan Yayımcılık, 1993.
• Hamîdullah, Muhammed. Modern İktisat ve İslâm. çev. Sâlih Tuğ - Yusuf Ziya Kavakçı. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1969.
• Harûnî, Müeyyed-Billâh Ahmed b. Hüseyin. et-Tecrîd fî Fıkhi’l-İmameyni’l-A’zameyn el-Kâsım b. İbrâhim ve Hafidühü’l-İmam el-Hâdî Yahyâ b. Hüseyin. haz. Abdullah b. Hammûd el-İzzî. San‘a: Mektebetü’l-İmâm Zeyd b. Ali, 1422/2002.
• Haskefî, Alâuddîn Muhammed b. Ali. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdülmün‘îm Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Heyet. el-Fetâva’l-İslâmiyye. 20 Cilt. Kâhire: Dârü’l-iftâ el-Mısriyye, 1400/1980.
• Heyet. “Fî Sebîlillâh”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye. 24/166-168. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1404-1427.
• Heyet. “Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî”. Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî 3/1 (1408/1987).
• Heyet. “Mecelletü’l-Mecmai’l-fıkhiyyi’l-İslâmî”. Mecelletü’l-Mecmai’l-fıkhiyyi’l-İslâmî 3 (1409/1989).
• Heyet. “Mecelletü’l-Mecmai’l-fıkhiyyi’l-İslâmî”. Mecelletü’l-Mecmai’l-fıkhiyyi’l-İslâmî 25 (1409/1989).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvez. 12 Cilt. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1412/1992.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdulgaffâr Süleyman el-Bündârî. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1425/2003.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk en-Nîsâbûrî. Sahîh-u İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Taha Muhammed ez-Zeynî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1371.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 1414.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-Râık şerhu Kenzi’d-Dekâik. ed. Muhammed b Hüseyn b Alî et-Tûrî el-Hanefî el-Kâdirî. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Baskı., ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1317/1899.
• İbnü’l-Murtazâ, el-Mehdî li dînillâh Ahmed b. Yahyâ. Kitâbü’l-Bahrü’z-zehhâr el-Câmi‘ li-Mezâhibi Ulemâi’l-Emsâr. ed. el-Kâzî Abdullah b. Abdülkerîm. 5 Cilt. San‘a: Dârü’l-hikmeti’l-Yemâniyye, 1366/1947.
• İbnü’s-Saâtî, Muzafferüddîn Ahmed b. Ali el-Bağdâdî. Mecmaü’l-Bahreyn ve Mülteka’n-Neyyireyn fî’l-Fıkhi’l-Hanefî. ed. İlyas Kaplan. Beyrut - Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 2005.
• İmrânî, Yahyâ b. Ebû’l-Hayr. el-Beyân fi Mezhebi’l-İmâm’ş-Şâfiʿî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. Suudi Arabistan: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
• Kallek, Cengiz. “Zekâtın Müesseseleşme Süreci”. Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’ân ve Sünnet’te Zekât. ed. Bedreddin Çetiner. 195-224. İstanbul: İSAV, 2007.
• Karadâğî, Ali Muhyiddin. “Kapsamlı Kalkınmada Etkin Rolü Olacak Zekât Kurumu Oluşturma Önerisi –Uygulama Temelli Bir Çalışma–”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. haz. İsmail Kurt, Seyit Ali Tüz. 957-1056. İstanbul: İSAV, 2017.
• Karadâvî, Yusuf. Fıkhü’z-zekât. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. baskı., 1393/1973.
• Karadâvî, Yusuf. Min Hedyi’l-İslâm Fetâvâ Muâsıra. 4 Cilt. Kuveyt: Dârü’l-Kalem, 5. baskı., 1410/1990.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. ez-Zehîra. thk. Se’îd Ahmed A’râb. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994.
• Karaman, Hayreddin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım., 1996.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Kâsib, Mustafa Abdulkerîm. “Masrafü Fî Sebilillâh”. Mecelletü Dârü’l-İftâ el-Mısriyye 1/2 (2009), 94-105.
• Kaya, Süleyman. “Fıkhî Açıdan Osmanlı’da Zekât Uygulamaları”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. haz. İsmail Kurt, Seyit Ali Tüz. 221-254. İstanbul: İSAV, 2017.
• Kazak, Hasan. “Kitle Fonlaması Sistemi ile Zekât Fonlaması: Bir Model Önerisi”. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi 15/28 (2023), 47-72. https://doi.org/10.14784/marufacd.1234567
• Köse, Murtaza. “‘Fî Sebîlillâh’ Kavramının Zekât Açısından Tahlili”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2004), 107-134.
• Kutub, Seyyid İbrâhim Hüseyin. Fî Zılâli’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’ş-Şurûk, 1972.
• Kuveyt Zekât Kurumu Dinî Heyeti. Ahkâm ve fetâva’z-zekât ve’s-sadekât ve’n-nüzûr ve’l-keffârât. Kuveyt: Kuveyt Dinî İşler Dairesi, 2009.
• Mergînânî, Ebû’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Abî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Fetâva’z-zekât. Cidde: el-Merkezü’l-Âlemî li Ebhâsi’l-İktisâdi’l-İslâmî, 1405/1985.
• Muhammed Beşir Çalışkan. “Türkiye’de Zekatın Kurumsallaşmasına Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım”. Journal of Islamic Economics and Finance 6/1 (2020), 57-71.
• Müs’ad, Muhyî Muhammed. Nizâmü’z-Zekât Beyne’n-Nas ve’t-Tatbîk. İskenderiye: el-Mektebü’l-Arabî’l-Hadîs, 2003.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyn el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. M. Fuad Abdulbâkî. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî, 1374/1955.
• Necdet Şensoy. “Çağdaş Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Zekât, Malezya Zekât Sandığı Örneği”. Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’ân ve Sünnet’te Zekât. ed. Bedreddin Çetiner. 85-114. İstanbul: İSAV, 2007.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin Yahya b. Şeref. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. thk. Heyet. 9 Cilt. Kahire: İdâretü’t-tıbâati’l-münîriyye / Matbaatü’t-Tedâmuni’l-uhuvvî, 1344-1347.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-Tâlibîn ve Umdetü’l-Müftîn. ed. Züheyr eş-Şâviş. 12 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 3. Baskı., 1412/1991.
• Özek, Ali. “Asr-ı Saâdette Zekâtın Tatbikatı”. Türkiye’de Zekât Potansiyeli. haz. Sabri Orman, İsmail Kurt. 45-78. İSAV, 1987.
• Özek, Ali vd. İbâdet ve Müessese Olarak Zekât. İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, 1984.
• Recep Cici. “Günümüzde İslâm Ülkelerinde Zekâtın Kurumsallaştırılması Çabaları”. Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’ân ve Sünnet’te Zekât. ed. Bedreddin Çetiner. 225-267. İstanbul: İSAV, 2007.
• Reşîd Rızâ, Muhammed b. Alî b. Muhammed Şemsüddîn el-Hüseynî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-Menâr). 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Ruheybânî, Mustafa b. Sa’d b. Abduh es-Suyûtî. Metâlibü üli’n-nühâ fî şerhi Gâyeti’l-müntehâ. 6 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1415/1994.
• Sâbık, Seyyid. Fıkhü’s-Sünne. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1425/2004.
• Sahnun, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdisselâm et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 16 Cilt. Kâhire: Matbaatü’s-saâde, 1414/1994.
• Sâlûs, Ali Ahmed. Mevsûatü’l-kazâya’l-fikhiyyeti’l-muâsıra ve’l-iktisâdü’l-İslâmî. Doha: Dârü’s-Sekâfe, 2002.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. ed. Heyet. 31 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-saâde, Tıpkıbasım., 1324.
• Şa’râvî, Muhammed Mütevellî. el-Fıkhü’l-İslâmî el-Müyesser. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1423/2002.
• Şâzelî, Muhammed. “Cem’ ve taksîmü’z-zekât”. Mecelletü’l-Mecmai‘l-fıkhiyyi’l-İslâmî 3 (1409/1989), 127-144.
• Şeltût, Mahmûd. el-Fetâvâ. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1424/2004.
• Şeltût, Mahmûd. el-İslâm: Akîde ve Şerî‘a. Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî, 1968.
• Şerbâsî, Ahmed. Sorulu-Cevaplı İslâm Fıkhı. çev. Mustafa Özcan vd. 8 Cilt. İstanbul: Özgü Yayınları, 1998.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Abdillâh el-Yemenî. Neylü’l-evtâr serhu Münteka’l-ahbâr. thk. İsâmüddin es-Sabâbıtî. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1413/1993.
• Şeybânî, Muhammed b Hasen Ebû Abdillah. el-Asl (el-Mebsûd). thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut - Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1. Baskı., 1433/2012.
• Topci, Eyyüp. 20. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Kurumlara Zekât Verilmesi ile İlgili Tartışmalar: Donanma Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yalçın, İsmail. “Malezya Kamusal Zekât Uygulaması Üzerine = On the Malaysian Public Zakat Administration”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2016), 235-270.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslâm’da Zekât Müessesesi. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1983.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. sad. İsmail Karaçam vd. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn, ts.
• Yeniçeri, Celal. İslâm’da Devlet Bütçesi. İstanbul: Şâmil Yayınevi, 1984.
• Yılmaz, Ahmet. “Günümüz Zekât Problemleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1998), 91-123.
• Yunus Vehbi Yavuz. “Zekâtın Sarf Yerlerinin Yeniden Yorumlanması”. Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’ân ve Sünnet’te Zekât. ed. Bedreddin Çetiner. 301-330. İstanbul: İSAV, 2007.
• Yücel, Fatih. “Türkiye’de Güncel Zekât Problemleri”. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. haz. İsmail Kurt, Seyit Ali Tüz. 643-686. İstanbul: İSAV, 2017.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletühü. Dâru’l-Fikr, ts.
• Karârât ve Tavsiyât (1403-1430/1988-2009). Mekke: Mecmaʽu’l-Fıkhi’l-İslâmî, ts.
• Kur’ân-ı Kerim meali. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Sırât-ı Müstakîm. “Zekâtın donanma iânesine verilebileceğinde dair fetvâyı âlî” (9 Safer 1326 / 27 Kânûn-i Sânî 1326).