Öz
Osmanlı Devleti'nde;
tebaa, ehl-i şer’ tarafından verilen mahkeme kararları ile ehl-i örfün haksız
uygulamalarını, Divan-ı Hümâyûna arz ederek hakkını aramıştır. Bu bağlamda
taşrada ehl-i şer’ ve ehl-i örfün herhangi bir konu hakkında verdiği kararların
kesin olmadığı gerçeği anlaşılmaktadır. Çünkü haksızlığa uğradığını düşünen
tebaa, ehl-i şer' ve ehl-i örfün kararlarını, divana arz edip kararların
tashihini ya da ilgasını, deliller sunarak sağlamıştır. Burada Devlet-i
Aliyye'nin, taşradaki ehl-i şer' ile ehl-i örfü (devlet memurlarını), tebaanın
şikâyetine binaen denetlediği, tebaanın mağdur edilmesine rıza göstermediği
anlaşılmaktadır. Asıl belirleyici unsurun ise; tebaanın bilinçli bir şekilde
haklarını, divanda aramasıdır. Divana, tebaa tarafından en çok şikâyet edilen
konuların başında; ehl-i örfün vergilerin toplanmasında yapmış olduğu
yolsuzluklar ile ehl-i şer'in tarafgir davranarak kararlarında adil
olmamasıdır. Bu şikâyet konularının dışında; tebaanın tebaayla husumetlerinin de
olduğu bilinmektedir. Osmanlı Devleti ise, divana arz edilen şikâyet ve
talepleri dikkatle inceleyip adaletle karar vermiştir. Bu bağlamda mağduriyete
uğrayanların hakları iade edilmiş, haksızlık yapan ehl-i şer’ ile ehl-i örfün
haklarında idarî, malî ve cezaî işlemler yapılarak cezalandırma yoluna
gidilmiştir. Mağdur edilen tebaanın ise maddi kayıpları suçlu/suçlulardan kadı
huzurunda alınarak tebaanın, devlete bağlılığı sağlanmıştır. Böyle bir
uygulama, Osmanlı Devleti’nin kuruluş felsefesinde yer alan adalet mefkûresinin
yansımasıydı. Bu uygulamanın nirengi noktası ise; tebaanın can, mal ve ırz
güvenliği sağlanmaya yönelikti. İşte bu çalışmamız da haksızlığa uğrayanların
hak arama kapısı olarak neden yine devleti görmüş olduklarını, çalışacağız.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ARIKAN, Zeki, “Manisa’nın 1 Numara’lı Şer’iyye Sicilindeki Osmanlı Tarihi”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. X, İstanbul, 1990, ss. 099-136.
- ÇORUM BELEDİYESİ KENT ARŞİVİ, Çorum Şer’iyye Sicilleri Katalogları, I. Cild, Çorum Belediyesi Kültür Yay., Çorum, 2009.
- DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, (Haz.: Aydın Sami Güneyçal), XXX. Baskı, Aydın Kitabevi Yay., Ankara, 2013.
- DURHAN, İ. (2000). Divan-ı Hümayun’un Yargı Yetkisi, Erzincan: AÜEHFD. Yay., IV, 1-2, ss. 59-78.
- ERİM, N. (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kalebendlik Cezası Ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, IV, ss. 79-88.
- GÖKBİLGİN, Tayyip, Osmanlı Müesseseleri Teşkilâtı Ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:2272, İstanbul, 1977.
- GÜL, Abdülkadir, “Osmanlı Taşrasında Suç Ve Suçlular (1919 Ocak Ayı Erzincan Sancağı Örneği)”, EÜHFD, C. XVII, S. 1–2, 2013.
- KONAN, Belkıs, “Osmanlı Hukukunda Tecavüz Suçu”, OTAM, 29/Bahar 2011
- ÖZEN, Tok, “Kayseri Kadı Sicillerindeki Yaralanma Ve Ölüm Vakalarıyla İlgili Keşif Raporları (1650-1660)”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 22, 2007/1 (ss. 327-347)
- ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, III. Baskı, Cedit Matbaası, Ankara 2008.
- ONGAN, Halit, Ankara’nın İki Numaralı Şer’iye Sicili 1 Muharrem 997 – 8 Ramazan 998 (20 Kasım 1588 – 11 Temmuz 1590), TTK Yay., Ankara, 1974.
- OSMANLI’DA ASAYİŞ, Suç Ve Ceza 18. – 20. Yüzyıllar, (Derleyenler: Noemi levy, Alexandre Toumarkıne), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
- UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, TTK Yay., Ankara, 1988.
- ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Paradigma Yay., İstanbul 2012.
- ÜSKÜDAR KADI SİCİLLERİ, 51 Numaralı Sicil (H. 987-988), (Hazırlayan: Rıfat Günalan), İsam Yay., İstanbul, 2010.
Ayrıntılar
| Bölüm | Makaleler |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Ekim 2017 |
| Gönderilme Tarihi | 31 Ekim 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017 |