İBNÜ’L-ARABÎ’NİN METAFİZİK İNŞASINDA SEMBOLÜN ROLÜ

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 19 - 54, 13.08.2025

İlhan Yıldız

https://doi.org/10.20493/birtop.1668945

Öz

Bu çalışma, İbnü’l-Arabî’nin metafizik sisteminde sembollerin taşıdığı kurucu anlamı derinlemesine incelemeyi hedeflemektedir. Onun sembol anlayışı, yalnızca tasavvuf yolundaki geleneksel temsillerle sınırlı kalmayıp, metafizik gerçekliğin çok katmanlı yapısını kavramsallaştıran özgün bir düşünsel çerçeve sunar. Bu üçlü yapı—ayna, harf ve ışık metaforları—onun ontolojik düşüncesinde yalnızca temsili ifadeler değil, varlığın mahiyetine dair asli kavramsal araçlar olarak işlev görmektedir. Araştırma, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye ve Fusûsü’l-Hikem gibi ana metinlere dayanmaktadır. Bunun yanı sıra, İbnü’l-Arabî’nin düşünsel mirasını konu alan klasik ve çağdaş yorumlar da dâhil edilerek genişletilmiş bir niteliksel metin analizi yöntemi benimsenmiştir. Ayna metaforu, Allah ile mümkün varlıklar arasındaki tecellî ilişkisini açıklamakta; harfler, yaratılışın dilsel ve kozmik düzenini kuran semiyotik yapılar olarak değerlendirilmekte; ışık ise mutlak varlığın tecellîsini ve varoluşun farklı mertebelerdeki zuhûr düzeylerini temsil etmektedir. Elde edilen bulgular, İbnü’l-Arabî’nin semboller aracılığıyla yalnızca tasavvufî bir anlatı dili değil, aynı zamanda varlık, bilgi ve hakikat arasındaki ilişkiyi kavramsallaştıran çok katmanlı bir felsefî sistem geliştirdiğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda semboller, epistemolojik bir geçiş aracı olmanın ötesine geçerek, hakikatin bizzat tezahür ettiği ve varlığın farklı mertebelerdeki görünümlerini yapılandıran ontolojik formlar olarak değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sembolizm , Ayna , Harf , Işık , tecellî.

Kaynakça

• Afifi, A. (1974). Tasavvuf Felsefesi (M. Dağ, Çev.). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Aktaş, M. (2015). İbnü’l-Arabî'de Varlık ve İnsan. İnsan Yayınları.
• Albayrak, İ. (2017). İbnü'l-Arabî'nin Varlık ve Bilgi Anlayışı. İnsan Yayınları.
• Atasagun, G. (2002). İlâhî Dinlerde (Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm'da) Dinî Semboller. Sebat Ofset Matbaacılık.
• Chittick, W. C. (1998). The Self-Disclosure of God: Principles of Ibn al-'Arabī's Cosmology. State University of New York Press.
• Chittick, W. C. (1989). The Sufi Path of Knowledge: Ibn al-'Arabī's Metaphysics of İmagination. State University of New York Press.
• Chodkiewicz, M. (1993). An Ocean Without Shore: İbnü’l-Arabî, the Book, and the Law. State University of New York Press.
• Chodkiewicz, M. (1993). Seal of the Saints: Prophethood and Sainthood in the Doctrine of Ibn ʿArabî. Cambridge: Islamic Texts Society.
• Corbin, H. (2013). Bir'le Bir Olmak: İbnü’l-Arabî Tasavvufunda Yaratıcı Muhayyile (Z. Oktay, Çev.). Pinhan Yayıncılık. Durand, G. (1998). Sembolik İmgelem (A. Meral, Çev.). İnsan Yayınları.
• Eliade, M. (2002). Dinlerdeki Sembollerin Araştırılması. Dinler Tarihine Giriş (S. Buluç, Çev.), ss. 111-117). İnsan Yayınları.
• Gazali. (2018). Mişkâtü'l-Envar (M. Kaya, Çev.). Klasik Yayıncılık.
• Guénon, R. (2001). Sembolizmin Egemenliği (M. S. Dural, Çev.). İz Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2017a). Fusûsu’l-Hikem (E. Demirli, Çev.). Alfa Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî. (2016). Fütuhat-ı Mekkiyye, (E. Demirli, Çev.). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî. (2018). Risâletü’l-Envâr, (M. Kanık, Çev.). İnsan Yayınları.
• İbnü’l-Arabî. (2017b). Tercümânü’l-Eşvâk, (M. Kanık, Çev.). İnsan Yayınları.
• Izutsu, T. (2002). İslam'da Varlık ve Anlam (S. Kuzu, Çev.). Litera Yayıncılık.
• Izutsu, T. (1983). Sufism and Taoism: A Comparative Study of Key Philosophical Concepts. University of California Press.
• Kara, İ. (2010). Tasavvuf ve Sembolizm: Varlık, Bilgi ve Dil İlişkisi Üzerine Denemeler. Klasik Yayınları. Koç, T. (1998). Din Dili. İz Yayıncılık.
• Lacan, J. (2006). Écrits: A Selection (B. Fink, Trans.). W. W. Norton & Company.
• Lings, M. (2005). Kadim İnançlar ve Modern Hurafeler (Çev. A. Yılmaz). İnsan Yayınları.
• Mevlânâ. (2018). Mesnevî-i Şerîf (A. Karaismailoğlu, Haz.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Morris, J. W. (2012). The Reflective Heart: Discovering Spiritual İntelligence in Ibn 'Arabi's Meccan Revelations. Fons Vitae.
• Nasr, S. H. (2007). The Garden of Truth: The Vision And Promise of Sufism, Islam's Mystical Tradition. HarperOne.
• Nasr, S. H. (2007). Knowledge and the Sacred. Albany: SUNY Press.
• Platon. (2019). Kratylos (F. Akderin, Çev.). Say Yayınları.
• Schimmel, A. (1999). İslam’ın Mistik Boyutları (E. Kocabıyık, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Scholem, G. (1995). Major Trends in Jewish Mysticism. Schocken Books.
• Tillich, P. (2000). İmanın Dinamikleri (F. Terkan & S. Özer, Çev.). Ankara Okulu.
• Tillich, P. (1955). Theology and Symbolism. In F. E. Johnson (Ed.), Religious Symbolism (pp. 107-116). The Institute for Religious and Social Studies.
• Yılmaz, A. (2003). Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ensar Yayınları.