Öz
Muhammet OKUDAN
Dr. Öğretim Üyesi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslam
Tarihi ve Sanatları Bölümü, Siyer ve İslam Tarihi Anabilim Dalı
Assist.Prof. Dr., Tokat Gaziosmanpaşa Üniversity, Faculty of Divinity,
Department of History of İslam and Arts, Science of Siyar and İslamic History
Tokat, TURKEY
muh.okudan@gmail.com
ORCID: org/0000-0002-3400-1410
Geliş Tarihi: 05.04.2019, Kabul Tarihi: 03.05.2019
DOI: 10.34085/buifd.549871
Ebu Şems Zaviyesi Tokat’ta
Sultan II. Mesut döneminde Hicri 687/Miladi 1288 yılında Ebu’l-Hasan bin
Eş-Şems tarafından inşa ettirilmiştir. Bu zaviyeye gelir getirmek üzere Tokat
Merkezde çeşitli dükkanlar, bahçeler, değirmen hissesi ile Artukabad’da çeşitli
köyler vakfedilmiştir. Vâkıf zaviyede görev yapmak üzere şeyh, sufi, müezzin,
bevvab gibi çeşitli kadrolar ihdas etmiş ve bu görevlere azatlı kölelerinin
atanmasını şart koşmuştur. Vakfın muhasebesi ile ilgili Osmanlı öncesi döneme
ait herhangi bir belge tespit edilememiştir. Aynı şekilde Osmanlı
döneminde de Ebu Şems Zaviyesi ile ilgili bir belgeye rastlanmamıştır. Bununla birlikte yapının
Osmanlı döneminde “Vezir Hankahı”, “Vezir Ahmed Paşa Zaviye ve Türbesi” olarak isimlendirildiği
anlaşılmıştır. Gerek Ebu Şems gerekse Vezir Ahmed Paşa hakkında detaylı bir
bilgi bulunamamıştır. İncelenen muhasebe kayıtlarında vakfa bir takım
müdahaleler yapılarak akarların büyük bir kısmına el konulduğu saptanmıştır. 19.
Yüzyılın sonlarına doğru ciddi bir tamirat geçiren zaviye 1939 depremine kadar
ayakta kalmayı başarmıştır. 39 depreminden sonra çekilen fotoğraflarda
zaviyenin dış duvarlarının yıkıldığı etrafına baraka şeklinde dükkanların
yapıldığı görülmüştür. 1969 yılında eski eser olarak tescil edilen yapı
günümüzdeki şeklini 1988 yılında yapılan restorasyonda almıştır. Bu makalede zaviyenin
elde edilen vakfiyesi ve muhasebe kayıtları değerlendirilerek Tokat’ın dini ve
sosyal tarihinin ortaya çıkarılmasına bir katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Kaynakça
- Açıkel, Ali. “Tokat Şeyh Pir Havend Zaviyesi Vakfı (1453-1839) ve Çöreğibüyük Köyü Türbesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 85 (Bahar 2018): 103-125.
- Ali Açıkel-Abdurrahman Sağırlı. Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları-Vakfiyeler, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, 2005.
- Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf, 445/22549; 647/32638.
- Erol Yurdakul. “Tokat Vilayetinde Bilinmeyen Bir Selçuklu Hankahı”, Önasya, V/59-60 (1970), 8-9.
- Emir, Sedat. Erken Osmanlı Mimarlığında Çok-İşlevli Yapılar; Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zaviyeler I Öncül Yapılar Tokat Zaviyeleri. 1. Baskı. İzmir: Akademi Kitapevi, 1994.
- Ocak, Ahmet Yaşar. "Zâviyeler: Dinî, Sosyal ve Kültürel Tarih Açısından Bir Deneme". Vakıflar Dergisi 12 (1978): 247-269 .
- Tokat Şer’iyye Sicil Defteri (TŞSD), Defter Numarası 53, Varak, 66; 88; 93, 94.
- Üstek, Fatma, Tokat Merkez Kazası Vakıf Kayıtları: H. 984 (M. 1576) tarihli Defter-i Efkaf-ı Rum’a Göre. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 1985.
- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Defter Numarası,3052, Sayfa, 59.
Öz
Dervish Lodge Of Tokat Abu Shams (Vezir Ahmed Pasha) Foundation
Zawiya of Abu Shams was built Hijri 687 in Tokat, in period of Sultan II. Mesut. To bring income to this lodge, various shops, gardens and mill shares have been devoted in Tokat Center and Artukabad. In order to serve in the lodge, Vâkif has established various positions such as sheikh, sufi, muezzin and bevvab and stipulated the appointment of their freed slaves. No documents related to the accounting of the foundation were found before the Ottoman period. Similarly, there was no document in the Ottoman period. İn the Ottoman period this zawiya started to pass in the documents Vezir Ahmet Paşa’s Zawiya and Tomb. Pasha in the source. A large number of mites were seized in the records of the accounting records. By the end of the 19th century, a serious repair, the zaviye managed to survive until the 1939 earthquake. In 1969, it was registered as an ancient work. The building took its present form in the restoration in 1988. This paper is intended to contribute to revealing the religious and social history of Tokat, which is discussed in the framework of the obtained foundation and accounting records.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Açıkel, Ali. “Tokat Şeyh Pir Havend Zaviyesi Vakfı (1453-1839) ve Çöreğibüyük Köyü Türbesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 85 (Bahar 2018): 103-125.
- Ali Açıkel-Abdurrahman Sağırlı. Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları-Vakfiyeler, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, 2005.
- Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf, 445/22549; 647/32638.
- Erol Yurdakul. “Tokat Vilayetinde Bilinmeyen Bir Selçuklu Hankahı”, Önasya, V/59-60 (1970), 8-9.
- Emir, Sedat. Erken Osmanlı Mimarlığında Çok-İşlevli Yapılar; Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zaviyeler I Öncül Yapılar Tokat Zaviyeleri. 1. Baskı. İzmir: Akademi Kitapevi, 1994.
- Ocak, Ahmet Yaşar. "Zâviyeler: Dinî, Sosyal ve Kültürel Tarih Açısından Bir Deneme". Vakıflar Dergisi 12 (1978): 247-269 .
- Tokat Şer’iyye Sicil Defteri (TŞSD), Defter Numarası 53, Varak, 66; 88; 93, 94.
- Üstek, Fatma, Tokat Merkez Kazası Vakıf Kayıtları: H. 984 (M. 1576) tarihli Defter-i Efkaf-ı Rum’a Göre. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 1985.
- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Defter Numarası,3052, Sayfa, 59.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Haziran 2019 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Nisan 2019 |
| Kabul Tarihi | 3 Mayıs 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 |
