Türkiye - İran Sınır Meseleleri: 1913-1939

Year 2020, Volume: 18 Issue: 28, 163 - 188, 16.07.2020

Seçil Özdemir

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.771090

Cited By: 1

Abstract

20. yüzyılda İran-Türkiye ilişkilerinin temelindeki karşılıklı rekabet ve güvensizlik iki devletin tarihi birikimi ile özetlenemeyecek kadar girift bir hal almıştır. I. Dünya Savaşı sonrası sınırlar üzerinden tehdit oluşturmak bölgesel politikanın bir aracı haline gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin çöküşü ile İran-Türkiye sınırlarında güvensizlik atmosferi belirginleşmiştir. Bu çalışma, bölge dışı aktörlerin müdahalelerinin Türkiye-İran ilişkilerini ve taraflar arasında sınır güvenliğini etkilediği iddiasındadır. Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla, İngiltere ve Rusya, İran ve Osmanlı Devleti arasındaki sınır meselelerine İstanbul Protokolü ile dahil olmuştur. Benzer müdahaleler, I. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Musul Meselesi, Şeyh Sait İsyanı gibi sorunlarda da görülmüştür. İranTürkiye sınır bölgelerinde yaşayan farklı gruplar bu rekabet ve değişim sürecinde silah ve yardım bulmakta zorluk yaşamamış, bu durum bölgesel güvensizliğin sürekliliğine sebep olmuştur. 1930’lu yıllarda dünyadaki şartlar görünürde İranTürkiye ilişkilerinin nispeten yoluna girmesini sağlamışsa da İran-Türkiye arasında yaşanan sınır problemleri uluslararası gerilimlerin tırmandığı dönemlerde ön plana çıkmıştır. Bu çalışmanın amacı, 20. yüzyılda bölgesel güvenliğe etki eden ve bu yüzyılın sonlarında Türkiye sınırlarını saran terörizm tehdidinin alt yapısını ortaya koymak ve Türkiye’nin komşularıyla yaşadığı sınır sorunlarının uluslararası bir politika aracı olarak bu süreçteki gelişimini açıklamaktır.

Keywords

İran-Türkiye, Sınır Sorunları, Simko İsmail, İsyan

References

• Türk İstiklal Harbi VI. Cilt İstiklâl Harbinde Ayaklanmalar (1919-1921), T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları Serî No : 1, Atase Arşivi; No. 5/2793, Kis. 323,Dos.4,Fih.5.Çevrimiçi: Https://Msb.Gov.Tr/Content/Upload/ Docs/Askeritariharsiv/4_Turk_İstiklal_Harbi_İc_Ayaklanmalar.Pdf , Erişim Tarihi, 19.12.2019)
• Türk İstiklal Harbi No: III. Cilt Doğu Cephesi (1919 -1921), ATASE Basımevi, Ankara:1995.
• As, Efdal “XVI. YY. dan Cumhuriyetin İlk Yıllarına Kadar Türk-İran Sınır Sorunları ve Çözümü”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 46, , s. 219-253, Güz 2010.
• Atatürk, M. Kemal, Nutuk, Hazırlayan: Mehmet Murat Sezer, Yakamoz Yayıncılık, 2015.
• Bayat, Kave, Revabıt-ı Iran ve Turkiye: Ez Sukutu Devlet-i Osmani ta Ber Amedeni Nizam-ı Cumhuri 1298-1302 Şemsi, Çap: Perdis Daniş, 1394.
• Bayat, Kave, Riza Shah and the Tribes: An Overview’ in Stephanie Cronin (ed.), The Making of Modern Iran: State and Society under Riza Shah 1921–1941, London: Routledge Curzon, 2003.
• Bo Wang, “Turkey-Iran Reconciliatory Relations: Internal and External Factors”, Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), 5:1, 1-18, 2011, DOI: 10.1080/19370679.2011.12023171.
• Cin, Barış, Türkiye- İran İlişkileri 1923-1938, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Dedeoğlu, Beril Türkıye-Irak İlişkıleri: “Doğu”-“Batı” Eksenı ve Değışkenler”, Civitas Gentium 1:1 (2011).
• Çetinsaya, Gökhan “Türkiye- İran İlişkileri”, içinde: Türk Dış Politikasının Analizi, der. Faruk Sönmezoğlu, 135-158.
• Çetinsaya, Gökhan “Essential Friends and Natural Enemies: The Historic Roots of Turkish-Iranian Relations” Middle East Review of International Affairs,3, 116-132.
• David Romano, The Kurdish Nationalist Movement: Opportunity, Mobilization, and Identity, Cambridge University Press, New York:2006.
• Değerli, Esra Sarıkoyuncu “Amerikan Basınında Doğu İsyanları 1925-1938”, Gazi Akademik Bakış,C.3, S.6.Y.2010.
• Donabed, Sargon George, Reforging a Forgotten History: Iraq and the Assyrians in the Twentieth Century, Edinburgh University Press, 2015.
• Duman, Selçuk “Tek Parti Dönemi Türkiye İran İlişkileri”, Yeni Türkiye Dergisi Orta Doğu Özel Sayısı, 2016.
• Fieldhouse, David K. Kurds, Arabs and Britons: The Memoir of Col. W.A. Lyon in Kurdistan, 1918-1945, I.B Tauris:2002.
• Furugi, M. Ali, Khatırat-ı Muhammed Ali Furugi: Be hemrah Yaddaşthayi Ruzane Ez salhayi 1293 ta 1320, Çaphanei Dairei Sefid, 1396.
• Gareth Stansfield, “Kurds, Persian Nationalism, and Shi’i Rule: Surviving Dominant Nationhood in Iran” İn: Conflict, Democratization, and the Kurds in the Middle East: Turkey, Iran, Iraq, and Syria, Ed: David Romano, Mehmet Gürses, (59-85), Palgrave Macmillan US:2014.
• Herring, Eric “The Future of Iraq” Beyond Iraq: The Future of World Order, Edited by Amitav Acharya & Hiro Katsumata, (World Scientific Publishing 2011).
• Hossein Yarmohammadian, Ali Omidi, Shahrooz Ebrahimi, “Turkish - Iranian Relations: Prospects and Uncertainty”, The Quarterly Journal of Political Studies of Islamic World, Vol.6, NO.1, Spring 2017.
• İnan, Abdulkadir “Türklerde Demircilik Sanatı”, Türk Kültürü, S.42,Y.IV. Nisan 1966.
• Kara, Polat “Türkiye – İran İlişkileri (1923 – 1960)”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010. Karabekir, Kazım İstiklal Harbimiz, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1960.
• Karacagil, Ö. Kürşat, “I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devletinin İran’la İttifak Kurma Arayışları”, OTAM, S. 36, s. 95-116, 2014.
• Kaya, Mehmet “Simko Ağa İsyaninin Türk-İran İlişkileri Üzerindeki Etkileri (19051930)”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y. 7, C. 7, S. 14 (Güz 2017).
• Kırca, Ersin “I. Dünya Savaşı Öncesi Doğuda Kürt Ermeni Mücadelesi, Hükümetin Uygulamaları ve Kürtlerin Hükümete Tepkisi” Journal of History and Future, April 2017, Volume 3, Issue 1.
• Kurtcephe, İsrafil, Mustafa Balcıoğlu, “Birinci Dünya Savaşı Başlarında Romantik Bir Türk Alman Projesi –Rauf Bey Müfrezesi-”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi (OTAM), Ankara 1992.
• Kurtcephe, İsrafil Suat Akgül, “Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Kürt Aşiretleri Üzerindeki Faaliyetleri” OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi) Sayı:06,1995.
• Mar Aprem, The Hıstory Of The Assyrıan Church Of The East In The Twentıeth Century, St. Ephrem’s Ecumenical Research Institute (January 2003) Çevrimiçi : https:// archive.org/stream/historyofassyria0018mara/historyofassyria0018mara_djvu.txt , Erişim Tarihi: 16.11.2019.
• Metin, Barış, “Türk - İran İlişkilerinde Güney Azerbaycan Meselesi (1918-1938)” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, TSA / YIL 16 S:2, (157-187)Ağustos 2012.
• Öztığ, Laçin İdil, “Küçük Ağrı Krizi: Türkiye-İran İlişkilerinde Bir Kriz Yönetimi Örneği”, Avrasya Etüdleri, ss. 151-177, 54/2018-2.
• Sarınay, Yusuf, “Hoybun Cemiyeti ve Türkiye’ye Karşı Faaliyetleri”Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIV, Sayı: 40, Mart 1998.
• Şehitoğlu, Mustafa, Rahmi Doğanay, “İran Kaynaklarina Göre Nazi Döneminde Almanlarin İran’daki Casusluk ve Propaganda Faaliyetleri” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 29, Sayı: 1, Sayfa: 449-465, Ocak 2019.
• Shaw,Stanford J. , Ezel Kural Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2, Reform, Revolution, and Republic: The Rise of Modern Turkey 18081975, Cambridge University Press 1977.
• Soleimani, Kamal. The Kurdish image in statist historiography: the case of Simko. Middle Eastern Studies, 53(6), 949–965. doi:10.1080/00263206.2017.1341409, 2017.
• Soysal , İsmail, “1937 Sadabakt Paktı”, İçinde: Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 15-17 Ekim TTK, 1999.
• Yılmaz, Abdurrahman “Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Nasturi Ayaklanmaları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Mart 2015, Yıl 8, Sayı XXI, ss. 107-129. DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh713.
• Zeyrek, Suat, “Millî Mücadele Sürecinde Türk-İngiliz Rekabeti: Kürt Sorunu” Türkiyat Mecmuası, C. 23/Bahar, 2013.