Ön Sözleri Tanıklığında Bir Çevirmenin Serüveni: Çeviri Tarihimizde Nurettin Sevin

Yıl 2020, Sayı: 28, 74 - 97, 24.07.2020

Burcu Kanıdinç

https://doi.org/10.37599/ceviri.674149

Öz

Bu çalışmada, çevirmen Nurettin (Nureddin) Sevin’in çevirilerine yazdığı ön sözler tanıklığında çeviri politikasına dair izlenimlerde bulunmak amaçlanmaktadır. Çalışmanın inceleme nesneleri, Cumhuriyet döneminin planlı çeviri hareketini başlatan Tercüme Bürosunun çevirmenlerinden Nurettin Sevin’in çevirilerine yazdığı ön sözlerdir. Bunun sebebi, çeviribilim alanında daha önce Nurettin Sevin’in çevirilerine yazdığı ön sözler üzerine ayrı bir çalışmanın yapılmamış olması ve Sevin’in çeviri eserlerine yazdığı ön söz metinlerinin çeviribilim bağlamında değerli bilgiler içermesidir. İnceleme sırasında “eser/yazar/dil seçimini etkileyen faktörler”, benimsenen çeviri stratejileri ve çevirilerde çevirmenin rolü üzerinde durulmuştur. Dönemin, çevirmenin politikasına ve çeviriye ilişkin bilgileri ihtiva ettiği için ön sözlerin dışında son sözler, notlar, yayınevlerine ait çeviri ve telif eserlerin listeleri, yayınevlerinin yayımlamış olduğu ve yayımlayacağı eserlerin reklamını yapan kısa tanıtım yazıları da çalışmanın kapsamında yer almaktadır. Çalışmanın kavramsal çerçevesi olarak Gideon Toury’nin “süreç öncesi çeviri normları” esas alınmıştır. Toury’nin “erek odaklı” betimleyici bir yaklaşımla temellendirdiği ismi geçen normlar, iki başlık altında incelenmektedir: “çeviri politikası” ve “çevirinin doğrudanlığı”. Çalışmada, ön sözlerin ışığında, adı geçen çevirmenin eser/yazar seçimini etkileyen faktörler ve çeviri yapmak üzere tercih edilen çevirinin kaynak dilden doğrudan çeviri mi yoksa ara dil çevirisi mi olduğu konusu, “süreç öncesi çeviri normları” kapsamında incelenmiştir. Söz konusu ön sözlerin yanında son sözlerin, notların, yayınevlerine ait çeviri ve telif eserlerin listelerinin, yayınevlerinin yayımlamış olduğu ve yayımlayacağı eserlerin reklamını yapan kısa tanıtım yazılarının da dönemlerinin ve çevirmeninin çeviri ve kültür manzarasına kısmi olarak da olsa ışık tutabileceği öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Nurettin (Nureddin) Sevin, Hilmi Kitabevi, Tercüme Bürosu, ön söz, süreç öncesi çeviri normları

The Adventure of a Translator in the Witness of the Prefaces: Nurettin Sevin in Turkish Translation History

Öz

ABSTRACT
This study aims to examine the translation policy of translator Nurettin (Nureddin) Sevin in the light of translator prefaces within the framework of Translation Studies. Prefaces written by Nurettin Sevin, one of the translators of Translation Bureau that initiated the planned translation movement of the Republican era, are the research objects of the study. This is due to the fact that there has not been any separate study on the prefaces of Nurettin Sevin in the field of Translation Studies and translator prefaces written by Sevin contain valuable information in the context of Translation Studies. Throughout the study, factors affecting selection of literary works/authors, translation strategies adopted and the role of translator in aforementioned translations are emphasized. Epilogues, as they provide an insight about the period, translator's and translation’s policy, notes, lists of translation and other works belonging to the publishers, the short promotional articles published and advertised by the publishers are also included in the scope of the study. The conceptual framework of the study is “preliminary translation norms” of Gideon Toury. These norms that Toury bases as a “target oriented” descriptive study, are examined under two headings: “translation policy” and “directness of translation”. In the study, starting from the prefaces, factors affecting above-mentioned translator’s selection of literary works/ authors and whether the preferred language for translation is the ultimate source language or translation of any mediating language have been examined. It is foreseen that aforementioned prefaces, epilogues, notes, lists of translation and other works belonging to the publishers, the short promotional articles published and advertised by the publishers may shed some light on the landscape of translation and culture.

Anahtar Kelimeler

Nurettin (Nureddin) Sevin, Hilmi Kitabevi, Translation Bureau, preface, preliminary norms

Kaynakça

• Akbulut, A. N. (2011). Tanıklıklarla çeviri ve Cortázar. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi. 2(3), Alındığı URL = https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuceviri/issue/1231/14422 (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• Aksoy, N. B. (2016). Oscar Wilde in Turkish. B. Erol (Ed.), One Day, Oscar Wilde: Irish Writers Series 4 (ss. 27-35). Ankara: Bizim Büro. Alındığı URL = http://www.ide.hacettepe.edu.tr/ekitap3/1.pdf (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• Aksoy, N. B. (2000). Kültür odaklı çeviri ve çevirmen. Türk Dili, 583, 51-57.
• Artam, N. & Sevin, N. (1948). Müslüman çocuğun kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Aşır, A. (2019). Sevin, Nurettin. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü içinde. Alındığı URL = http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sevin-nurettin (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• Aytaç, G. (1999). Türkiye’de edebi çeviri etkinliği. Ö. Yağcı (Ed.), Cumhuriyet dönemi edebiyat çevirileri seçkisi (ss. 347-349). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Bengi-Öner, I. (2008). Çeviribilimde bireysel kuramlardan geniş ölçekli bir bakış açısına doğru. M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi I: Çeviriyi Düşünenler (ss. 159-174). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Berk, Ö. (2004). Translation and westernisation in Turkey: From the 1840s to the 1980s. İstanbul: Ege.
• Birinci Türk Neşriyat Kongresi. (1939). Raporlar, teklifler, müzakere zabıtları. Ankara: TC Maarif Vekilliği.
• Craig, G. (1946). Tiyatro Sanatı Hakkında (N. Sevin, Çev.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• (Çığıraçan) Tüccarzâde İbrahim Hilmi (1997). Avrupalılaşmak: felaketlerimizin esbabı. Kitaphane-i İntibah (Haz. Osman Kafadar, Faruk Öztürk). Ankara: Gündoğan Yayınları.
• (Çığıraçan) Tüccarzâde İbrahim Hilmi (1327/1911). Tasfiye-i Llisana muhtaç mıyız?-Türkçenin sadeleştirilmesi-. İstanbul: Matbaa-i Hayriye.
• Dimitriu, R. (2009). Translators’ prefaces as documentary sources for translation studies. Perspectives-studies in Translatology. 17(3), 193-206.
• Edebiyatçılar Derneği’nden bir tıpkıbasım. 1. Neşriyat Kongresi. 06.05.1939 tarihli Cumhuriyet Gazetesi. Alındığı URL = http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/8212/001582566010.pdf?sequence=1 (Erişim Tarihi: 10.01.2020).
• Er, S. (2009). Temel konuşma teknikleri – diksiyon. İstanbul: Hayat Yayıncılık, Tanıtım Bülteni.
• Erem, T. & Sevin, N. (1947). Milletlerarası fonetik işaretlerle konuşma dilimiz. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Erhat, A. (2008). Tercüme Bürosu ve Tercüme dergisi üstüne. M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi I: Çeviriyi Düşünenler (ss. 44-47). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Erhat, A. (1942). Heredot Tarihi. Tercüme 2(12), 523-526.
• Erşahin, İ. (2004). Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan hayatı ve eğitim görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Genette, G. (1997). Paratexts, thresholds of interpretation (J. E. Lewin, Çev.). Cambridge: Cambridge University Press.
• Holmes, J. S. (2008). Çeviribilimin adı ve doğası (A. Koş, Çev.). M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi II: Çeviri(bilim) Nedir? (ss. 107-120). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Karagöz kursu ve Tunus’a giden Karagöz ekibi. (2018). Alındığı URL = https://www.karagoz.net/karagoz-kursu-ve-tunusa-giden-karagoz-ekibi.htm (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• Kanıdinç, B. (2018). A case study on the translation of children's literature: Oscar Wilde's the happy prince and other tales. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karadağ, A. B., Bozkurt, E., & Alimen, N. (2015). Çeviri ve yönlendirme: Sabiha ve Zekeriya Sertel’in çeviri çocuk edebiyatı eserleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (2), 93-112.
• Karadağ, A. B., & Bozkurt, E. (2014). II. Meşrutiyet’ten Harf Devrimi’ne kadar Osmanlıcaya yapılan roman çevirilerinin süreç öncesi normlar bağlamında irdelenmesi. Humanitas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 85-103.
• Karadağ, A. (2012). Çeviri tarihimizde fennî romanlarla bir kültür repertuarı oluşturmak. İÜ Çeviribilim Dergisi, 3(6), 45-73.
• Karantay, S. (2008). Tercüme Bürosu: Normlar ve işlevler. M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi I: Çeviriyi Düşünenler (ss. 48-54). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Kayaoğlu, T. (1998). Türkiye’de tercüme müesseseleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kovala, U. (1996). Translations, paratextual mediation, and ideological closure. Target. International Journal of Translation Studies, 8(1), 119-147.
• Kuleli, M. (2016). Çeviri göstergebilimi bakış açısıyla Shakespeare'in Julius Caesar ve Antony and Cleopatra adlı oyunlarında anlam evreni, göstergeler ve öznelik yetisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Niranjana, T. (1992). Siting translation: History, post-structuralism, and the colonial context. Berkeley, Los Angeles ve Oxford: University of California Press.
• Ocak, B. (2008). Türkçenin sadeleştirilmesi tartışmaları etrafında İbrahim Hilmi Çığıraçan’ın görüşleri ve ‘Tasfiye-İ Lisana Muhtaç Mıyız?’ adlı eserinin çeviriyazısı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(16), 89-101.
• Ocak, B. (2003). Tüccarzâde İbrahim Hilmi Çığıraçan: Bir yayıncının portresi. İstanbul: Müteferrika Yayınları.
• Pym, A. (2014). Method in translation history. Londra ve New York: Routledge.
• Sancaktaroğlu Bozkurt, S. (2014). Re-translations of Shakespeare's drama: A case study on the re-translations of A Midsummer Night's Dream. Ed. A. D. Bozer, Shakespeare 450 (95-107). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü. Alındığı URL = http://www.ide.hacettepe.edu.tr/ekitap/SancaktarogluBozkurt.pdf (Erişim Tarihi: 13.05.2020).
• Saral, S. (Söyleşiyi Yapan). (1999, 1 Nisan). “Ayla Algan ve Haşmet Zeybek İle Söyleşi”. [Yüz Yüze Görüşme]. Alındığı URL = http://www.art-izan.org/artizan-arsivi/ayla-algan-ve- hasmet-zeybek-ile-soylesi/ (Erişim Tarihi: 10.12.2019).
• Semin, N. (1920). Mir’at-ı Şikeste. İstanbul: Matbaa-i Askeriye.
• Sevin, N. (1973). On üç asırlık Türk kıyafet tarihine bakış. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sevin, N. (1968). Türk gölge oyunu. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Shakespeare, W. (1958). Julius Caesar (N. Sevin, Çev.). Ankara: Maarif Matbaası.
• Shakespeare, W. (1946). Hırçın kız (N. Sevin, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Shakespeare, W. (1944). Bir yaz dönümü gecesi rüyası (N. Sevin, Çev.). Ankara: Maarif Matbaası.
• Shakespeare, W. (1943). Venedik taciri (N. Sevin, Çev.). Ankara: Maarif Matbaası.
• Shakespeare, W. (1942). Julius Caesar (N. Sevin, Çev.). Ankara: Maarif Matbaası.
• Shakespeare, W. (1936). Yaz ortasında bir gecelik bir rüya (N. Sevin, Çev.). İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Shaw, B. (1945). Caesar’la Kleopatra (N. Sevin, Çev.). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Sinanoğlu, S. (1941). Protogoras’ın tercümesi hakkında. Tercüme 1(5): 485-487.
• Spivak, G. C. (2012). Outside in the teaching machine. Londra ve New York: Routledge.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye’de çevirinin politikası ve poetikası: 1923-1960 (T. Demirel, Çev.). İstanbul: İş Kültür Yayınları.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2015). Kapılar: Çeviri tarihine yaklaşımlar (2.baskı). İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2008). Tercüme Bürosu nasıl doğdu. Birinci Türk Neşriyat Kongresi ve Çeviri Planlaması. M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi I: Çeviriyi Düşünenler (ss. 37-43). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2002). What texts don’t tell: The uses of paratexts in translation research. T. Hermans (Ed.), Crosscultural Transgressions (ss. 44-60). Manchester: St. Jerome Publishing.
• Toury, G. (2008). Çeviri normlarının doğası ve çevirideki rolü (A. Eker, Çev.). M. Rifat (Haz.), Çeviri Seçkisi II-Çeviri(bilim) Nedir? (ss. 149-164). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Toury, G. (2002). Translation as a means of planning and the planning of translation: A Theoretical Framework and an Exemplary Case. S. Paker (Ed.), Translations: (Re)Shaping of Literature and Culture (ss. 148-165). Boğaziçi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Toury, G. (2000). The nature and role of norms in translation. L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (ss. 198-212). Londra ve New York: Routledge.
• Türk Kadınları Kültür Derneği Faaliyetleri Konferanslar. Alındığı URL = http://turkkad.org.tr/2013-05-15-16-37-56/konferanslar.html (Erişim Tarihi: 03.01.2020).
• Ülken, H. (1942). Eflatun tercümeleri. Ayın Bibliyografyası. 11-12, 16-17.
• Üstün Külünk, S. (2018). Bir kültürel değişim öznesi olarak Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan ve 1896-1963 yılları arasındaki yayıncılık faaliyetlerinde tercüme üzerine söylemi. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (25), 181-198.
• Venuti, L. (1998). The scandals of translation: Towards an ethics of difference. Londra ve New York: Routledge.
• Waring, W. (1995). Is this your book? Wrapping postcolonial fiction for the global market. Canadian Review of Comparative Literature/Revue canadienne de littérature comparée, 22(3), 455-465.
• Wilde, O. (1948). Ehemmiyetsiz bir kadın (N. Sevin, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Wilde, O. (1939). Narlı ev (N. Sevin, Çev.). İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Wilde, O. (1938). Bahtiyar Prens ve başka masallar (N. Sevin, Çev.). İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Wilde, O. (1935). Salomé (N. Sevin, Çev.). İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Yücel, H. A. (2011). İyi vatandaş, iyi insan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.