Sayfadan Sahneye, Dilden Çok-modluluğa: Edebi Metinlerden Sahne Uyarlamaları

Yıl 2022, Sayı: 33, 119 - 134, 31.12.2022

Naciye Sağlam

https://doi.org/10.37599/ceviri.1202447

Öz

Roman Jakobson’un çeviriye dair ortaya koyduğu üçlü sınıflandırma çeviribilimde mihenk taşı olarak kabul gören bir sınıflandırmadır. Bu sınıflandırma günümüze de birçok çalışma için altyapı oluşturmuş olsa da değişen metin tanımları, bu kategorizasyonun gözden geçirilmesini gerekli kılmıştır. Çeviriye dair kavramsal temel oluşturmuş olan Jakobson’un üçlü sınıflandırması günümüzde çevirinin kültürel çeşitliliğini ifade etmede yetersiz kalmaktadır (Torop, 2008, s. 256). Bu bağlamda kendisinden sonra gelen araştırmacıların bu sınıflandırmayı yeniden ele aldığı görülmektedir. Yeniden ele alınan sınıflandırmalar dikkate alındığında ise göstergelerarası çevirinin yalnızca dilsel sistemlerden dil-dışı gösterge sistemlerine çeviri ile sınırlı olmadığı görülmektedir. Bunun sebebi dönüşen tanımlarla birlikte dilsel ve dil-dışı ikiliğinin de bulanıklaşması ve çok ortamlı metinlerin çoğalmasıdır. Edebi eserlerden film, muzik, opera, tiyatro gibi çok-modlu metinlere uyarlamalara sıkça rastlansa da bu etkinlikleri göstergelerarası çeviri olarak ele almak görece yeni bir alan olarak görülmektedir. Bu tür bir çeviri pratiği dilsel üründen yalnızca dilsel olmayan -ışık, sahne tasarımı, koreografi, sanatçı performansları, muzik gibi- çok-modlu ifade biçimlerine dönüşümü içerdiği için, buradaki çeviri mantığı farklı boyutta ele alınmalıdır. Bu kapsamda çalışmada, edebi eserlerden sahneye uyarlamaların göstergelerarası çeviri olarak ele alınabileceği fikri tartışılmış, Deli Kadın Hikayeleri kitabının Tiyatro Nok tarafından yapılan sahne uyarlaması dilsel öğelerin çok-modluluğa dönüşümünün örneklendirilmesi amacıyla kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

göstergelerarası çeviri, uyarlama, çok-modluluk, sahne uyarlamaları, edebi metin

From Page to Stage, Linguistic to Multimodal: Stage Adaptations from Literary Texts

Öz

Roman Jakobson's three-fold classification of translation is recognized as a turning point in translation studies. Though its legacy endures, in the present day it becomes necessary to reconsider this classification due to the evolving definition of the text. The following attempts by later scholars to reconsider his threefold taxonomy are significant to demonstrate "Jakobson’s tripartition is not sufficient for discerning the cultural variety of translation processes, although it has provided its conceptual basis" (Torop, 2008, p. 256). Given its revisited versions, intersemiotic translation may not necessarily be restricted to the translation of a verbal sign into non-verbal sign systems since the binary opposition between verbal and non-verbal signs has recently been problematized with multimedia forms. Although adaptations from literary works to multimodal texts such as film, music, opera, and theater are frequent, attempts to assess these activities within the context of intersemiotic translation might be regarded as a relatively recent area of study. Since this type of re-creation involves the transformation from a single language system into a text created by multimodal forms -light, stage design, choreography, actor/actress gestures, music- the translation logic suggests a different procedure. The purpose of this article is to argue that stage adaptations from literary works can be viewed as intersemiotic translations and the process is two-fold. The stage adaptation of the book Deli Kadın Hikayeleri (Mad Woman Tales) by Nok Tiyatro will be used as an example to demonstrate the transformation of linguistic signs into multimodality.

Anahtar Kelimeler

intersemiotic translation, adaptation, multimodality, stage adaptations, literary texts.

Kaynakça

• Aboluwade, I. (2019). Beyond interlingual translation: Transforming history, corporeality, and spatiality in Femi Osofisan’s Women of Owu. Adaptation, 12(3), 257–270, https://doi.org/10.1093/adaptation/apz004
• Akbulut, A. N. (2012). Bir özbetimleme denemesi Mario Benedetti şiirinin ekinlerarası, dillerarası ve göstergelerarası çevirisi. Mediterráneo/Mediterraneo. 7, 81-116
• Bassnett, S. (1991). Translating for the theatre: The case against performability. TTR : traduction, terminologie, rédaction, 4(1), 99–111. https://doi.org/10.7202/037084ar
• Bastin, G. (2008). Adaptation. M. Baker & G. Shaldanha (Eds.), In Routledge Encyclopedia of Translation Studies (pp. 3-6). Routledge.
• Benjamin, W. (2007). The task of the translator: An introduction to the translation of Baudelaire’s Tableaux Parisiens. H. Zohn (Trans.), In Illuminations (pp. 69–82). Schocken Books.
• Borodo, M. (2015). Multimodality, translation and comics. Perspectives: Studies in Translatology, 23(1), 22–41. https://doi.org/10.1080/0907676X.2013.876057
• Brodie, G, & Cole, E. (Eds.). (2017). Adapting translation for stage. Routledge.
• Bulut, S. (2015). Romandan piyese bir uyarlama örneği olarak Çalıkuşu. Journal of Turkish Studies, 10(16), 387-402. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8786
• Cattrysse, P. (1992). Film (Adaptation) as translation: Some methodological proposals. Target. 4(1):53-70. 10.1075/TARGET.4.1.05CAT
• Chesterman, A. (2018). Cross-disciplinary notes for a study of rhythm. Adaptation, 12(3), 271–283. https://doi.org/10.1093/adaptation/apy012
• Darbelnet, J. P. & Vinay, J. (1995). Comparative stylistics of French and English A methodology for translation. (Trans. Juan C. Sager M.-J. Hamel). John Benjamins.
• Dindar, S. (2020). Göstergelerarası çeviride yenidenyazma ve yenidenyaratma kavramları. Çizgi Yayınevi.
• Dusi, N. (2015) Intersemiotic translation: Theories, problems, analysis. Semiotica, 206, 181-205. https://doi.org/10.1515/sem-2015-0018-
• Doorslaer, L. V, & Raw, L. (2016). Adaptation studies and translation studies, Very interactive yet distinct. L. Van Doorslaer & Y. Gambier (Eds.), In Border Crossing, Translation Studies and other Disciplines (pp. 189- 204).
• Eco, U. (2007). Experiences in translation. University of Toronto Press.
• Erol, A. Y. (2021). Göstergelerarası çeviri: İran edebiyatından bir uyarlama örneği “Mihmân-İ Mâmân”. Doğu Araştırmaları, 23, 1-21.
• Gayıbova, M. (2020). Edebi eserlerin sahneye uyarlanması ve dram janrının talepleri. I. International Scientific Research Congress. Ankara.
• Giannakopoulou, V. (2019). Introduction: Intersemiotic translation as adaptation. Adaptation, 12(3), 199–205. https://doi.org/10.1093/adaptation/apz023
• Gottlieb, H. (2007). Multidimensional translation: Semantics turned semiotics. H. Gerzymisch- Arbogast & S. Nauert (Eds.), Proceedings of the Marie Curie Euroconferences MuTra “Challenges of Multidimensional Translation” (2-6 May 2005, pp. 33-61).
• Gottlieb, H. (2018) Semiotics and translation. K. Malmkjaer (Ed.), In The Routledge handbook of translation studies and linguistics (pp. 40-63). Routledge.
• Greenal A., & Lofaldi E. (2019). Translation and adaptation as recontextualization: The case of The Snowman. Adaptation, 12(3), 240–256, https://doi.org/10.1093/adaptation/apz002
• Hieu, L. Q. (2019). Intersemiotic translation in adaptation: The case study of the adaptation of narrative poem The Tale of Kiều (Nguyễn Du) to Cải lương Film Kim Vân Kiều (Nguyễn Bạch Tuyết). The CALA 2019 Proceedings.
• Hutcheon, L. (2006). A Theory of Adaptation. Routledge.
• Jakobson, R. (1959) On linguistic aspects of translation. On Translation. Harvard University Press. 232–239.
• Jia, H. (2017). Roman Jakobson’s triadic division of translation revisited. Chinese Semiotic Studies, 13(1), 31– 46.
• Kaindl, K. (1999) Thump, Whizz, Poom: A Framework for the study of comics under translation. Target, 11, 263- 288. 10.1075/target.ll.2.05kai
• Kaindl, K. (2004). Multimodality in the translation of humour in comics. E. Ventola, C. Charles & M. Kaltenbacher (Eds.), In Perspectives on Multimodality (pp. 173-192). John Benjamins.
• Karadağ, Ö. (2019). Reading between the images in Browning’s and Coppola’s Dracula adaptations. Sinema Araştırmaları Dergisi, 10(2), 481 - 509
• Keskin, E. (2011). Göstergeler arası çeviri örneği olarak sinema uyarlamaları. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 3(12), 103-114.
• Krebs, K. (Ed.). 2014. Translation and adaptation in theatre and film. Routledge.
• Olgun, G. M., & Ağıldere, S. (2019). Göstergelerarası çeviri bağlamında bir özgün eser: Enis Batur’un Acı Bilgi Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi adlı eserinin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Ö5, 425-440.
• Önenç, T. (2022). Investigating adaptation shifts: Alice’s Adventures in Wonderland vs. Alice: Madness Returns. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 30, 1155-1169. DOI: 10.29000/rumelide.1190381.
• Raw, L. (2012) Translation, adaptation and transformation. Bloomsbury.
• Sayın G. (2010). Sinema-resim ilişkisi ve göstergelerarasi çeviriye bir örnek Derek Jarman’in Caravaggio (1986) Filmi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 67-86
• Sanders, J. (2006). Adaptation and appropriation. Routledge.
• Sütiste, E., & Torop P. (2007). Processual boundaries of translation: Semiotics and translation studies. Semiotica, 163(1/4), 187–207
• Torop, P. (2008) Translation and semiotics. Sign Systems Studies, 36(2), 253–257.
• Torop, P. (2002). Translation as translating as culture. Sign Systems Studies, 30(2). 593–605.
• Toury, G. (1986). Translation: A cultural-semiotic perspective. T. Sebeok (Ed.), Encyclopedic Dictionary of Semiotics 2 (pp. 1111–1124). Mouton de Gruyter.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. John Benjamins.
• Yılmaz, A. U., & Pamuk D. (2018). Göstergelerarası çeviri örneği olarak Yaban romanının filme uyarlanması. International Journal of Language Academy, 6(5), 162-182.