“OPPOSITION BUREAUCRATS”: PUBLIC OFFICIALS SUPPORTING THE DP IN CHP RECORDS (1946–1950)

Year 2025, Volume: 25 Issue: 50, 387 - 419, 31.07.2025

Murat Kılıç

https://doi.org/10.18244/cttad.1662038

Abstract

This study examines public officials who were blacklisted by the ruling party, the Republican People’s Party (CHP), between 1946 and 1950 for supporting, sympathizing with, or remaining neutral toward the opposition Democrat Party (DP). The research is based on documents comprising correspondence between CHP’s central organization and its local branches. During Türkiye’s single-party period, civil servants were not only expected to be loyal to the state but also to the CHP, which had become functionally identical with the state itself. The study reveals that officials such as provincial administrators, law enforcement officers, members of the judiciary, and teachers were frequently subjected to complaints, investigations, and relocations due to their perceived proximity to the DP. From the perspective of the ruling party, not only affiliation with the DP but also political neutrality was interpreted as a deficiency or even a threat. Thus, the CHP expected full political loyalty from public servants. By classifying and analyzing these blacklisting documents, this study aims to show how the bureaucracy was subjected to political pressure during the transition to multi-party politics, and how stateparty integration shaped the institution of public service.

Keywords

CHP , Opposition , DP , Cıvıl Servant , Bureaucracy , Public Office

“MUHALİF MEMURLAR”: CHP KAYITLARINDA DP’YE DESTEK VEREN KAMU GÖREVLİLERİ (1946-1950)

Abstract

Bu çalışma, 1946-1950 yılları arasında Demokrat Parti’ye (DP) destek verdiği, sempati duyduğu veya karşı bir tavır takınmayarak tarafsız kaldığı gerekçesiyle iktidar partisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) tarafından fişlenen kamu görevlilerini incelemektedir. Bu inceleme, CHP teşkilatları ve genel merkezi arasındaki yazışmaları içeren belgeler ışığında gerçekleştirilmiştir. Türkiye’de tek partili dönemde ve sistemde memurlar, yalnızca devlete değil, aynı zamanda CHP’ye de sadakatle bağlı olmaları beklenen birer unsur olarak görülmüştür. Çalışmada özellikle mülki idare amirleri, kolluk kuvvetleri, yargı mensupları ve öğretmenler gibi kamu görevlilerinin DP’ye yakın tutumları nedeniyle şikâyet edildiği, takibata ve soruşturmaya maruz kaldığı ve pek çoğunun görev yerlerinin değiştirildiği ortaya konulmuştur. Ancak iktidar açısından sadece DP’yle iltisaklı olmak değil, siyasi tarafsızlık da bir eksiklik veya tehdit olarak algılanmıştır. CHP bu açıdan memurlardan tam bir sadakat beklentisi içerisindedir. Çalışma, CHP belgeleri üzerinden fişlemelerin tasnif ve analizini yaparak çok partili hayata geçiş sürecinde bürokrasinin nasıl bir siyasal baskıya maruz kaldığını ve devlet-parti özdeşliğinin bulunduğu sistemlerin memuriyet müessesini nasıl şekillendirdiğini göstermeyi amaçlamaktadır.

Keywords

CHP , Muhalefet , DP , Memur , Bürokrasi

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• “Amasya Belediye Seçimleri ile ilgili soruşturmaya gerek olmadığı”, BCA, 490.1.0.0/244.967.2.“Bazı il ve ilçelerde propaganda komitelerinin oluşturulduğu ve bu komitelerin seçim propagandalarına dair raporları”, BCA, 490.1.0.0/1393.623.1.
• “Bilecik’te Demokrat Parti mitinginin yapıldığı”, BCA, 490.1.0.0/439.1818.1
• “Bilecik ili için mebusluk talebinde bulunanların listeleri”, BCA, 490.1.0.0/292.1175.1
• “CHP Kayseri İl İdare Kurulu’ndan Genel Sekreterliğe gelen dilek ve şikayetler”, BCA, 490.1.0.0 / 478.1947.1.
• “Cumhuriyet Halk Partisi teftiş teşkilatı ve müfettişlere gönderilen tamimler ile müfettişler toplantısında görüşülen konular”, (BCA),490.1.0.0/728.494.1.
• “Demokrat Parti’nin Aydın İl Kongresi raporlarının CHP Genel Sekreterliği’ne gönderildiği”, BCA, 490.1.0.0/446.1839.1
• “Demokrat Parti’nin Bitlis’teki faaliyetleri ile ilgili CHP Genel Sekreterliği’ne gelen raporlar”, BCA, 490.1.0.0/442.1829.2.
• “Demokrat Parti’nin Elazığ’daki faaliyetleri ile ilgili CHP Genel Sekreterliği’ne gelen raporlar”, BCA, 490.1.0.0/438.1816.1.
• “Demokrat Parti’nin Gümüşhane’deki faaliyetleri ile ilgili CHP Genel Sekreterliği’ne gelen raporlar”, BCA, 490.1.0.0/438.1817.3
• “Demokrat Parti’nin Kars’ta 2. kuruluş yıl dönümü toplantısını tamamladığı”, BCA, 490.1.0.0/439.1818.2.
• “Demokrat Parti’nin Mardin ve ilçelerinde teşkilatını tamamladığı”, BCA, 490.1.0.0/444.1834.1
• “Demokrat Parti’nin Tekirdağ Kongresi’nin yapıldığı”, BCA, 490.1.0.0/438.1816.2.
• “Demokrat Parti’nin Uşak’taki faaliyet raporlarının CHP Genel Sekreterliği’ne gönderildiği”, BCA, 490.1.0.0/440.1824.4.
• “Diyarbakır Ziraat Bankası Müdürü Hulusi Yetişkin’in Demokrat Parti tarafından Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü’ne şikâyet edildiği”, BCA, 490.1.0.0/152.605.2.
• “Görevlerini kötüye kullanan memurlar hakkında tamim”, BCA, 490.1.0.0/9.46.1.
• “İçel İl İdare Kurulu tarafından Silifke İlçe Başkanlığı’nın yazılarına cevap verildiği”, BCA, 490.1.0.0/160.641.1
• “İçel İl İdare Kurulu’nun milletvekili ara seçimi ile ilgili CHP Genel Sekreterliği›ne sunduğu raporu”, BCA, 490.1.0.0/368.1549.1.
• “Kayseri’de CHP karşıtı partilerin faaliyetleri ile ilgili raporlar”, BCA, 490.1.0.0/439.1818.3.
• “Muhtelif Parti mensuplarına ait fişler”, BCA, 490.01.0.0/2052.1.1
• “Muş’ta Demokrat Parti faaliyetlerinin yok denecek kadar az olduğu”, BCA, 490.1.0.0/440.1824.3.
• “Siirt’te Demokrat Parti yanlılarının siyasi faaliyette bulundukları”, BCA, 490.1.0.0/445.1836.1
• “Van’daki Demokrat Parti ocaklarının çözüldüğü ve taraftarlarının CHP saflarına geçtiği”, BCA, 490.1.0.0/441.1825.1.
• “Yeni kurulan partiler karşısında Parti mensuplarına düşen görevleri bildiren tamim”, BCA, 490.1.0.0/6.28.25.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, Ankara: 1339
• Arcayürek, Cüneyt, Demokrasinin İlk Yılları 1947-1951. Ankara: Bilgi Yayınları, 1985.
• Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Koçak, Cemil, CHP Genel Sekreterliği (1930-1945). İstanbul: Alfa Yayınları, 2018.
• Koçak, Cemil, “Tek-Parti Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi’nde Parti Müfettişliği”, Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan içinde, 459-494. İstanbul: İstanbul Barosu Yayını, 1992.
• Özbudun, Ergun, “Türkiye’de Devlet Seçkinleri ve Demokratik Siyasal Kültür”, Türkiye’de Demokratik Siyasal Kültür içinde, 15-30. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, 1995.
• Toker, Metin, Tek Partiden Çok Partiye 1944 -1950. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1990.
• Uran, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). İstanbul: İş Bankası Yayınları 2008.
• Nutku, Emrullah, Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politikada Yitirdiğim Yıllar 1946-1958, Siyasi Anılarım. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1979.