HÂMİD’İN MAKBER’İNDE İFADEYİ BULMA, ÇELİŞKİ VE OLASILIK SORUNU

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 3, 43 - 72, 31.12.2017

Servet Gündoğdu

Öz

Klasik Osmanlı şiirinin ondokuzuncu asırda beliren eleştirel yorumlarının onu dini alegoriye indirgemesi ile aynı asırda Namık Kemal ve çevresinin bu alegoriyi aşmak için onu siyasi dille sekülerize etme projelerindeki benzer sorunları fark eden Abdülhak Hâmid Tarhan, özellikle Makber’iyle, Türk şiirinin dini ve siyasi dilden özerkleşmesini sağlayacak ilk poetik-temelli atılımını, şiirin, alegorik mütekabiliyetleri mümkün kılan rasyonel-göndergesel bütünlük tasarımının açmazlarını işaret eden muhayyile ile olan ilişkisini; ve dil ile şiirin bu araçsallaştırılma sorununu şiirin yaratıcılık boyutunu öne çıkartarak gerçekleştirmiştir. Poetik dilin öteki dil formlarından farkını açığa çıkarma uğraşı, şiirin güçlü duyguların kendiliğinden dışa taşan bir ifade olması yaklaşımıyla değil, bireyin çevresinde olan bitenlerin muhayyilede ve his dünyasında bıraktığı etkisinin dilde ifadesini aranması ile çözülür. Bu uğraşı sayesinde üzeri dini ve siyasi dille örtülen, bireyselleşmeyi mümkün kılan temel varlık soruları yeniden-görünür kılınarak okurların şiirle gelen olasılıklar mekânını deneyimlemesi sağlanır. Nihayetinde Hâmid’de olasılıklar mekânı olarak duyguların ifadesini dilde arayan şiir konsepti, şiirin din ve siyasetten özerkleşmesini sağlayan en kritik işlevdir.

Anahtar Kelimeler

Abdülhak Hâmid, Makber, Romantik Şiir, İfade, Çelişki, Olasılık

Kaynakça

• Abdülhak Hâmid Tarhan, Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Bütün Şiirleri-2: Makber, Ölü, Hacle, Bâlâdan Bir Ses, haz. İnci Enginün, Dergah Yayınları, İstanbul 1982. Ahmet Caferoğlu, “Abdülhak Hâmid’in Stilistik Kelime Yaratıcılığı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2012, cilt: 15, s. 2-12. Ahmet Miskioğlu, Tanpınar’dan Notlar: Yeni Türk Edebiyatı Tezli Sertifika Ders Notları (1952), Dergah Yayınları, İstanbul 2015. Ahmet Hâmid Tanpınar, “Hâmid”, Edebiyat Dersleri, haz: Abdullah Uçman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004, s. 55-57. Ahmet Hamdi Tanpınar, “Makber’in Son Tab’ı Münasebetiyle”, Edebiyat Üzerine Makaleler, haz. Zeynep Kerman, Dergah Yayınları, İstanbul 1998, s. 258-259. Ahmet Hamdi Tanpınar, “Namık Kemal’den Sonra: Abdülhak Hâmid”, 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1988. Ahmet Hamdi Tanpınar, Yahya Kemal, İstanbul: Dergah Yayınları, 1982. Ayşe Taşkent, Güzelin Peşinde: Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik, Klasik Yayınları, İstanbul 2013. Burhanettin Tatar, “Günümüz İlahiyat Fakültelerinde Tefsir, Hadis, Ahlak Felsefesi ve Müzik Derslerinin Anlamı Üzerine Notlar”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi, Yıl: 2013/1, sayı: 30, s. 83-96. Burhanettin Tatar, “Sunuş”, Servet Gündoğdu, Alacakaranlık Düşleri, Palto Yayınları, İstan-bul 2014, s. 5. Cleanth Brooks, “The Language of Paradox”, Well Wrought Urn: Studies in The Structure of Poetry, Harcourt-Brace, New York 1947, ss. 3-21. Edmund Husserl, Logical Investigations, ed. Dermot Moran. c. II, Routledge, London 2001. Esîrüddîn Mufaddal b. Ömer es-Semerkandî el-EBHERÎ, "Ünlü Türk Mantıkçısı Ebherî ve Mantık Kuralları Risâlesi", İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, çev. Hüseyin Sarıoğlu, 2001, sayı: 3, s. 151-165. Farabi, “Felsefe Öğreniminden Önce Bilinmesi Gereken Konular”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, çev. Mahmut Kaya, Klasik, İstanbul 2014, s. 109-116. G.W.F. Hegel, Tinin Görüngübilimi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınları, İstanbul 1986. Hannah Arendt, İnsanlık Durumu, çev. Bahadır Sina Şener, İletişim Yayınları, İstanbul 1994. Hans-Georg Gadamer, “From Word to Concept: The Task of Hermeneutics as Philosophy”, The Gadamer Reader: A Bouquet of the Later Writings, ed. ve çev. Richard E. Palmer, Northwestern University Press, Evanston, Illinois 2007, s. 109-120. James Risser, “From concept to word: On the radicality of philosophical hermeneutics”, Continental Philosophy Review, 200, sayı: 33, s. 309-325. Kaya Bilgegil, Hâmid’de Ledünni Meselelerden Allah I, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakülte-si Yayınları, İstanbul 1959. Martin Heidegger, “İnşa Etmek, Oturmak, Düşünmek”, Cogito, çev. Olcay Kunal, Yaz 1996, sayı: 8, s. 67-70. Martin Heidegger, “Hölderlin ve Şiirin Özü: Beş Kılavuz Söz”, Hölderlin, Seçme Şiirler, çev: Turan Oflazoğlu, İz Yayıncılık, İstanbul 1997. Mehmet Bayraktar, “Fârâbî’nin Şiir Sanatının Kanunları Adlı Risalesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXVI, 1997. s. 45-70. Mehmet Kalpaklı (haz.), Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Yapı Kredi Yayınları, İstan-bul 1999. Mehmet Rifat, Göstergebilimin ABC’si, Say Yayınları, İstanbul 2009. M. Orhan Okay, Abdülhak Hâmid’in Romantizmi, Ankara Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1971. Northrop Frye, The Secular Scripture: A Study of the Structure of Romance, Harvard University Press, Cambridge vd. 1976. Paul Ricoeur, “Hikaye Edici Muhayyile Üzerine”, Çağdaş Filozoflarla Söyleşiler: Kıta Felse-fesi Tartışmaları, ed. Richard Kearney, çev. Hüsamettin Arslan, Paradigma Yayınla-rı, İstanbul 2010, s. 39-62. Paul Ricoeur, “Poetry and Possibility”, A Ricoeur Reader: Reflection and Imagination, ed. Mario J. Valdés, University of Toronto Press, Toronto 1991, s. 448-462. Platon, Diyaloglar, çev. Teoman Aktürel, Remzi Kitabevi, İstanbul 2010. Rıza Tevfik, Abdülhak Hâmid ve Mülahazat-ı Felsefiyesi, haz. Abdullah Uçman, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1984. R. S. Crane, “The Critical Monism of Cleanth Brooks”, Critics and Criticism: Ancient and Modern, ed. R. S. Crane, W. R. Keast vd., The University of Chicago Press, Chicago 1952, s. 83-107. Seyit Kemal Karaalioğlu, Edebiyat Terimleri Kılavuzu, İnkilâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul 1975. Süleyman Hayri Bolay, “Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türk Düşünce Tarihi”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, c. 14, s. 515-566. Theodor W. Adorno, Minima Moralia: Sakatlanmış Yaşamdan Yansımalar, çev: O. Koçak-A.Doğukan, Metis Yayınları, İstanbul 2000. Thomas S. Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Çev. Nilüfer Kuyaş, Alan Yayıncılık, İstanbul 1991. Veysel Öztürk, “Türk Şiirinin Romantik Kökleri: Abdülhak Hâmid’in Şiirinde Romantik Öznellik”, Basılmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010. Wilhelm von Humboldt, “Dil Yapılarının Çeşitliliği ve Bunun İnsan Neslin Zihinsel Gelişi-mine Katkısı”, Klasik Alman Dil Felsefesi Metinleri: Herder-Fichte-Humboldt, der. ve çev: Gürsel Aytaç, Phoenix Yayınevi, Ankara 2011, s. 109-167. Yahya Kemal, “Makber ve Ölü: I - II”, Edebiyata Dair, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1997, s. 197-206.