Avrupa Birliği Temel Sosyal Hakları ve Türk İş Hukuku

Yıl 2004, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 42, 01.06.2004

Mustafa Alp

Öz

İnsan haklarının gelişimi ve tarihçesi açısından değerlendirildiğinde, 7
Aralık 2000 tarihinde Nice şehrinde, Avrupa Parlamentosu Başkanı Nicole
Fontaine, Avrupa Konseyi dönem başkanı Jacques Chirac ve Avrupa
Komisyonu başkanı Romano Prodi tarafından imzalanan ve törenle ilan edilen
Avrupa Birliği’nin Temel Haklar Şartı
(Şart), yeni bin yılın ilk insan hakları
bildirgesi olmak yanında, aynı zamanda dünyadaki en modern temel haklar
bildirgesidir
. Şart’ın en ilginç ve modern yönü ise, sosyal haklara klasik
özgürlükler ile birlikte ve aynı düzeyde yer verilmesi ve ayrıntılı bir sosyal
haklar kataloğunun temel hak düzeyinde kabul edilmesidir
. Fransız
Devrimi’nin “özgürlük, eşitlik ve kardeşlik” olarak özetlediği evrensel
değerler, Avrupa Birliği Şartında “insan onuru, özgürlük, eşitlik” ve bunlarla
aynı düzeyde ve ayrılmaz bir değer olduğu vurgulanan “dayanışma
(solidarité)” olarak tespit edilmektedir. BM’in 1948 tarihli İnsan Hakları
Evrensel Bildirgesi’nde de sosyal içerikli haklara yer verilmiş olmakla
birlikte, bu hakların kişisel ve siyasal haklardan ayırt edilemeyen aynı
düzeyde haklar olduğu konusunda her zaman bir tereddüt yaşandığı
görülmektedir. Hatta BM Paktlarında da “korkudan ve yokluktan arınmış
özgür insan ülküsüne kişisel ve siyasal hakların yanı sıra, herkesin ekonomik,
sosyal ve kültürel haklardan yararlanabileceği koşullar yaratıldığında ulaşılabileceği
” belirtilmesine rağmen, yine de ekonomik, sosyal ve kültürel
haklar ayrı, kişisel ve siyasal haklar ise ayrı bir metin olarak düzenlenmektedir. Avrupa düzeyindeki temel hak düzenlemeleri ise, klasik özgürlüklere yargı denetimi ve bireysel başvuru imkanı ile etkin güvence sağlayan
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile sosyal hakları daha ziyade
devletlere ödev yükler tarzda düzenleyen ve onlara istemedikleri sosyal
haklara çekince koyma imkanı tanıyan Avrupa Sosyal Şartı (ASŞ) ayırımı
üzerine kurulmuştur. AB’de de bu ayırım, daha ziyade üye devletlerin sosyal
politika konusundaki niyetlerini açıkladıkları bir bildirge olan Çalışanların
Temel Sosyal Hakları Topluluk Şartı (Topluluk Sosyal Şartı=TSŞ) ile
korunmuştur. Oysa Şart temel hakların bölünmezliğini (indivisibility), yani
sosyal hakların klasik kişi hakları ve siyasal haklardan ayırt edilemeyeceği
ilkesini benimsemekte ve sosyal hakların diğer haklara göre ikinci sınıf haklar
olmadığını vurgulamaktadır. Şart’a AB Anayasa Anlaşması Taslağının ikinci
bölümünde temel haklar olarak aynen yer verilmesinin planlandığı dikkate
alındığında, Şart’ta yer alan sosyal haklar ayrı bir önem kazanmaktadır.

Kaynakça

• Aktay, Nizamettin: Avrupa Birliği Ülkeleri Toplu Đş Hukuku, Ankara, 1997.
• Alber, Siegbert: “Die Selbstbindung der europaeischen Organe an die Europaeische Charta der Grundrechte”, EuGRZ 2001.
• Bakırcı, Kadriye: Đşyerinde Cinsel Taciz, Đstanbul, 2000.
• Bernsdorff, Norbert: “Soziale Grundrechte in der Charta der Grundrechte der Europaeischen Union”, VSSR 2001/1.
• Birk, Rolf: “Arbeitsrechtliche Neuerungen in der Europäischen Sozialcharta”, FS für Alfred Söllner, München, 2000, 137.
• Busse, Christian: “Eine kritische Würdigung der Praembel der Europaeischen Grundrechtscharta”, EuGRZ 2002.
• Centel, Tankut: “Avrupa Sosyal Şartı Karşısında Çalışma, Adil Çalışma Koşulları ile Adil Ücret Hakları ve Türkiye, ĐHD Cilt II, 1992.
• Çelik, Nuri: “Avrupa Birliğinin Sosyal Politikaları Çerçevesinde Đşçilerin Yönetime Katılması”, Avrupa Birliğinin Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997.
• Daeubler, Wolfgang: “Neue Grundsaetze im Arbeitskampf? Zur Entscheidung des Ministerkommitees des Europarats”, AuR 4/1998, 144.
• Ekonomi, Münir: “Đş Mücadelesinin Türleri” ĐHD Cilt 1, 1991, 507.
• Engels, Markus: “Sozialer Schutz - unter Berücksichtigung der Diskussion im Konvent”, Soziale Grundrechte in der Europaeischen Union, Internationale Konferenz, 14-15 Juni 2000, http://www.bma.bund.de/de/europa/konferenz/ inhalt/
• Erdenk, Erdem: Avrupa Birliği Hukukunda ve Türk Hukukunda Đşyerindeki Yapısal Değişiklikler Nedeniyle Toplu Đşçi Çıkarmalar (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Đzmir, 2002.
• Eyrenci, Öner: “Avrupa Birliği Hukukunda Đş Đlişkisinin Sürekliliğinin Korunması”, Avrupa Birliğinin Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997.
• Fuchs, Klaus: Avrupa Sosyal Şartı: Günümüzdeki Durum ve Perspektifler”, Avrupa Sosyal Şartı ve Türkiye Kollokyumu, Ankara, 1993.
• Gülmez, Mesut: “Geliştirilen Đçeriği ve Etkinleştirilen Denetim Sistemi ile Yeni Avrupa Sosyal Şartı”, Prof. Dr. Metin Kutal’a Armağan, Ankara, 1998.
• Gülmez, Mesut: “Toplu Pazarlık ve Grev Hakları ve Türkiye”, Avrupa Sosyal Şartı ve Türkiye Kollukyumu, Ankara, 1993 (Kollukyum).
• Gülmez, Mesut: “Geliştirilen Đçeriği ve Etkinleştirilen Denetim Sistemi ile Yeni Avrupa Sosyal Şartı”, Prof. Dr. Metin Kutal’a Armağan, Ankara, 1998, 327.
• Güzel, Ali: “Çalışanların Temel Sosyal Hakları Topluluk Şartı”, Çimento Đşveren, Mayıs 1992, Cilt 6, sayı: 3, 8.
• Güzel, Ali: “Roma ve Maastrich Anlaşmaları Sürecinde Avrupa Sosyal Modeli ve Türkiye”, Prof. Dr. Metin Kutal’a Armağan, Ankara, 1998.
• Güzel, Ali: “Türk Đş Hukukunun Avrupa Topluluğu Đş Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Çimento Đşveren, Ocak 1992, Cilt 6, S. 1, 17.
• Güzel, Ali: “Đş Güvencesine Đlişkin Temel Đlke ve Eğilimler Işığında Yasa Tasarısının Değerlendirilmesi”, Đş Güvencesi Yasa Tasarısının Değerlendirilmesi, Đstanbul, 2001.
• Hector, Pascal: “Die Charta der Grundrechte der Europaeischen Union”, http://www.pascal-hector.de/grundrechtscharta.htm#_ftn1
• Heper, Altan: Avrupa Đş Hukuku ve Türkiye, Đstanbul, 1997.
• Hilf, Meinhard: “Die Charta der Grundrechte der Europaeischen Union”, Sonderbeilage zu NVwZ 2000.
• Kaboğlu, Đbrahim: “Hak ve Özgürlükler Alanındaki gelişmelerin Anayasaya Yansıtılması Sorunu”, Anayasa Yargısı 11, 1995.
• Kaboğlu, Đbrahim: Özgürlükler Hukuku, Đstanbul, 1994.
• Knöll, Ralf: “Die Diskussion um die Grundrechtscharta der Europaeischen Union aus dem Blickwinkel der deutschen Laender” NJW 2000.
• Korkusuz, Refik: Dünyada Đşçi Sendikalarının Faaliyetleri, Đzmir, 2003.
• Krimphove, Dieter: Europäisches Arbeitsrecht, 2. Auflage, München, 2001.
• Meyer, Jürgen: Deutscher Bundestag, Planerprotokoll 14/105, 9839
• http://dip.bundestag.de/cgibin/dipweb3?a=newuser&c=/usr7/goldop&d=www.dia. bt/DIA&e=/bt_kad&f=us
• Narmanlıoğlu, Ünal: Đş Hukuku II Toplu Đş Đlişkileri, Đzmir, 2001.
• Narmanlıoğlu, Ünal: Grev, Ankara, 1990.
• Oğuzman, Kemal: “2822 Sayılı Toplu Đş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununda Yapılması Gereken Değişiklikler”, Đş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi 15. Yıl Armağanı, Đstanbul, 1991.
• Rebhahn, Robert: “Der Kündigungsschutz des Arbeitnehmers in den Staaten der EU”, ZfA 2003, 163.
• Sağlam, Fazıl: “Anayasa Hukuku Açısından Đşçi Haklarının Güncel Sorunları”, Çalışma Hayatımızın Güncel Sorunları, Đstanbul, 1987.
• Schulte, Bernd: “Sozialpolitische Zielsetzungen des EG-Vertrages”, Soziale Grundrechte in der Europaeischen Union, http://www.bma.bund.de/de/europa/ konferenz/inhalt/
• Soyer, Polat: “Avrupa Birliğinde Đş Süresi ve Dinlenme Hakkı”, Avrupa Birliğinin Sosyal Politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997, 241.
• Soyer, Polat: “Toplu iş Sözleşmesinin Ekonomik Kriz Döneminde Taraf Đradelerine Göre Uygulanması”, Ekonomik Krizin Đş Hukuku uygulamasına Etkisi, Đstanbul, 2002, Tartışmalar.
• Soyer, Polat: “4857 Sayılı Yeni Đş Kanununun Ücret, Đşin Düzenlenmesi, Đş Sağlığı ve Güvenliğine Đlişkin Bazı Hükümleri Üzerine Düşünceler”, 4857 Sayılı Yeni Đş Kanunu Değerlendirme Konferans Notları.
• Sur, Melda: Đş Hukukunun Uluslararası Kaynakları, Đzmir, 1995.
• Süzek, Sarper: Đş Hukuku (Genel Esaslar-Đş Akdi), Đstanbul, 2002.
• Tanör, Bülent: Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar, Đstanbul, 1978.
• Tanör, Bülent/Yüzbaşıoğlu, Necmi: 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Đstanbul, 2001.
• Taşkent, Savaş: Đş Güvencesi (Đşçinin Feshe Karşı Korunması), Đstanbul, 1991.
• Tezcan, Ercüment: Avrupa Birliği Hukukunda Birey, Đstanbul, 2002.
• Tezcan, Ercüment: “ Avrupa Birliği Yurttaşlığı: Gelişim ve Perspektifler”, Birikim Dergisi, Mayıs 2002, Sayı: 157.
• Tuncay, Can: “AB Sosyal Politikasına Đlişkin Düzenlemelerin Temel Yapıları”, Avrupa Birliğinin Sosyal politikaları ve Türkiye Semineri, Ankara, 1997.
• Uçum, Mehmet/Çakmakçı, Ramazan: Đş Kanunu ve Temel Mevzuat, Đstanbul, 2003
• Ulucan, Devrim: “Çalışma Hakkı ve Đş Güvencesi”, Prof. Dr. Ümit Doğanay’ın Anısına Armağan II, Đstanbul, 1982.
• Ulucan, Devrim: “Đş Mücadelesinin Hizmet Akdine Etkisi” ĐHD Cilt II, 1992, 165 Weber, Albrecht: “Die Europaeische Grundrechtscharta - auf dem Weg zu einer europaeischen Verfassung”, NJW 2000
• Weiss, Manfred: “Soziale Grundrechte im Arbeitsleben - unter Berücksichtigung der Diskussion im Konvent”, Soziale Grundrechte in der Europaeischen Union
• http://www.bma.bund.de/de/europa/konferenz/inhalt/
• Zachert, Ulrich: “Die Arbeitnehmergrundrechte in einer Europaeischen Grundrechtscharta”, NZA 2001,1045 Zöllner, Wolfgang/Loritz,Karl-Georg, Arbeitsrecht, 4. Auflage, München, 1992
• Zuleeg, Manfred: “Zum Verhaeltnis nationaler und europaeischer Grundrechte”, EuGRZ 2000