THE CRITERIA FOR IDENTIFYING AGENT PROVOCATEURS BASED ON THE DECISIONS OF THE EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS AND THE COURT OF CASSATION’S APPROACH TO THE ISSUE

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 2, 1519 - 1563, 27.11.2025

Ozan Selek

https://doi.org/10.33717/deuhfd.1716833

Öz

The presence of individuals acting under the control of the state and instigating others to commit a crime poses serious threats to individual rights and freedoms, particularly the right to a fair trial. The incitement actions of such individuals, known as agent provocateurs, cannot be justified on the grounds of fighting against crime. Therefore, while fighting against organized crime, the need has arisen for officials who are not agent provocateurs but instead passively observe the suspect’s acts and gather evidence. Consequently, the institution of undercover investigators has emerged. However, undercover investigators who initially legally appointed could assume the role of an agent provocateur if their acts provoke people in criminal behaviour. In this respect, it is significant to clarify the criteria for determining under which circumstances the actions of assigned officials constitute the conduct of agent provocateurs. With this aim, this study examines the judgments of the European Court of Human Rights regarding agent provocateurs. Subsequently, it addresses whether the decisions of the Court of Cassation align with the jurisprudence of the ECHR.

Anahtar Kelimeler

Agent Provocateurs , Instigation , Undercover Investigator , The Right to a Fair Trial , The Principle of Equality of Arms

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI ÇERÇEVESİNDE KIŞKIRTICI AJANLIK ÖLÇÜTLERİ VE YARGITAY’IN MESELEYE YAKLAŞIMI

Öz

Devletin kontrolü altında faaliyet gösteren ve kişileri suç işlemeye azmettiren kimselerin varlığı, adil yargılanma hakkı başta olmak üzere, kişi hak ve özgürlükleri açısından ciddi bir tehdit teşkil eder. Kışkırtıcı ajan olarak adlandırılan bu kimselerin, kışkırtma davranışları, suçla mücadele amaçları gerekçe gösterilerek mazur gösterilemez. Bu sebeple, organize suçlarla mücadelede, kışkırtıcı ajan niteliğinde olmayan, pasif bir şekilde şüphelinin davranışlarını izleyen ve delil toplayan görevlilere ihtiyaç duyulmuş, neticede gizli soruşturmacı kurumu ortaya çıkmıştır. Ancak başlangıçta hukuka uygun şekilde görevlendirilen gizli soruşturmacının, kışkırtma davranışlarında bulunması hâlinde kışkırtıcı ajan hüviyetine bürünmesi söz konusu olmaktadır. Bu minvalde, görevli kimselerin davranışlarının hangi durumlarda kışkırtıcı ajanlık niteliğinde olduğunu belirlemeye yönelik ölçütleri izah etmek önem arz eder. Çalışmada bu amaçtan yola çıkılmış ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kışkırtıcı ajanlığı incelediği kararları ele alınmıştır. Daha sonra Yargıtay kararlarının bu konuda, AİHM içtihatlarıyla tutarlı olup olmadığı meselesine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kışkırtıcı Ajan , Azmettirme , Gizli Soruşturmacı , Adil Yargılanma Hakkı , Silahların Eşitliği İlkesi

Kaynakça

• Akar, İbrahim: “Tahrikçi Ajan”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 1, 2018, s. 132-148.
• Akbulut, Berrin: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Artuk, M. Emin/Gökcen, Ahmet/Alşahin, M. Emin/Çakır, Kerim: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 16. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2022.
• Aslan, Volkan: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Ajan Provokatör ve Adil Yargılanma Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Hukukçular Arası Makale Yarışması, Ankara 2014, s. 25-37.
• Bağlar, Yunus Emre: “Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt 16, Sayı 180, 2021, s. 1474-1490.
• Centel, Nur/Zafer, Hamide: Ceza Muhakemesi Hukuku, 21. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul 2022.
• Demirbaş, Timur: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 19. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Demirel, Muhammed: “Uyuşturucu Madde Ticareti Suçlarında Alıcı Kılığına Giren Kolluk Görevlisinin Hukuki Niteliği ve Cezalandırılabilirliği”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt 13, Sayı 36, 2018, s. 101-159.
• Dönmezer, Sulhi/Erman, Sahir: Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, Genel Kısım, Cilt: II, 5. Bası, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul 1974.
• Dülger, Murat Volkan/Taşkın, Şaban Cankat: Ceza Muhakemesi Hukuku, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Eisenberg, Ulrich: Beweisrecht der StPO: Spezialkommentar, 10. Baskı, C.H. Beck, München 2017.
• Erem, Faruk: “İdarenin ‘Kışkırtıcı Ajan’ Kullanması”, Onar Armağanı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1976, s. 271-284.
• Gökcen, Ahmet/Balcı, Murat/Alşahin, M. Emin/Çakır, Kerim: Ceza Muhakemesi Hukuku, 7. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2023.
• Grabenwarter, Christoph/Pabel, Katharina: “§ 24: Verfahrens- und Justizgarantien”, in: Europäische Menschenrechtskonvention: Ein Studienbuch, 7. Baskı, C.H. Beck, München 2021.
• Grözinger, Andreas: “§ 50 Cybercrime und Datenkriminalität”, in: Müller/Schlothauer/Knauer, Münchener Anwaltshandbuch Strafverteidigung, 3. Baskı, C.H. Beck, München 2022.
• Hakeri, Hakan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 26. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2022, (Hakeri, Genel Hükümler).
• Harrendorf, Stefan/König, Stefan/Voigt, Lea: “EMRK Art. 6 Recht auf ein faires Verfahren”, in: Meyer-Ladewig/Nettesheim/von Raumer, EMRK Europäische Menschenrechtskonvention, 5. Baskı, Nomos, Baden-Baden 2023, (HK-EMRK/Harrendorf/König/Voigt EMRK).
• Hecker, Bernd: Europäisches Strafrecht, 6. Baskı, Springer, Berlin 2021.
• Henrichs, Simon/Weingast, Karin: “StPO § 110c Befugnisse des Verdeckten Ermittlers”, in: Karlsruher Kommentar zur Strafprozessordnung mit GVG, EGGVG und EMRK, Christoph Barthe und Jan Gericke (editörler), 9. Baskı, C.H. Beck, München 2023.
• İçel, Kayıhan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 7. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul 2023.
• Karakehya, Hakan: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. Maddesi (Adil Yargılanma Hakkı) Bağlamında Ceza Muhakemesinde Duruşma, Savaş Yayınevi, Ankara 2008, (Karakehya, Ceza Muhakemesinde Duruşma).
• Karakehya, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, 6. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara 2024, (Karakehya, 2024).
• Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 17. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Köksal, Atacan: “Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 65, Sayı 4, 2016, s. 2133-2176.
• Maier, Stefan: “StPO § 260 Urteil”, in: Münchener Kommentar zur StPO, Band 2 §§ 151-332 StPO, Hartmut Schneider (editör), 2. Baskı, C.H. Beck, München 2024, (MüKoStPO/Maier StPO § 260).
• Murmann, Uwe: Prüfungswissen Strafprozessrecht, 4. Baskı, C.H. Beck, München 2019.
• Nowrousian, Bijan: “Keine rechtsstaatswidrige Tatprovokation eines ‘Einzelrasers’ durch überholende Polizeibeamtes”, Neue Zeitschrift für Verkehrsrecht (NZV), Sayı 5, 2022, s. 233-236.
• Önder, Ayhan: Ceza Muhakemesi Hukuku, Ünyay Yayıncılık, Muğla 1997.
• Özaydın, Özdem: “Türk ve Alman Ceza Muhakemesi Hukukunda Gizli Soruşturmacının Hareket Sınırını Aşması ve AİHM’in Konuya Yaklaşımı”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt 16, Sayı 47, 2021, s. 493-524.
• Özbek, Veli Özer: “Türk Hukuku’nda Gizli Soruşturmacının Ceza Sorumluluğu”, Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi , Cilt 2, Sayı 1-2, 2014, s. 135-155, (Özbek, Gizli Soruşturmacının).
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Bacaksız, Pınar: Ceza Muhakemesi Hukuku, 17. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Özgenç, İzzet: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 20. Bası, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Öztürk, Bahri/Eker Kazancı, Behiye/Soyer Güleç, Sesim: Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbirleri, 5. Bası, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2022.
• Öztürk, Bahri/Tezcan, Durmuş/Erdem, Mustafa Ruhan/Alan, Esra/Sırma Gezer, Özge/Saygılar, Yasemin F./Özaydın, Özdem/Erden Tütüncü, Efser/Tok, Mehmet Can: Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 18. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Parlak, Engin: “Gizli Soruşturmacı Kavramına Genel Bir Bakış (Benzer Kavramlar Paralelinde Bir Değerlendirme)”, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt 5, Sayı 48, 2010, s. 25-38.
• Patzak, Jörn: “Vorbemerkungen zu §§ 29 ff. BtMG”, in: Patzak/Fabricius, Betäubungsmittelgesetz: BtMG, Beck'sche Kurz-Kommentare, Band 37, 11. Baskı, C.H. Beck, München 2024, (Patzak/Fabricius/Patzak BtMG m. 29).
• Roxin, Claus/Schünemann, Bernd: Strafverfahrensrecht: Ein Studienbuch, 30. Baskı, C.H. Beck, München 2022.
• Soyaslan, Doğan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Baskı, Legem Yayınevi, Ankara 2024.
• Şahin, Cumhur/Göktürk, Neslihan: Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Bası, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Şen, Ersan: Türk Hukuku’nda Telefon Dinleme, Gizli Soruşturmacı, X Muhbir, 6. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2013.
• Şen, Ersan/Yurttaş, Yasemin: “Gizli Tanık, X Muhbir, Gizli Soruşturmacı, Ajan Provokatör“, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, 2008, s. 21-50.
• Taner, Fahri Gökçen: Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2021.
• Taşkın, Ozan Ercan: Kışkırtıcı Ajan, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2011.
• Toroslu, Nevzat/Feyzioğlu, Metin: Ceza Muhakemesi Hukuku, 22. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 2023.
• Toroslu, Nevzat/Toroslu, Haluk: Ceza Hukuku Genel Kısım, 27. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 2023.
• Tozman, Önder: “Kışkırtıcı Ajanın (Ajan Provokatör) Cezai Sorumluluğu”, Ceza Hukuku Dergisi, Cilt 4, Sayı 9, 2009, s. 169-189.
• Turhan, Faruk: Ceza Muhakemesi Hukuku, Asil Yayın Dağıtım, Ankara 2006.
• Ünver, Yener/Hakeri, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, Cilt II, 22. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• Valerius, Brian: “EMRK Art. 6 Recht auf ein faires Verfahren”, in: BeckOK StPO mit RiStBV und MiStra, Jürgen Graf (editör), 55. Baskı, C.H. Beck, München 2025, (BeckOK StPO/Valerius EMRK Art. 6).
• Yenisey, Feridun/Nuhoğlu, Ayşe: Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2024.
• Yılmaz, Murat: “AİHM Kararları Işığında Provakatör Ajanın (X-Ajanın) Suça Azmettirmesi ve Adil Yargılanma Hakkı”, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt 89, Sayı 6, 2015, s. 208-218, (Yılmaz, AİHM Kararları).
• Yılmaz, Zahit: “Türk Ceza Hukukunda Kışkırtıcı Ajan”, Legal Hukuk Dergisi, Cilt 18, Sayı 205, 2020, s. 63-104, (Yılmaz, Türk Ceza Hukukunda).
• Yüce, Turhan Tûfan: “Ajan Vasıtasıyla İşletilen Suçların Cezalandırılması ve İlgili Yargıtay Kararları Üzerine Düşünceler”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 1988, s. 13-17.
• Zafer, Hamide: Ceza Hukuku Genel Hükümler TCK m. 1-75, 8. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul 2021, (Zafer, Genel Hükümler).
• Zöller, Mark A.: “Unzulässige Tatprovokation – Opfereigenschaft bei Verletzung des Rechts auf ein faires Verfahren nach Art. 6 I EMRK – Rechtsfolge des polizeilichen Lockspitzeleinsatzes im deutschen Strafverfahren”, in: Fallsammlung zum Europäischen und Internationalen Strafrecht: Juristische Examens Klausuren, Bernd Hecker ve Mark A. Zöller (editörler), 3. Baskı, Springer, Berlin 2022.
• İnternet Kaynakları:
• AYM, https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2016/69274 (Erişim Tarihi: 11.05.2025).
• Beck-online, https://beck-online.beck.de/ (Erişim Tarihi: 21.12.2024). Council of Europe/European Court of Human Rights: “Guide on Article 6: Right to a Fair Trial (Criminal Limb)”, 2014, (https://rm.coe.int/1680304c4e, Erişim Tarihi: 20.05.2025).
• HUDOC - European Court of Human Rights, https://hudoc.echr.coe.int/ (Erişim Tarihi: 16.04.2025).
• Lexpera Mevzuat, https://www.lexpera.com.tr/ (Erişim Tarihi: 15.12.2024). NWB Datenbank, https://datenbank.nwb.de/ (Erişim Tarihi: 21.12.2024).
• Yargıtay, https://karararama.yargitay.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 24.12.2024).
• https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/aihs/ (Erişim Tarihi: 04.06.2025).