ÇAĞATAYCADAN ÖZBEKÇEYE GRAMERLEŞME (tur- ve yat- YARDIMCI FİİLLERİNDE)

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 26, 37 - 51, 31.05.2020

Nuray Tamir Ahmet Bican Ercilasun

Öz

Türkçenin tarihî dönemleri art zamanlı olarak incelendiğinde bazı kelimelerin zamanla ekleşebildiği ve farklı işlevlerde kullanılabildiği görülmektedir. Gramerleşme olarak adlandırılan bu süreçte kelime, anlamsızlaşma (desemanticization), kategori/ulam değiştirme (decategorialization), ses aşınması (phonetic erosion) aşamalarından geçmektedir. Bahsedilen her bir süreç metinlerle tespit edilebilmektedir. Güney-Doğu ve Kuzey-Batı Türk lehçelerinin birçok özelliği Çağatay yazı diline dayanmaktadır. Bu makalede günümüzde Çağataycanın devamı sayılan Güney-Doğu grubu Türk Lehçelerinden Özbekçe ile Çağataycanın gramerleşme açısından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Gramerleşme süreci tur- ve yat- yardımcı fiillerindeki değişmelerle sınırlandırılmıştır. Bu fiiller incelenirken bir yandan tarihî-karşılaştırmalı gramer yöntemi uygulanarak art zamanlı bir yaklaşımla söz konusu gramerleşme süreçleri tespit edilmeye çalışılmış, bir yandan da C. Lehmann, P. J. Hopper - E. C. Traugott, B. Heine - T. Kuteva gibi gramerleşme kuramcılarının görüşleri çerçevesinde bu süreçler değerlendirilmiştir. Konu, Çağatayca ve Özbekçe ile sınırlandırılmış olmakla birlikte, gerekli yerlerde daha önceki dönemlere veya diğer Türk yazı dillerine de başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

çağatayca, özbekçe, gramerleşme

Kaynakça

• TEKİN, Talat (2013). Irk Bitig, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TULUM, M. Mâhur (1997). Özbekçe’de Tasvir Yardımcı Fiilleri. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• UĞURLU, Mustafa (2003). “Türkiye Türkçesinde ‘Bakış’ (‘Aspektotempora’)”, Türkbilig, 2003/5, Ankara.
• YILDIRIM, Hüseyin (2012). Özbek Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• YILDIRIM, Talip (2010). Son Döneme Ait Bir Çağatay Metni Mev’ize (İnceleme-Metin-Dizin- Tıpkıbasım), İstanbul: Hat Yayınevi.