Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Ekmek Adları

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 29, 179 - 195, 30.11.2021

Gizem Korkut

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.904102

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada; Dîvânu Lugâti’t-Türk’te yer alan ekmek adlarının incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın giriş kısmında, Türk kültüründe ekmek ve ekmek üzerine yapılmış çalışmalardan bahsedilmiştir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün ilk kez Latin harfli çevirisini yapan Besim Atalay’ın 2018’de Türk Dil Kurumu’nda yayımlanmış yedinci baskısı ekmek adlarının tespit edilmesi için taranmıştır. Madde başı olarak Atalay verilmiş; Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu’nun, Robert Dankoff ve James Kelly’in yayını sıralanmıştır. Tespit edilen 26 ekmek sözvarlığına kökenbilgisi sözlüklerinde, Tarama Sözlüğü’nde, Derleme Sözlüğü’nde ve Türkçe Sözlük’te bakılarak tanıklama yapılmıştır. Sesbilgisel açıdan farklılık gösteren sözcükler incelenmiştir. Yapı bakımından türemiş sözcüklerin biçimbilimsel incelemesi yapılmıştır. Ekmek; pişirme yöntemine, tüketim şekline, hazırlama yöntemine göre değerlendirilmiştir. Türkiye Türkçesinde ve ağızlardaki anlam değişmeleri ve benzerlikler tespit edilmiştir. Sözcüklerin oluşum yollarına bakılmış ve büyük çoğunluğunun tek sözcükten oluştuğu tespit edilmiştir. Birleşik sözcük grubu şeklinde oluşan tek sözcük tespit edilmiştir. Sözcük grubundan oluşan 7 sözcüğün ise sıfat grubu şeklinde oluştuğu tespit edilmiştir. Sözcüklerin adlandırılmasında; pişiriliş şekli, pişirildiği yer ve ekmeği şeklinin adlandırmaya olan etkisine bakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti't-Türk, ekmek, sözvarlığı

Bread Names in Dîvânu Lugâti't-Turk

Öz

In this study; It was aimed to examine the bread names in Dîvânu Lugâti't-Turk. In the introduction part of the study, studies on bread and bread in Turkish culture were mentioned. The seventh edition of Besim Atalay, who first translated Dîvânu Lugâti't-Turk in Latin letters, was published in 2018 by the Turkish Language Association, and was scanned to determine bread names. Atalay has been given as lexical entry; The publication of Ahmet Bican Ercilasun and Ziyat Akkoyunlu, Robert Dankoff and James Kelly is listed. The detected 26 bread vocabularies were witnessed by looking in the origin information dictionaries, the Screening Dictionary, the Compilation Dictionary and the Turkish Dictionary. Words that differ phonologically were examined. The morphological examination of the words derived in terms of structure has been done. Bread was evaluated according to its cooking method, consumption style and preparation method. The mean change in Turkey in the Turkish and mouth and similarities have been identified. The ways of formation of the words were examined and it was determined that the majority of them consisted of a single word. It has been determined that a word is formed as compound word group. It has been determined that 7 words consisting of word groups are formed as adjective groups. In the naming of the words, the effect of the way it is cooked, the place where it is cooked and the shape of the bread on naming are examined.

Anahtar Kelimeler

Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti't-Turk, bread, vocabulary

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk (2020). Eren Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Atalay, Besim (2018). Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it Türk Çeviri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, Besim (2018). Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it Türk Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. London: Oxford University.
• Clauson, Sir Gerard (2007). “Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler” (Çev. Uluhan Özalan). Dil Araştırmaları Dergisi, 1/1: 185-196.
• Dankoff Robert; Kelly James (1982). Mahmud al-Kaşgari, Compendium of The Turkic Dialects (Diwan Lugat at-Turk) I-II-III. Cambridge: Hardvard University.
• Demir, Nurettin (2002). “Değirmen Kelimesi Üzerine”. Türk Dili, 607: 209-213.
• Emre, İsmet (2018). “Ekmek Ekmek”. TÜRKTOB Dergisi, 26: 38-39.
• Ercilasun, Ahmet Bican; Ziyat Akkoyunlu (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol 1. Wiesbaden.
• Kuter, Murat (2013). “Ekmeğin Tarihi”. TSE Standart Ekonomik ve Teknik Dergi, 615: 41-45.
• Nadalyaev, Vladimir Mikhaylovich vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Izdat.
• Ögel, Bahaeddin (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş IV, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Räsänen, Martti (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Räsänen, Martti; Kecskeméti, Istvàn (1971). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen II Wortregeister. Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Tekin, Talat (2020). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tietze, Andreas (2016). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (A-L). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tietze, Andreas (2017). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati lugati (M-N). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tietze, Andreas (2018). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (O-R). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Türk Dil Kurumu (2019). Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2019). Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2019). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zülfikar, Hamza (2012). Anlamları, Deyimleri ve Çeşitleriyle Ekmek. TDK Türk Dili Dergisi, CIII, (728), 12-17.