In The Divance of Muhammed Hulusi Ustrumjavi Traces of West Rumeli Turkish

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 155 - 171, 30.11.2022

Burçin Özdemir

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1180848

Öz

Muhammed Hulusi Usturumjavi is one of the sheikh poets who grew up in the Balkan geography in the 18th century. Muhammed Hulusi wrote his poems on religious mysticism. In Dîvânçe, in which he collected about a hundred poems, the features of West Rumeli Turkish are encountered. In the study, the Milli Kütüphane copy is based on the three known copies of Dîvânçe. The reason for this is that there is a record that the copy was copied from the author's copy and the copyist was from Usturumca like Muhammed Hulusi. Therefore, in the study, the dialect features of the 18th century Usturumca dialect were tried to be determined. ın this study, first of all, information about the life of Muhammed Hulusi Usturumjavî is given, and his Dîvânçe and its copies are introduced. Then in the Review section; The language features that we identified as specific to Dîvânçe were examined in terms of phonetics and morphology, and these features were given under the title Traces of West Rumeli Turkish. Then, in the section titled A few words from the vocabulary of the Divan, words that we consider within the scope of West Rumeli Turkish vocabulary are given. In the conclusion part, the findings reached by the language analysis on Dîvânçe are presented in articles. According to these findings; It is characteristic that in the Dîvânçe of the 18th century, the dative case suffix is used instead of the expected accusative case suffix before the verbs iste- and dile-. Most of the affixes with labial vowels in the 18th century were written with unrounded vowels in Dîvânçe. In Dîvânçe; It has been determined that the past tense 1st person plural suffix (-dıḳ) and the adverb verb suffix (-dıḳçe) do not comply with the palatal harmony.

Anahtar Kelimeler

Muhammed Hulûsî Usturumjavî, West Rumeli Turkish, features of local dialect, Divançe, XVIII. century

Muhammed Hulûsî Ustrumcavî’nin Dîvânçe’sinde Batı Rumeli Türkçesi’ne Dair İzler

Öz

Muhammed Hulusî Usturumcavî XVIII. yüzyılda Balkan coğrafyasında yetişmiş şeyh şairlerdendir. Muhammed Hulusî, şiirilerini dini tasavvufi konulu yazmıştır. Yüz kadar şiirini topladığı Dîvânçe’sinde Batı Rumeli Türkçesi özelliklerine rastlanılmaktadır. Çalışmada Dîvânçe’nin bilinen üç nüshasından Milli Kütüphane nüshası esas alınmıştır. Bunun nedeni, nüshasının müellih nüshasından istinsah edildiğine dair bir kayıt bulunması ve müstensihinin de Muhammed Hulusî gibi Usturumcalı olmasıdır. Dolayısıyla çalışmada, XVIII. yüzyıl Usturumca ağız özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada öncelikle Muhammed Hulusî Usturumcavî’nin hayatı hakkında bilgi verilmiş, Dîvânçe’si ve nüshaları tanıtılmıştır. Daha sonra İnceleme bölümünde; Dîvânçe’ye özgü olarak tespit ettiğimiz dil özellikleri ses ve biçim bilgisi bakımından incelenmiş, bu özellikler Batı Rumeli Türkçesi’ne Dair İzler başlığıyla verilmiştir. Sonrasında ise Dîvânçe’nin Söz Varlığından Birkaç Kelime başlıklı bölümde Batı Rumeli Türkçesi söz varlığı kapsamında düşündüğümüz kelimeler verilmiştir. Sonuç bölümünde, Dîvânçe üzerinde yapılan dil incelemesi ile ulaşılan bulgular maddeler halinde sunulmuştur. Bu bulgulara göre; XVIII. yüzyıla ait Dîvânçe’de iste- ve dile- fiillerinden önce beklenen yükleme durumu ekinin yerine yönelme durumunun kullanılması karakteristiktir. XVII. yüzyılda dudak ünlülü olan çoğu ek, Dîvânçe’de düz ünlü ile yazılmıştır. Dîvânçe’de; görülen geçmiş zaman 1. çoğul kişi eki (-dıḳ) ile zarf fiil ekinin (-dıḳçe) damak uyumuna uymadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhammed Hulûsî Usturumcavî, Batı Rumeli Türkçesi, Ağız Özellikleri, Dîvânçe, XVIII. yüzyıl

Kaynakça

• Ahmed Oktay (2018). “Makedonya Türk Ağızları: Geçmişi ve Bugünki Durumu”. Ulakbilge. cilt 6 (29), s. 1463-1482
• Gülsevin, Gürer (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK.
• Gülsevin, Gürer (2017). Yaşayan Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tarihi Dönemlerini Belirleyebilmek İçin Bir Yöntem Denemesi Örneği XVII. Yüzyıl Batı Rumeli Türkçesi Ağızları. Ankara: TDK.
• İbrahimsoylu, İzet (2018). Makedonya Kızılalma-Karaman Yörükleri Ağzı (İnceleme-Metinler-Sözlük). Yüksek lisans tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• İğci, Alpay. (2014). 17. Yüzyılda Batı Rumeli Türkçesinin Özellikleri. Yayımlanmamış doktora tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• İğci, Alpay. (2018a). “Batı Rumeli Ağızlarının Sınıflandırılması İçin Görüşler”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 18/2. 523-534.
• İğci, Alpay. (2018b). “Türk Dilinin /ŋ/ Sesinin Batı Rumeli Ağızlarındaki Durumu”. Dil Araştırmaları. Güz 2018/23. 223-257.
• Karaağaç, Günay (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Kıyçak, Özgür (2019). “Metin Neşri ve Divançe-i Muhammed Hulûsî”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 7 (17) , 249-297.
• Mehmed Tahir (1333-42). Osmanlı Müellifleri, c. I-III. I/66. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mollova, Mefkure (2012). “Balkanlarda Merkez Bölgede Gakçı Ağızlar”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi. (6-7) https://dergipark.org.tr/tr/pub/iugaad/issue/1170/13817
• Muhammed Hulûsî, Dîvânçe, Hüdayi Efendi nüshası, arşiv no: Hüdayi (Selim Ağa Ktb.) 1243.
• Muhammed Hulûsî, Dîvânçe, Milli Kütüphane nüshası, arşiv no: 06 M Yz Fb 473.
• Muhammed Hulûsî, Dîvânçe, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi nüshası, arşiv no: 751/5.
• Özdemir, Burçin (2019). “Balkan Şairi Muhammed Hulûsî Usturumcavî ve Dîvânçe’si”. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi. 4 (1). 78-93.
• Özdemir, Burçin (2022). Tuhfetü’ş-Şühedâ (Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Dizin). Doktora tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Özdemir, Emrah (2020). “Muhammed Hulûsî Usturumcavî’nin Bilinmeyen Bir Risalesi: Risâletü'l-Esmâi'l-İsnâ 'Aşere-Dâ'iretü’l Beyne'l Celvetîyye”. Mukadime. 11(1), s. 47-73.
• Rentzsch, Julian (2013). “Batı Rumeli Türkçesinde Yardımcı Yapılar”. Uluslararası Dil ve Edebiyat Çalışmaları Konferansı “Balkanlarda Türkçe” (14-16 Kasım 2013) (C 1, s. 327- 340). Beder Üniversitesi. Tiran
• Yusuf, Recep. (2006). Radoviç ve Çevresi Türk Ağzı (Ses Bilgisi). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kiel, Machiel. “Usturumca”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 42. s. 191-193 https://islamansiklopedisi.org.tr/ustrumca (Erişim Tarihi: 11.06.2022).
• Tarama Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr (Erişim Tarihi 15.06.2022)
• Yılmaz, Müslüm (2022). Derûnîzade Muhammed Hulûsî Divânı. Erişim adresi: e-kitap ISBN 978-625-8371-22-2