Question Sentence Structures as a Discourse Marker in Turkish

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 32, 55 - 73, 30.05.2023

Erkan Hirik

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1213093

Cited By: 1

Öz

Various grammatical structures come together with different combinations to help convey the speaker's mood and thoughts to the addressee. Linguistic structures, which can be described as conjunctions, prepositions, exclamations, adverbs, or phrases in the syntactic structure of Turkish, can sometimes provide a semantic contribution to the utterance by using them outside of these functions. The position where these linguistic elements form a semantic category apart from their duties are the discourse markers.
Discourse markers are language elements with pragmatic functions. These elements appear in the surface structure with different grammatical structures such as “hani, yani, efendime söyleyeyim, gel gelelim, meğer, tamam mı, yoksa, zaten, etc.”. However, it is possible to say that these elements have meta-sentence functions. Discourse markers, which are frequently used in speech, have some pragmatic functions in terms of both the speaker and the listener during communication. These are the functions beyond the sentence that concern the communication environment, such as adding a desire to strengthen the message, conveying emotions, creating a share of thought, expressing an attitude towards what is being said, and directing attention to what is to be said.
Discourse markers can consist of words or combinations of words such as conjunctions, prepositions, phrases, exclamations, or adverbs, or they can sometimes appear in the form of sentences. "Question Sentence Structures", which do not aim to get an answer in Turkish, but are structurally in the form of questions, have some functions as a discourse determinant. The cases in which question-formed expressions are used as a discourse marker in Turkish are classified structurally in this study. In addition, the functions of these classes and their relations with other language categories were examined.

Anahtar Kelimeler

Discourse marker, question sentence structures, functional grammar, Turkish

Türkçede Söylem Belirleyici Olarak Soru Yapılı İfadeler

Öz

Çeşitli dilbilgisel yapılar, farklı birleşimlerle bir araya gelerek konuşurun duygu durumunu ve düşüncelerini muhatabına aktarmaya yardımcı olur. Türkçenin sentaktik yapısı içerisinde bağlaç, edat, ünlem, zarf ya da öbek yapı olarak nitelendirilebilecek olan dilsel yapılar kimi zaman bu görevlerinin dışında da kullanılarak sözceye semantik katkı sağlayabilmektedir. Bahsi geçen bu dilsel ögelerin görevlerinin dışında semantik bir kategori oluşturduğu konum, söylem belirleyicilerdir.
Söylem belirleyiciler, edimsel işlevleri olan dil ögeleridir. Bu ögeler yüzey yapıda “hani, yani, efendime söyleyeyim, gel gelelim, meğer, tamam mı, yoksa, zaten vb.” gibi farklı dil bilgisel yapılanmalarla belirmektedir. Ancak bu ögelerin cümle ötesi işlevleri olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle konuşma ortamlarında sıkça kullanılan söylem belirleyiciler, iletişim esnasında hem konuşur hem de dinleyen açısından birtakım pragmatik işlevlere sahiptir. Bunlar iletiye kuvvetlendirme isteği katma, duygu aktarma, düşünce payı oluşturma, söylenene karşı tavır belli etme, söylenecek olanlara yönelik dikkat yönlendirme gibi iletişim ortamını ilgilendiren cümle ötesi işlevlerdir.
Söylem belirleyiciler; bağlaç, edat, öbek yapı, ünlem ya da zarf gibi sözcük ya da sözcük birleşimlerinden oluşabileceği gibi kimi zaman cümle biçiminde de ortaya çıkabilmektedir. Türkçede cevap alma amacı taşımayan ancak yapısal olarak soru şeklinde bulunan “soru yapılı ifadeler”, söylem belirleyici olarak bazı işlevlere sahiptir.
Türkçede soru yapılı ifadelerin söylem belirleyici olarak kullanıldığı durumlar, bu çalışmada yapısal olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca bu sınıfların işlevleri ve bunların diğer dil kategorileriyle ilişkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Söylem belirleyici, soru yapılı ifade, işlevsel dilbilgisi, Türkiye Türkçesi, Discourse marker, question sentence structures, functional grammar, Turkish

Kaynakça

• AYDEMİR, Bünyamin (2010). Dramatik Dil ve Türk Tiyatrosu Model Oyunlarında Yansıması. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Doktora Tezi.
• BAKHTIN, Mikhail Mikhailovich (2010). Speech Genres and Other Late Essays. Texas: University of Texas Press.
• BAKKER, Egbert. J. 1993. “Boundaries, Topics, and the Structure of Discourse: An Investigation of the Ancient Greek Particle Dé”. Studies in Language. 17(2), 275-311.
• BENZER, Ahmet (2012). Türkçede Zaman, Görünüş ve Kiplik. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• ÇAKIR Sarı, Hamide (2020). “Türkçe Öğretmenlerinin Söylem Belirleyicisi Kullanımı”. Dil Dergisi. 171(1): 75-90.
• ÇAKIR, Hamide (2017). “Türkçe Derslerinde Söylem Belirleyicisi Olarak Yani’nin İşlevleri”. Türkçe Eğitimi Güncel Araştırmaları. (Haz. Hakan Ülper). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 19-30.
• ÇALIŞLAR, Aziz (1995). Tiyatro Ansiklopedisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ÇETİŞLİ, İsmail (2014). Metin Tahlillerine Giriş/2 Hikâye-Roman-Tiyatro. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEMİREL, Mehmet Volkan (2021). Dilde Zaman, Görünüş ve Kip/Kiplik. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• DEMİRTAŞ, Ebru (2004). Yabancı Dil Öğretmenlerinin Kullandıkları Söylem Belirteçleri ve Bağlamlaştırma İpuçlarının İşlevleri. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• DÜLGER, Osman (2001). The Use of Discourse Markers in Teaching Writing. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• e-CB = Balıkesir Toplu Açılış Töreninde Yaptıkları Konuşma (https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/29800/balikesir-toplu-acilis-toreninde-yaptiklari-konusma (Erişim Tarihi: 11.9.2022)
• FRASER, Bruce (1990). “An Approach to Discourse Markers”. Journal o f Pragmatics. 14, 383-395.
• FRASER, Bruce (1999). “What are Discourse Markers?”. Journal of Pragmatics. 31/7: 931-952.
• GÖKSEL, Aslı; KERSLAKE, Celia (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London and New York: Routledge. GÜNAY, V. Doğan (2013). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya Yayınları.
• HİRİK, Erkan (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• HİRİK, Erkan; AKBOĞA, Vural (2022). “Türkçede Sezdirimin Sınırları”. Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar (Edt. E. Hirik, N. Çelik, S. Hirik). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• HİRİK, Seçil (2017). “Türkiye Türkçesinde Söylem ve Bilgi Kipliği İlişkisi”. İdil 6 (35): 1955-1966.
• HİRİK, Seçil (2019). Türkiye Türkçesinde Bilgi Kiplikleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• İBE AKCAN, Pınar (2008). “Türkçede Bir Söylem Öğesi Olarak Şimdi’nin Ezgi Görünümleri”. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi 5/2: 119-135.
• İMER, Kamile; KOCAMAN, Ahmet; ÖZSOY A. Sumru (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• KAMCHYBEKOVA, K. (2010), Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• KAMCHYBEKOVA, K. (2011), “Duyu Fiillerinde Anlamsal Özellikler Üzerine”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 8/2: 22-35.
• KERİMOĞLU Caner (2011). Kiplik İncelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Yayınevi.
• KERİMOĞLU Caner (2018). Kiplik ve Kip. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• KURU GÖNEN, Safiye İpek (2011). “A neo-humean analysis of Turkish discourse markers ‘ama’ and ‘fakat’”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 15(1): 253-278.
• MAYNARD, Senko (1989). “Functions of the Discourse Marker Dakara in Japanese Conversation”. Text. 9/4: 389-414.
• ÖZBEK, Nurdan (1995). Discourse Markers in Turkish and English: A Comparative Study. Doktora Tezi. Nothingham: Nothingham Universitesi.
• ÖZBEK, Nurdan (1998). “Türkçe’de Söylem Belirleyicileri”. Dilbilim Araştırmaları. 9: 37-47.
• ÖZCAN, Güner; AKSAN, Yeşim (2017). “Sözlü Türkçede ‘Evet’in Görünümleri: Sözlü Türkçe Derleminden Bulgular”. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi. 14/2: 15-35.
• ÖZÇİFTÇİ, Arzu (2016). Tiyatroda Monolog ve Model Oyunlar Işığında Monolog Analizleri. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• RUHİ, Şükriye (2009). “The Pragmatics of ‘yani’ as a Parenthetical Marker in Turkish: Evidence from METU Turkish Corpus”. Working papers in corpus-based linguistics and language education, 3: 285-298.
• SARI, İsa (2020). “Dede Korkut Kitabı’nda Söylem Belirleyiciler”. Bilig, 93: 29-52.
• SCHIFFRIN, Deborah (1987). Discourse Markers. Cambridge: Cambridge University Press. SCHOURUP, Lawrence (1999). “Discourse Markers”. Lingua, 107/3-4: 227-265.
• TEKİN, Mustafa (2015). “Turkish Discourse Particles ‘işte’ and ‘falan’ and Their English Equivalents ‘well’ and ‘like’: A Corpus Study”. Tarih Okulu Dergisi. 8/11: 435-459.
• THOMPSON, Susan (1997). “Why Ask Questions in Monologue? Language Choice at Work in Scientific and Linguistic Talk”. Language at Work (Edt. Susan Hunston). Bristish Associaton for Applied Linguistics. Clevedon: Multilingual Matters, 137-150.
• TRASK, R. Larry (1993). A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics. London: Routledge. VALENTINE, Tamara, M. (1991). “Getting the Message Across: Discourse Markers in Indian English”. World Englishes. 10/3: 325-334.
• VARDAR, Berke (1982). Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YAYLAGÜL, Özen (2005). “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 2/1: 17-51.
• YILDIZ, Hüseyin (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• YILDIZ, Hüseyin (2017). “Eski Uygurcada Göz Fiilleri”. Journal of Old Turkic. 1/1: 145-213.