Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

A Nominal Declension in Old Turkic and Classical Mongolian: Iterative

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 34, 227 - 248, 31.05.2024

Asuman Baş

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1352996

Öz

sayu in Old Turkic, büri and tutum ~ dutum in Classical Mongolian mark a nominal declension when attached to the preceding word. This way they express that an action or situation occurs iteratively. However, the function of these units is not mentioned in the literature on the historical variants of Turkic and Mongolian. Furthermore, this declension, common in both languages, is not considered in the nominal classifications. In this study, it has been demonstrated that sayu in Old Turkic, büri and tutum ~ dutum in Classical Mongolian mark similar functions in similar syntactic positions. This reveals the existence of a new nominal declension for both Turkic and Mongolian.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic sayu Classical Mongolian büri tutum ~ dutum iterative

Kaynakça

  • AbhiShō → SHŌGAITO, Masahiro (2008). Uigurubun abidarumaronsho-no bunkengakutekikenkyū [Uighur Abhidharma Texts: A Philological Study]. Kyōto: Nakanishi.
  • AĞCA, Ferruh (2007). “Eski Türkçede {-A/-I/-(y)U} Ünlü Zarf-Fiil Eklerinin Farklı Bir İşlevi Üzerine”. Türkbilig, 13: 3-17.
  • AĞCA, Ferruh (2022). “Eski Uygurcada Zaman Adlarında Süreklileşme”. Dil Araştırmaları, 16 (30): 1-19.
  • AQ → POPPE, Nicholas (1967). The Twelve Deeds of Buddha, a Mongolian Version of the Lalitavistara. Mongolian Text, Notes, and English Translation. [AF 23]. Wiesbaden: Harrassowitz.
  • AYAZLI, Özlem (2019). “Altun Yaruk Sudur’da Çekim Edatları”. International Journal of Old Uyghur Studies, 1 (1): 39-72.
  • AYDIN, Erhan (2015). Orhon Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.
  • BUCK, Frederick H. (1955). Comparative Study of Postpositions in Mongolian Dialects and the Written Language. [Harvard-Yenching Institute Studies XII]. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
  • CAN, Meltem (2019). Dilbilgiselleşme ve Eski Uygurca Edatlar. Ankara: TKAE Yayınları.
  • CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
  • DIK, Simon C. (1968). Coordination: Its Implications for the Theory of General Linguistics. Amsterdam: North-Holland Publishing Co.
  • DURMUŞ, Oğuzhan (2009). Çuvaşçanın Şekil Bilgisi. Doktora Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • EDAL → STAROSTIN, Sergei A.; DYBO, Anna; MUDRAK, Oleg eds. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. [Handbook of Oriental Studies/Handbuch der Orientalistik, Section Eight: Central Asia, 83]. 3 Cilt, Leiden-Boston: Brill.
  • ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
  • ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. [Handbook of Oriental Studies/Handbuch der Orientalistik, Section Eight: Central Asia, vol. 3]. Leiden-Boston: Brill.
  • ERSOY, Feyzi (2018). Çağdaş Moğolca El Kitabı. Ankara: Gazi Kitabevi.
  • ERSOY, Feyzi (2020). Türk-Moğol Dil İlişkisi ve Çuvaşça. Ankara: TDK Yayınları.
  • ETŞ → ARAT, Reşid Rahmeti (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Yayınları.
  • GABAIN, Annemarie von (1988). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
  • GÜZEL, Sinan (2012). İlpek Mikulayi’nin “Tĭvatĭ Kun” Adlı Eseri Üzerinde Çuvaşça Dil İncelemesi (Giriş-Metin-Dizinler). Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • GÜZEL, Sinan (2023). “Çuvaşça {+(ç)çen} Sınırlama Biçim Biriminde Yeni İşlev Kazanımı”. Zeki Kaymaz Armağanı [Ed. İbrahim Şahin-Caner Kerimoğlu-Ekrem Ayan]. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
  • HAENISCH, Erich (1939). Wörterbuch zu Mangḥol un niuca tobca’an (Yuan-Ch’ao Pi-Shi): Geheime Geschichte der Mongolen. Leipzig: Harrassowitz.
  • HALLIDAY, Michael A.K. (2004). An Introduction to Functional Grammar (3nd Edition). London: Hodder Arnold. Heilk II → [ARAT], Gabdulraşid Rachmati (1932). Zur Heilkunde der Uiguren II, SPAW, Phil: Hist. Klasse 1932, XXII, Berlin. 401-448. -3 levha ile.
  • Huast → ÖZBAY, Betül (2019). Huastuanift, Manihaist Uygurların Tövbe Duası. Ankara: TDK Yayınları.
  • JANKOWSKI, Henryk (1994). “The Idea of Individualization and Generalization in Turkic Languages”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 47 (1/2): 113-127.
  • JOHANSON, Lars (2018). Türk Dillerinde Yapısal Etkenler (Çev. Nurettin Demir). Ankara: TDK Yayınları.
  • KARA, György (2000). The Mongol and Manchu Manuscripts and Blockprints in the Library of the Hungarian Academy of Sciences. [Bibliotheca Orientalis Hungarica 47]. Budapest: Akadémiai Kiadó.
  • KARA, György (2009). Dictionary of Sonom Gara’s Erdeni-yin Sang a Middle Mongol Version of the Tibetan Sa skya Legs bshad. Mongol-English-Tibetan. [Brill’s Inner Asian Library, vol. 23]. Leiden-Boston: Brill.
  • KARAAĞAÇ, Günay (2009). “Edat Üzerine Düşünceler”. Gazi Türkiyat, 1 (5): 157-169.
  • KARAAĞAÇ, Günay (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
  • KARTALLIOĞLU, Yavuz (2010). Çağdaş Moğolcanın Grameri. Ankara: TKAE Yayınları.
  • KB → ARAT, Reşid Rahmeti (2007). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK Yayınları.
  • KP → HAMILTON, James R. (2022). Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi (Çev. İsmet Birkan, Ece Korkut). Ankara: TDK Yayınları.
  • Kuanşi → TEKİN, Şinasi (1993). Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah). Ankara: TDK Yayınları.
  • KULLMANN Rita; TSERENPIL, Dandii-Yadam (2008). Mongolian Grammar. Ulaanbaatar.
  • KUTEVA, Tania vd. (2019). World Lexicon of Grammaticalization (2nd Edition). Cambridge: Cambridge University Press.
  • LESSING, Ferdinand D. (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley: University of California Press. LI, Yong Sǒng (1997). “Kutadgu Bilig’de Gözden Kaçan İki Sontakı: körü ve sayu Üzerine”. Türk Dilleri Araştırmaları, 7: 233-260.
  • MNT → RACHEWILTZ, Igor (1972). Index to the Secret History of Mongols. [Uralic and Altaic Series, vol. 121]. Bloomington: Indiana University Publications.
  • ÖNER, Mustafa (1999). “Türkçede Edatlı (Sentaktik) Çekim”. Türk Dili, 565: 10-18.
  • Phags-pa Script → DOMII, Tumurtogoo (2010). Mongolian Monuments in ’Phags-pa Script Introduction, Transliteration, Transcription and Bibliography. [Language and Linguistics Monograph Series 42]. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
  • RINÇINE, A.R. (1947). Kratkiy mongol’sko-russkiy slovar’. Mongol-oros tovç tol’biçig. Mongγol oros tobči / Краткий монгольско-русский словарь. Монгол-орос товч толь. Mongγol oros tobči toli. Moskva: Ogiz.
  • SANJEEV, Garma D.; ORLOVSKAYA, Mariya N.; ŞEVERNINA, Zoya V. (2015). Etimologicheskiy slovar’ mongol’skih yazıkov tom 1 / Этимологический словарь монгольских языков Том 1, Moskva: IOS RAS.
  • Sub → LIGETI, Louis (1973). Trésor des sentences. Subhāṣitaratnanidhi de Sa-skya Paṇḍita. Traduction de Sonom Gara. [Monumenta Linguae Mongolicae Collecta, vol. IV]. Budapest: Akadémiai Kiadó.
  • SUK → YAMADA, Nobuo (1993). Sammlung uigurischer Kontrakte. Hrsg. von Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umera, Takao Moriyasu. Osaka.
  • ŞİRİN, Hatice (2015). Kül Tigin Yazıtı Notlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
  • TEKİN, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
  • TSEVEL, Ya. (1966). Mongol Helnii Tovç Tailbar Toli / Монгол Хэлний Товч Тайлбар Толь. Ulaanbaatar: Ulsın Hevleliin Hereg Erhleh Horoo.
  • TSINTSIUS, Vera I. (1975). Sravnitel’nıy slovar’ tunguso-man’çjurskih yazıkov. Materialı k etimologiçeskomu slovaryu tom 1. / Сравнительный словарь тунгусо-маньчжурских языков. Материалы к этимологическому словарю том 1. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR Institut Yazıkoznaniya.
  • Uighur-Mongolian Script → DOMII, Tumurtogoo (2006). Mongolian Monuments in Uighur-Mongolian Script (XIII-XVI. Centruies) Introduction, Transcription and Bibliography. [Language and Linguistics Monograph Series A-11]. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
  • VARDAR, Berke (2007). Açıklamalı Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.

Eski Türkçede ve Klasik Moğolcada Bir Ad Durum Çekimi: Yineleme

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 34, 227 - 248, 31.05.2024

Asuman Baş

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1352996

Öz

Eski Türkçede sayu, Klasik Moğolcada büri ve tutum ~ dutum kendilerinden önce gelen sözcüğe bağlandıklarında “yineleme” ilgisi kurup bir ad durum çekimi için kullanılırlar. Ancak Türkçenin ve Moğolcanın tarihî değişkelerine ait literatürde söz konusu birimlerin bu görevine değinilmediği, aynı zamanda her iki dilde ortak olan bu çekimin ad durum kategorisi tasniflerinde ele alınmadığı görülür. Bu çalışmada Eski Türkçede sayu’nun, Klasik Moğolcada büri ve tutum ~ dutum’un yineleme bilgisini işaretleyip bir ad durum çekimi için kullanıldığı üzerinde durulmuş, Türkçe ve Moğolca için yeni bir ad durum çekiminin varlığı gösterilmiştir..

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe sayu Klasik Moğolca büri tutum ~ dutum yineleme

Kaynakça

  • AbhiShō → SHŌGAITO, Masahiro (2008). Uigurubun abidarumaronsho-no bunkengakutekikenkyū [Uighur Abhidharma Texts: A Philological Study]. Kyōto: Nakanishi.
  • AĞCA, Ferruh (2007). “Eski Türkçede {-A/-I/-(y)U} Ünlü Zarf-Fiil Eklerinin Farklı Bir İşlevi Üzerine”. Türkbilig, 13: 3-17.
  • AĞCA, Ferruh (2022). “Eski Uygurcada Zaman Adlarında Süreklileşme”. Dil Araştırmaları, 16 (30): 1-19.
  • AQ → POPPE, Nicholas (1967). The Twelve Deeds of Buddha, a Mongolian Version of the Lalitavistara. Mongolian Text, Notes, and English Translation. [AF 23]. Wiesbaden: Harrassowitz.
  • AYAZLI, Özlem (2019). “Altun Yaruk Sudur’da Çekim Edatları”. International Journal of Old Uyghur Studies, 1 (1): 39-72.
  • AYDIN, Erhan (2015). Orhon Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.
  • BUCK, Frederick H. (1955). Comparative Study of Postpositions in Mongolian Dialects and the Written Language. [Harvard-Yenching Institute Studies XII]. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
  • CAN, Meltem (2019). Dilbilgiselleşme ve Eski Uygurca Edatlar. Ankara: TKAE Yayınları.
  • CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
  • DIK, Simon C. (1968). Coordination: Its Implications for the Theory of General Linguistics. Amsterdam: North-Holland Publishing Co.
  • DURMUŞ, Oğuzhan (2009). Çuvaşçanın Şekil Bilgisi. Doktora Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • EDAL → STAROSTIN, Sergei A.; DYBO, Anna; MUDRAK, Oleg eds. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. [Handbook of Oriental Studies/Handbuch der Orientalistik, Section Eight: Central Asia, 83]. 3 Cilt, Leiden-Boston: Brill.
  • ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
  • ERDAL, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. [Handbook of Oriental Studies/Handbuch der Orientalistik, Section Eight: Central Asia, vol. 3]. Leiden-Boston: Brill.
  • ERSOY, Feyzi (2018). Çağdaş Moğolca El Kitabı. Ankara: Gazi Kitabevi.
  • ERSOY, Feyzi (2020). Türk-Moğol Dil İlişkisi ve Çuvaşça. Ankara: TDK Yayınları.
  • ETŞ → ARAT, Reşid Rahmeti (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Yayınları.
  • GABAIN, Annemarie von (1988). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
  • GÜZEL, Sinan (2012). İlpek Mikulayi’nin “Tĭvatĭ Kun” Adlı Eseri Üzerinde Çuvaşça Dil İncelemesi (Giriş-Metin-Dizinler). Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • GÜZEL, Sinan (2023). “Çuvaşça {+(ç)çen} Sınırlama Biçim Biriminde Yeni İşlev Kazanımı”. Zeki Kaymaz Armağanı [Ed. İbrahim Şahin-Caner Kerimoğlu-Ekrem Ayan]. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
  • HAENISCH, Erich (1939). Wörterbuch zu Mangḥol un niuca tobca’an (Yuan-Ch’ao Pi-Shi): Geheime Geschichte der Mongolen. Leipzig: Harrassowitz.
  • HALLIDAY, Michael A.K. (2004). An Introduction to Functional Grammar (3nd Edition). London: Hodder Arnold. Heilk II → [ARAT], Gabdulraşid Rachmati (1932). Zur Heilkunde der Uiguren II, SPAW, Phil: Hist. Klasse 1932, XXII, Berlin. 401-448. -3 levha ile.
  • Huast → ÖZBAY, Betül (2019). Huastuanift, Manihaist Uygurların Tövbe Duası. Ankara: TDK Yayınları.
  • JANKOWSKI, Henryk (1994). “The Idea of Individualization and Generalization in Turkic Languages”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 47 (1/2): 113-127.
  • JOHANSON, Lars (2018). Türk Dillerinde Yapısal Etkenler (Çev. Nurettin Demir). Ankara: TDK Yayınları.
  • KARA, György (2000). The Mongol and Manchu Manuscripts and Blockprints in the Library of the Hungarian Academy of Sciences. [Bibliotheca Orientalis Hungarica 47]. Budapest: Akadémiai Kiadó.
  • KARA, György (2009). Dictionary of Sonom Gara’s Erdeni-yin Sang a Middle Mongol Version of the Tibetan Sa skya Legs bshad. Mongol-English-Tibetan. [Brill’s Inner Asian Library, vol. 23]. Leiden-Boston: Brill.
  • KARAAĞAÇ, Günay (2009). “Edat Üzerine Düşünceler”. Gazi Türkiyat, 1 (5): 157-169.
  • KARAAĞAÇ, Günay (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
  • KARTALLIOĞLU, Yavuz (2010). Çağdaş Moğolcanın Grameri. Ankara: TKAE Yayınları.
  • KB → ARAT, Reşid Rahmeti (2007). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK Yayınları.
  • KP → HAMILTON, James R. (2022). Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi (Çev. İsmet Birkan, Ece Korkut). Ankara: TDK Yayınları.
  • Kuanşi → TEKİN, Şinasi (1993). Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah). Ankara: TDK Yayınları.
  • KULLMANN Rita; TSERENPIL, Dandii-Yadam (2008). Mongolian Grammar. Ulaanbaatar.
  • KUTEVA, Tania vd. (2019). World Lexicon of Grammaticalization (2nd Edition). Cambridge: Cambridge University Press.
  • LESSING, Ferdinand D. (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley: University of California Press. LI, Yong Sǒng (1997). “Kutadgu Bilig’de Gözden Kaçan İki Sontakı: körü ve sayu Üzerine”. Türk Dilleri Araştırmaları, 7: 233-260.
  • MNT → RACHEWILTZ, Igor (1972). Index to the Secret History of Mongols. [Uralic and Altaic Series, vol. 121]. Bloomington: Indiana University Publications.
  • ÖNER, Mustafa (1999). “Türkçede Edatlı (Sentaktik) Çekim”. Türk Dili, 565: 10-18.
  • Phags-pa Script → DOMII, Tumurtogoo (2010). Mongolian Monuments in ’Phags-pa Script Introduction, Transliteration, Transcription and Bibliography. [Language and Linguistics Monograph Series 42]. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
  • RINÇINE, A.R. (1947). Kratkiy mongol’sko-russkiy slovar’. Mongol-oros tovç tol’biçig. Mongγol oros tobči / Краткий монгольско-русский словарь. Монгол-орос товч толь. Mongγol oros tobči toli. Moskva: Ogiz.
  • SANJEEV, Garma D.; ORLOVSKAYA, Mariya N.; ŞEVERNINA, Zoya V. (2015). Etimologicheskiy slovar’ mongol’skih yazıkov tom 1 / Этимологический словарь монгольских языков Том 1, Moskva: IOS RAS.
  • Sub → LIGETI, Louis (1973). Trésor des sentences. Subhāṣitaratnanidhi de Sa-skya Paṇḍita. Traduction de Sonom Gara. [Monumenta Linguae Mongolicae Collecta, vol. IV]. Budapest: Akadémiai Kiadó.
  • SUK → YAMADA, Nobuo (1993). Sammlung uigurischer Kontrakte. Hrsg. von Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umera, Takao Moriyasu. Osaka.
  • ŞİRİN, Hatice (2015). Kül Tigin Yazıtı Notlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
  • TEKİN, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
  • TSEVEL, Ya. (1966). Mongol Helnii Tovç Tailbar Toli / Монгол Хэлний Товч Тайлбар Толь. Ulaanbaatar: Ulsın Hevleliin Hereg Erhleh Horoo.
  • TSINTSIUS, Vera I. (1975). Sravnitel’nıy slovar’ tunguso-man’çjurskih yazıkov. Materialı k etimologiçeskomu slovaryu tom 1. / Сравнительный словарь тунгусо-маньчжурских языков. Материалы к этимологическому словарю том 1. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR Institut Yazıkoznaniya.
  • Uighur-Mongolian Script → DOMII, Tumurtogoo (2006). Mongolian Monuments in Uighur-Mongolian Script (XIII-XVI. Centruies) Introduction, Transcription and Bibliography. [Language and Linguistics Monograph Series A-11]. Taipei: Institute of Linguistics, Academia Sinica.
  • VARDAR, Berke (2007). Açıklamalı Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
Toplam 49 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Eski Türk Dili (Orhun, Uygur, Karahanlı)
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Asuman Baş 0000-0003-1508-0624

Yayımlanma Tarihi 31 Mayıs 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024 Cilt: 18 Sayı: 34

Kaynak Göster

APA Baş, A. (2024). Eski Türkçede ve Klasik Moğolcada Bir Ad Durum Çekimi: Yineleme. Dil Araştırmaları, 18(34), 227-248. https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1352996
 Kapak Resmi İndir