Macaristanlı Georgius’a Göre XV. Yüzyıl Türkiyesi’ndeki Heterodoks Kesim*

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 2, 110 - 120, 31.12.2013

Altay Tayfun Özcan

Öz

1438’de
Türklere esir düşen Georgius isimli bir din adamı, başından geçenleri 1481’de
kaleme aldığı Tractatum de Moribus, Conditionibus et Nequitia Turcorum isimli
çalışmasıyla dünyaya duyurdu. Eser yayınlandığı güne kadar Avrupalı
entelektüeller tarafından çok da iyi bilinmeyen Türk kültürü ve dini hakkında
kıymetli bilgiler içeriyordu. Yazar, dinle ilgili olarak verdiği bilgiler
arasında İslam hakkında genel bilgilerin yanında dini zümreler üzerine de
bilgiler vermiştir. Bunlar arasında heterodoks kesimle ilgili verdiği bilgiler
oldukça ilgi çekicidir. Burada onların dini anlayışlarını açıklamış, törenlerinden
bahsetmiş ve hatta benzerlerini Sünni kesimle karşılaştırarak
değerlendirmiştir. Bundan başka heterodoks kesim için son derece önemli dini ve
tarihi önemi haiz Seyid Gazi, Hacı Bektaş ve Âşık Paşa gibi bazı İslami din
önderlerine değinmiştir. Avrupalı entelektüeller tarafından bilinmeyen bu
hususların dile getirilmesinden ötürü eser kısa zamanda Türkler hakkındaki
bilgilerin edinildiği ilk ve temel başvuru kitabı haline geldi. Özellikle
Martin Luther ve diğer Protestan önderler Georgius’un Türklerle ilgili bilgilerinden
etkilendikleri bilinmektedir. Eserin ilk Alman baskısının Martin Luther
tarafından yapılması da esere verilen öneme işaret eden ayrı bir husustur. Bu
çalışmamızda Tractatum’un Türk heterodoksluğu ile ilgili satırlarını
değerlendirmelerini de içeren çevirilerini yaparak konuyla ilgili çalışan
araştırmacıların istifadesine sunmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Macaristanlı Georgius, İslamiyet, Kalenderiler, tasavvuf

The heterodox part in the XV. century Turkey According to Hungarian Georgius

Öz

A priest named as Georgius who was captured by Turks
in 1438, declared to the world what he had experienced, with his work Tractatum
de Moribus, Conditionibus et Nequitia Turcorum which he wrote in 1481. The work
was including many significant information about Turkish religion and culture
which was not very well known by European intellectuals until the time it has
been published. The author has given information about the religious groups
among with the general information on Islam while he was explaining religious
subjects. Among those, the information he has given about heterodox groups are
very interesting. In that part, he has explained their religious
understandings, has talked about their ceremonies and has criticized through
comparing them with the sunni groups. Apart from these, he has refered to Seyid
Gazi, Hacı Bektaş and Aşık Paşa, who are ,religiously and historically, very
important for the heterodox sect. Since the book has been giving information
about the issues which are not very wellknown by European intellectuals, in a
very short time it has become the first and the most important book from which
the information about Turks can be found. Especially, it is known that, Martin
Luther and other Protestan leaders has been effected from the information which
has been given by Georgius. On the other hand, the first print of that book in
German has been done by Martin Luther and this is an another fact that shows
the importance of the book. In this work, we will try to present the
translations of lines of tractacum with the evaluations of it to the usage of
researchers who are working about that subject.

Anahtar Kelimeler

Georgius of Hungary, Islam, Qalandar, Tasavvuf

Kaynakça

• Aka, İ. (2008): “Ortaçağlarda Bazı Batılı Yazarların Türkler ile İlgili Olumlu Düşünceleri”, Prof. Dr. Necmi Ülker Armağanı, İzmir, s. 48-54.
• Aksulu, N. M. (1998): Mohaç Esiri Bartholomaeus Georgievic ve Türklerle İlgili Yazıları, Ankara: Kültür Bakanlığı yay.
• Buch, W. (1982). "14/15. Yüzyılda Kudüs'e Giden Alman Hacılarının Türkiye İzlenimleri", çev. Y. Baypınar, Belleten, C. XLVI, S. 183, s. 509-533.
• Coşan, L. (2009): “Georgius de Hungaria ve Türkler Hakkındaki Değerlendirmelerine bir Bakış”, Semahat Yüksel Armağan Kitabı, Pegem Akademi yay, Ankara, s. 198-207.
• Coşan, L. (2009a): Tanrım Bizi Türklerden Koru, Yeditepe yay, İstanbul 2009.
• Çift, S. (2001); “Osmanlılar Döneminde Bursa’da Bektaşi Kültürü ve Bektaşi Tekkeleri”, Uludağ Üniversitesi İhahiyat Fakültesi Dergisi, C.10, S.2, s. 225-239.
• Eren, H. (1983): “Türkoloji mad.” Türk Ansiklopedisi, C.32, MEB, Ankara, s. 434-461. Forell, G. W. (1945): “Luther and the War against the Turks”, Church History, Vol.14, No.4, Dec., s. 256-271.
• Georgius de Hungaria (1530): Tractatum de Moribus, Conditionibus et Nequitia Turcorum, Wittembergae ve Norimberga baskıları.
• Hasluck, F. W. (1929): Christianity and Islam under the Sultans, C.II, Oxford Clerendon Press 1929.
• Kalafat, Y. (2006): “Türk Halklarında Kurt Ağzı Bağlama İnancı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 20, N.1, s. 273-280.
• Karamustafa, A. T. (2007): Sufism: The Formative Period, Edinburg University Press.
• Koca, F. (2002): “Osmanlılar Dönemi Fıkıh-Tasavvuf İlişkisi: Fakılar ile Sofular Mücadelesinin Tarihi Serüveni”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. I, s. 73-131.
• Ocak, A. Y. (1999): Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler (XIV-XVII. yüzyıl, Ankara: TTK yay.
• Ocak, A. Y. (2000): Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişi yay.
• Özcan, A. T. (2012): “XVI. Yüzyıla Kadar Türkiye ve Türkmenya Adının Batı Dünyası ndaki Kullanımı ve Sınırları”, Türkiyat Mecmuası, C. 22, s. 63-82.
• Palmer, J. A. P. (1952): “Fr. Georgius de Hungaria, O.P., and the Tractatus de Moribus Condicionibus et Nequicia Turcorum”, Bulletin of the John Rylands Library, Vol. 34, No. 1, s. 44-68.
• Renard, J. (2009): The A to Z of Sufism, Toronto: The Scarecrow Press.
• Schiltberger, Johannes (1995): Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), çev. Turgut Akpınar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Smith, H. P. (1923): “Luher and Islam”, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, Vol.39/No.3, s. 218-220.
• Tatu, R. (2008): “Georgius of Hungaria and his Treaty on the Beliefs and Customs of the Turks”, International Journal on Humanistic Ideology, Vol.1, No.2/Autumn-Winter, s.141-152.
• Walsh, R. W. (1960): “Yunus Emre: A 14th Century Turkish Hymnodist”, Numen, Vol.7, Fasc 2/Dec, s. 172-188.