Adalet Ağaoğlu’nun Fikrimin İnce Gülü Adlı Eseri Örnekleminde Kültüre Özgü Ögelerin Çevirisinde Eşdeğerlik Sorunu

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 239 - 257, 17.06.2025

Pamuk Nursen Topbaş

https://doi.org/10.37583/diyalog.1714923

Öz

Çeviri, tarih boyunca farklı kültürleri birbirine yaklaştıran ve kültürel etkileşimi sağlayan önemli bir iletişim aracı olmuştur. Bu bağlamda, kültüre özgü ögelerin bir dilden bir başka dile aktarımı, çeviri çalışmalarında sıkça tartışılan bir konu olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, Adalet Ağaoğlu’nun Fikrimin İnce Gülü adlı romanında yer alan kültürel ögelerin çevirisi ele alınmaktadır. Almancaya aktarılan kültürel ögeler, çeviri kuramlarında önerilen stratejiler aracılığıyla karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Bu bağlamda, bütüncede yer alan örneklerin Almancaya aktarımında kullanılan çeviri stratejileri belirlenmekte ve kaynak metin ile hedef metin arasındaki “eşdeğerlik”in sağlanma düzeyi değerlendirilmektedir. Çalışmanın kuramsal çerçevesinde, Newmark ve Aixela’nın kültürel ögelere ilişkin yaklaşımlarından (culture specific items) ve Venuti ile Aixela’nın makro ve mikro çeviri stratejilerinden yararlanılmaktadır. 20. yüzyıl Türk edebiyatının önemli yazarlarından biri olan Adalet Ağaoğlu, 1929 yılında Nallıhan’da dünyaya gelmiş ve roman ve hikâye yazarlığına toplumcu gerçekçilik tartışmalarının yoğun olduğu 12 Mart döneminde başlamıştır. Bu dönemin popülist edebiyat anlayışına tepki gösteren yazar, toplumcu gerçekçi görüşü benimsemiş ve eserlerinde toplumun çalkantılı dönemlerini derinlemesine inceleyerek bu dönemlerin bireyler üzerindeki etkilerine dikkat çekmiştir. İnsan ilişkileri, toplumsal değişim, kimlik ve kimlik kaybı gibi temaların işlendiği eserlerinde Türkiye’nin siyasi ve sosyal sorunlarına eleştirel bir bakış sunmuştur. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında Türkiye’deki sosyal ve politik değişimler, sosyal sorunlar ve feminist konular üzerindeki çalışmaları, çağdaş Türk toplumunun karmaşıklığını ve çatışmalarını yansıtma kararlılığını ortaya koymuştur. Özgün anlatım tarzı ve derin psikolojik analizleriyle edebiyat dünyasına Fikrimin İnce Gülü gibi unutulmaz eserler kazandıran Ağaoğlu’nun edebi zenginliği, ince dili ve derin anlam katmanları, özellikle bu romanda belirginleşmektedir. Bu bağlamda, Türk eserlerinin Almancaya çevrilmesi büyük bir zorluk arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı, Adalet Ağaoğlu’nun Fikrimin İnce Gülü adlı eseri ile Almanca çevirisini, kültürel unsurların aktarımı bağlamında karşılaştırmak; kullanılan çeviri stratejilerini analiz ederek kaynak ve erek metin arasındaki “eşdeğerlik” düzeyini değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Türk edebiyatı, Adalet Ağaoğlu, Kültürel Öğeler, Roman, Çeviri Stratejileri

The Equivalence Issue in Translating Culture-Specific Elements Illustrated by Adalet Ağaoğlu’s Fikrimin İnce Gülü

Öz

Translation has been an important means of communication throughout history, bridging different cultures and facilitating cultural interaction. In this context, the transfer of culture-specific elements from one language to another has emerged as a frequently discussed topic in translation studies. This study focuses on the translation of cultural elements in Adalet Ağaoğlu’s novel Fikrimin İnce Gülü. The cultural elements translated into German are examined through a comparison of the translation methods employed. In this context, the translation strategies used to transfer the examples in the text to German are identified, and the level of “equivalence” between the source text and the target text is evaluated. The theoretical framework of the study draws on the approaches of translation scholars Newmark and Aixela regarding the translation of cultural elements (culture-specific items) as well as the macro and micro translation strategies of Venuti, Newmark, and Aixela. Adalet Ağaoğlu, one of the prominent authors of 20th-century Turkish literature, was born in 1929 in Nallıhan and began writing novels and stories during the 12th March period, a time marked by intense debates on socialist realism. Responding to the populist literary understanding of this period, she adopted the socialist realist perspective and deeply examined the turbulent periods of society in her works, highlighting the effects of these periods on individuals. In her works, which address themes such as human relationships, social change, identity, and identity loss, she offers a critical perspective on Turkey’s political and social issues. Particularly in the second half of the 20th century, her works on social and political changes in Turkey, social problems, and feminist issues reflected her determination to portray the complexity and conflicts of contemporary Turkish society. Ağaoğlu, who has contributed unforgettable works such as Fikrimin İnce Gülü to the literary world with her unique narrative style and deep psychological analyses, presents literary richness, subtle language, and deep layers of meaning, which are particularly evident in Fikrimin İnce Gülü. In this context, translating Turkish works into German presents a significant challenge. The aim of this study is to examine the translation strategies of Adalet Ağaoğlu’s Fikrimin İnce Gülü and its German translation by comparing the translation methods of cultural elements and to evaluate the level of “equivalence” between the source and target texts.

Anahtar Kelimeler

Turkish literature, Adalet Ağaoğlu, Cultural Elements, Novel, Translation Strategies

Kaynakça

• Ağaoğlu, Adalet (1976): Fikrimin İnce Gülü. İstanbul: Remzi Kitapevi Yayınları.
• Ağaoğlu, Adalet (1979): Die zarte Rose meiner Sehnsucht, (W. Scharlipp, Übersetz.). Stuttgart: Ararat Verlag.
• Aixelá, Javier Franco (1996): Culture-Specific Items in Translation. R. Alvarez / M. Carmen-África Vidal (Hrsg.): Topics in Translation: 8. Clevedon-Philadelphia-Adelaide: Multilingual Matters Ltd, 52-78.
• Aksoy, Berrin (2002): Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi. Ankara: İmge.
• Çotuksöken, Yusuf (2004): Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Istanbul: Toroslu Kitaplığı. Ege Üniversitesi. Wolfgang-Ekkehard Scharlipp. Erişim: 05 Şubat 2025. https://translex.ege.edu.tr/tr-6364/wolfgang-ekkehard_scharlipp.html.
• Klemm, Gustav Friedrich (1849): Allgemeine Cultur-Geschichte der Menschheit: Das Morgenland (Bd. 7). Leibzig: Verlag von B. G. Teubner.
• Newmark, Peter (1988): A Textbook of Translation. New York, London: Prentice Hall.
• Sağlam, Musa Yaşar (2014): Dünya Edebiyatına Uzanan Yolda Bir Türk Romancı: Orhan Kemal. Erdem (67), 87-104. https://doi.org/10.32704/erdem.537456.
• Türk Dil Kurumu (1998): Türkçe Sözlük: 1 A-J. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Türk Dil Kurumu (1998): Türkçe Sözlük: 2 K-Z. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Uluşahin, Esra (2018): Orhan Kemal’in Bereketli Topraklar Üzerinde, Müfettişler Müfettişi, Üçkağıtçı Adlı Yapıtlarında Kültürel Unsurların Çevirisi Üzerine Karşılaştımalı Bir İnceleme. Humanitas, 2018; 6(11): 11-31. DOI: 10.20304/humanitas.297616.
• Venuti, Lawrence (2008): The Translator’s Invisibility. A History of Translation (2. Aufl.). London and New York: Routledge Taylor & Francis Group.