BAŞHOCA İSHAK EFENDİ’NİN MECMÛA-İ ULÛM-I RİYÂZİYE ADLI ESERİNİN ANALİTİK GEOMETRİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Sayı: 21, 89 - 115, 06.06.2022

Semiha Betül Bayam Takıcak

Öz

Modern matematiğin Osmanlılar’a girdiği ilk kaynak olma özelliğine sahip Başhoca İshak Efendi’nin Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye (1258/1842) adlı eserinde, René Descartes’ın analitik geometri çalışmalarından bahsedilmemiştir. Ancak söz konusu eserde, analitik geometrinin kullanıldığı tarafımızca tespit edilmiştir. İntegral kalkülüs hesabında olduğu gibi, analitik geometriyi de Osmanlılar’a ilk tanıtan kişi Başhoca İshak Efendi olmuştur. Ayrıca eldeki bu makalede, Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye (MUR) günümüzdeki ve Osmanlıca yazılan diğer analitik geometri kitapları ile konuların işlenişi ve kullanılan terminoloji açısından karşılaştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlılar’da analitik geometri, Başhoca İshak Efendi, Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Doktora tez danışmanım sayın Melek Dosay Gökdoğan'a teşekkürlerimi sunuyorum.

Kaynakça

• Adıvar, Adnan (1982). Osmanlı Türklerinde Bilim. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Ahmed Zihnî Efendi (1310/1892). Hendese-i Halliye, 1. Baskı. İstanbul: Mühendishane-i Berrî-i Hümayun Matbaası.
• Altun, Murat (2008). Matematik Öğretimi. Bursa: Aktüel.
• Başhoca İshak Efendi (1257/1841). Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye. C. 1. Mısır: Bulak Matbaası.
• Başhoca İshak Efendi (1258/1842). Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye. C. 2. Mısır: Bulak Matbaası.
• Beydilli, Kemal (1995). Türk Bilim Ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane-Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Bézout, Etienne (1815). Cours de mathématiques a l'usage de la marine et de l'artillerie. 1.nde partie. Avignon: Bibliotheque.
• Bézout, Etienne (1764-1769). Cours de mathématiques a l'usage des gardes du povillon et de la marine. 3.nde partie. Paris: Bibliotheque Royale.
• Boyer, Carl Benjamin (1968). A History of Mathematics. USA: John Wiley & Sons.
• Boyer, Carl Benjamin (2010). A History of Mathematics. Canada: John Wiley.
• Boyer, Carl Benjamin (2004). History of Analytic Geometry. New York: Dover Publications.
• Boyer, Carl Benjamin (2015). Matematiğin Tarihi. Çeviren: Saadet Bağcacı. Ankara: Doruk Yayınları.
• Bursalı Mehmet Tahir (1342/1926). Osmanlı Müellifleri. C. 3. İstanbul: Matbaa-ı Amire.
• Bülkat, Yanyalı Mehmed Esad (1329/1913). Hendese-i Musattaha. 3. Baskı. İstanbul: Mekteb-i Fünûn-i Harbiye Matbaası.
• Cajori, Florian (1909). A History Of Mathematics. New York: The Macmillan Company.
• Cajori, Florian (2014). Matematik Tarihi. çev.: Deniz İlalan. Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Ahmed Cevdet (1301/1884). Tarih-i Cevde. İstanbul: Matba-ı Osmaniyye.
• Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi.
• Dosay, Melek (2002). “Mecmûa-i Ulûm-i Riyaziye”, Düşünen Siyaset 16 (2002): 209-229.
• Grabiner, Judith V. (1970). “E. Bézout”. Dictionary of Scientific Biography, C. 1. ed.: C.C. Gillispie, New York: Charles Scribner's Sons. 111-114.
• Heath, Thomas Little (2004). Apollonius of Perga (Edited in Modern Notation). Cambridge: Cambridge At The University Press.
• Heath, Thomas Little (1956). The Thirteen Books of Euclid’s Elements. C. 1. Newyork: Dover Publication.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin (1989). Başhoca İshak Efendi (Türkiye'de Modern Bilimin Öncüsü). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaçar, Mustafa, Tuncay Zorlu, Burak Barutçu, Atilla Bir, C. Ozan Ceyhan, ve Aras Neftçi (2012). İstanbul Teknik üniversitesi ve Mühendislik Tarihimiz. İstanbul: İTÜ Yayınları Kalaycıoğulları, İnan (2003). Katip Çelebi'nin Cihannuma Adlı Eserine İbrahim Müteferrika'nın Yaptığı Ekler Doğrultusunda Çağdaş Bilimlerin Türkiye'ye Girişi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kökçü, Ayşe (2014). Osmanlılar'da Diferensiyel İntegral Hesap ve Eğitimdeki Yeri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lawrence, J. Dennis (1972). A Catalog of Special Plane Curves. Newyork: Dover.
• Lockwood, E. H. (1963). A Book Of Curves. Cambridge: Cambridge At The University Press.
• Ahmet Nazmi & Hilmi (1933). Hendese Dersleri, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Şemseddin Sami (1306/1889). Kamus-ül 'Âlam. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Sayan, Şükrü (1331/1915). Hendese-i Tahlîliyye. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mehmed Esad (1312/1894). Mirat-ı Mühendishane-i Berrî-i Hümayûn. İstanbul: Karabet Matbaası.
• Mehmed Esad (1249/1833). “Fünûn”, Takvîm-i Vekayi': 4. sütun 1.
• Şen, Adil (1995). İbrahim Müteferrika ve Usûlü’l-Hikem fî Nizami’l-ümem. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tezer, Cem (2012). “Başhoca İshak Efendi ve Mecmu‘a-yı ‘Ulûm-ı Riyaziye” Dört Öğe, S. 2: 67-106.
• Tezer, Cem (2010). “Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa”. Türk Matematikçileri. A. Sinan Sertöz Home Page. http://sertoz.bilkent.edu.tr/turk/VIDINLI.pdf (Erişim: 22 Aralık 2015).
• Tuncer, Talat (1995). Matematik Sözlüğü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Prof. Dr. Nasım Terzioğlu Basım Atölyesi.