Tunceli İli Paleolitik Çağ Araştırmaları

Yıl 2021, Sayı: 27, 1 - 20, 07.11.2021

Berkay Dinçer , Yasemin Yılmaz , Göknur Karahan , Mehmet Polat Zeynep Kelpetin , Kenan Öncel , Mehmet Özbudak

https://doi.org/10.51493/egearkeoloji.900590

Cited By: 2

Öz

Tunceli, arkeolojik kalıntılara sahip olduğu bilinmekle birlikte Keban projesinden bu yana sistematik araştırma yapılmamış bir bölgedir. 2015 yılında Dr. Yasemin YILMAZ başkanlığındaki bir ekip tarafından Tunceli’de başlatılan yüzey araştırmasıyla; arkeolojik kalıntıların Prehistorik Çağlardan Orta Çağ’a kadar uzanan zengin bir çeşitliliği barındırdığı belirlenmiştir. Özellikle Paleolitik Çağla ilgili yeni keşifler dikkat çekicidir. 2020 yılı sezonuyla beş yılı tamamlanan çalışmalarda; Pertek, Mazgirt, Çemişgezek ve Ovacık ilçelerinde bulunan yontmataşların 1167’si ayrıntılı olarak incelenmiş ve bunların 922 adedi Paleolitik Çağ’a tarihlenmiştir. Paleolitik buluntu alanları, İ. K. Kökten’in de dikkat çektiği gibi, tarih öncesi höyüklere yakındır. Yüzey araştırmasında bulunan en eski aletler Oldowan yontuk çakıllarıdır. Ayrıca, belgelenen birçok Acheulean alan; az sayıda iki yüzeyli el baltası, Levallois tekniğinin kullanımı ve birincil çakmaktaşı kaynaklarına yakınlığıyla dikkat çekmektedir. Tunceli’deki Acheulean endüstrileri bu özellikleriyle, Güneydoğu Anadolu Alt Paleolitik buluntu topluluklarıyla benzerdir ve söz konusu endüstrinin 600-200 bin yıl öncesine ait olabileceği söylenebilir. Tunceli, Orta Paleolitik’i Levallois tekniğinin düşük oranda kullanımı ve yonga üretimiyle karakterize bir teknolojik yapıyla temsil edilir. Yontmataş endüstrisinde özellikle dilgisel taşımalıkların varlığı, Üst Paleolitik veya Orta Paleolitik sonlarıyla ilişkili olabileceğine işaret etmektedir. Afrika’dan Kafkasya’ya uzanan doğal kara yolları üzerinde bulunan Tunceli’nin ilk araştırma sonuçları, Paleolitik boyunca erken insanların hareketliliklerini kanıtlayan önemli kültür kalıntılarına ulaşılmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tunceli, Doğu Anadolu, Alt Paleolitik, Orta Paleolitik, Üst Paleolitik, Yontmataş teknolojisi

Destekleyen Kurum

Fest Turizm ve Tic. A.Ş.

Proje Numarası

YA016202

Teşekkür

Yüzey araştırması izinleri için Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne; destekleri için Tunceli Valiliği’ne, Tunceli İl Kültür Müdürü İsmet Hakan ULAŞOĞLU’na teşekkürlerimizi sunarız. Bu çalışma 2018’den bu yana FEST TRAVEL sponsorluğu ile yapılmaktadır. Yönetim kurulu başkanı Faruk PEKİN’e desteklerinden dolayı sonsuz teşekkürler. Yüzey araştırması 2020 yılı bakanlık temsilcisi Özgür ŞAHİN’e; yüzey araştırmasında yer alan; Hüseyin CEVİZ, Leyla ATEŞ, Hasan BİNAY, Zeynep KIZILTAN, Songül ÇOBAN, Didem TOY, Sinan YİĞİT’e, Lojistik destekleri için ÖNCEL ailesine özellikle Seda ÖNCEL; Can ve Uğur’a; POLAT ailesine, Orhan ELALDI ve Yenge ELALDI’ya, taş çizimlerinin bir bölümü için Elif Nurcan AKTAŞ’a; Fotoğraflar için Figen Türker ÖĞRÜ’ye Sidar GÜNDÜZALP’e, araştırmada arkeolojik alan ararken yüzeyde gördüklerini bize aktaran, misafirperverlikle bizi ağırlayan Tunceli halkına özellikle 2020 yılında Ovacıktaki Paleolitik ve diğer alanların keşiflerinde bize mihmandarlık yapan dikkatli genç arkadaşımız Umut Can ÖNER'e teşekkürlerimizle.

Paleolithic Researches at Tunceli Province

Öz

Although Tunceli is known to have archaeological remains, it has not been systematically researched since the Keban Dam Project. Many Paleolithic sites as well as late prehistoric and protohistoric sites were discovered as a result of the fieldwork initiated by Dr. Yasemin YILMAZ in 2015. During the five-year fieldwork, 1167 lithic pieces identified in the districts of Pertek, Çemişgezek and Ovacık were examined in detail and it was concluded that 922 of them belonged to Paleolithic technologies. One of the most important aspects of the Paleolithic finds in Tunceli is their correlation with the late prehistoric mounds. İ. K. Kökten had also pointed out this phenomenon. Typologically the oldest artifacts in Tunceli are Oldowan pebble tools. Also, many Acheulean sites have been documented. These sites are characterized in their close relation with primary chert sources and low percentages of bifacial hand-axes and Levallois products. This situation is compatible with the Southeastern Anatolia Lower Paleolithic assemblages. Based on this, we estimate that the age of Acheulean industries in Tunceli could be between 600-200 thousand years ago. Middle Paleolithic of Tunceli is characterized in the flake assemblages with low portions of Levallois products. The laminar components of the assemblages also could well point to the late Middle Paleolithic or Upper Paleolithic. Located directly on the natural land routes from Africa to Caucasus, the initial survey of Tunceli province has provided access to important cultural remains that prove the mobility of humans throughout the Paleolithic.

Anahtar Kelimeler

Tunceli, Eastern Anatolia, Lower Paleolithic, Middle Paleolithic, Upper Paleolithic, Lithic technology

Proje Numarası

YA016202

Kaynakça

• AÇIKKOL-YILDIRIM vd. 2019 : A., Açıkkol Yıldırım, İ., Baykara, S., Şahin, O., Zengin Koşan, F., Ay, S., Acar, “Sivas’ın Paleolitik Kültürleri”, içinde Her yönüyle Sivas Uluslarası Sempozyumu (Ed. H. Yekbaş ve A. Yüksel), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası, Sivas: 7-18.
• ANONİM 2012 : Tunceli Atlası. Tunceli Valiliği.
• BAYKARA 2018 : İ. Baykara, “Gürgürbaba Tepesi Geç Acheulian Dönem El Baltalarının Teknolojik ve Tipolojik Açıdan Tanımlanması”, içinde Anadolu Arkeolojisinde Taş Aletler: Teori, Metot, Pratik, (Ed. A. Baysal), Ege Yayınları, İstanbul: 69-99.
• BAYKARA vd. 2019 : İ., Baykara, B., Dinçer, S. Şahin, “Gürgürbaba Tepesi: Alt ve Orta Paleolitik Dönem Buluntu Yerleri, Erciş-Van”. Anadolu Araştırmaları (21 (2018)):76-104.
• COPELAND 2004 : L. Copeland, “The Paleolithic of the Euphrates Valley in Syria”, içinde From the river to the sea: the Palaeolithic and the Neolithic on the Euphrates and in the Northern Levant: studies in honour of Lorraine Copeland, BAR international series, (Ed. L. Copeland, O. Aurenche, M. Le Mière, ve P. Sanlaville), Archaeopress, Oxford: 19-114.
• DİNÇER 2010 : B. Dinçer, “Dülük (Gaziantep) Paleolitik Çağ Buluntuları”. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi.
• DİNÇER 2015 : B. Dinçer, “Kureyşler Baraj Gölü Havzasında 2014 Yılı Paleolitik Araştırmaları”, içinde Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları 2014, (Ed. M. Türktüzü ve S. Ünan), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara: 191-210.
• DİNÇER 2016 : B. Dinçer, “The Lower Paleolithic in Turkey: Anatolia and Hominin Dispersals Out of Africa”, içinde Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia, Vertebrate Paleobiology and Paleoanthropology, (Ed. K. Harvati ve M. Roksandic), Springer Netherlands, Dordrecht: 213-228.
• DİNÇER 2017 : B. Dinçer, “Marmara Çevresinde Alt Paleolitik Çağ: İlk İnsan Hareketleri”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• DİNÇER 2018 : B. Dinçer, “Alt Paleolitik Satır ve Kıyıcıların Tekno-Tipolojisi: Tekirdağ Buluntuları”, içinde Anadolu Arkeolojisinde Taş Aletler: Teori, Metot, Pratik, (Ed. A. Baysal), Ege Yayınları, İstanbul: 32-69.
• DİNÇER ve KARAHAN 2020 : B. Dinçer ve G. Karahan, “Seyitömer Höyük 2019 Yılı Paleolitik Çağ Araştırmaları”, içinde Kütahya Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Tarih Araştırmaları, Kütahya Müzesi 2019 Yıllığı, (Ed. S. Ünan), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara: 89-111.
• DİNÇER ve SLIMAK 2007 : B. Dinçer ve L. Slimak “Doğu Trakya Paleolitiği (Türkiye): Sentez ve Yeni Sonuçlar”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (10): 49-61.
• GARCIA vd. 2010 : T. Garcia, G., Feraud, C., Falgueres, H., de Lumley, C., Perrenoud, D., Lordkipanze, “Earliest Human Remains in Eurasia: New 40Ar/39Ar Dating of the Dmanisi Hominid-Bearing Levels, Georgia”, Quaternary Geochronology 5(4): 443-51.
• KANSU 1940 : Ş. A. Kansu, Türk Antropoloji Enstitüsü Tarihçesi. İstanbul: Maarif Matbaası.
• KARAHAN 2020 : G. Karahan, “Batı Anadolu’da Levallois Tekniği: Sürmecik Paleolitik Açık Hava Yerleşimi Üzerinden Bir Değerlendirme”, Anadolu/Anatolia (46):293-322.
• KÖKTEN 1971 : İ. K. Kökten, “Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları 1969”, içinde Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Cilt 2, Sayı 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara:13-21.
• KÖKTEN 1972 : İ. K. Kökten, “Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları 1970”, içinde Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Cilt 3, Sayı 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 1-5.
• KÖKTEN 1974 : İ. K. Kökten, “Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları 1971”, içinde Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Cilt 4, Sayı 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 1-11.
• KÖKTEN 1976 : İ. K. Kökten, “Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları 1972”. Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Cilt 5, Sayı 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 1-8.
• KÖKTEN 1991 : İ. K. Kökten, “Keban Baraj Gölü Çevresinde Taş Devri Buluntuları”, içinde Atatürk Konferansları IV, Cilt 4, Sayı 17, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 125-132.
• KUHN vd. 2015 : S. L. Kuhn, B., Dinçer, N., Balkan-Atlı, M. K., Erturaç, “Paleolithic Occupations of the Göllü Dağ, Central Anatolia, Turkey”, Journal of Field Archaeology 40(5):581-602.
• MINZONI-DEROCHE ve SANLAVILLE 1988 : A., Minzoni-Déroche ve P. Sanlaville, “Le Paléolithique inférieur de la région de Gaziantep”, Paléorient 14(2):87-98.
• ÖZÇELİK 2003 : K. Özçelik, “1998 Yılı Hatay Yüzey Araştırması Buluntularının Tekno-Tipolojik Değerlendirilmesi”, Anadolu/Anatolia (24):79-92.
• SLIMAK ve DİNÇER 2007 : L. Slimak ve B. Dinçer, “Kaletepe Deresi 3. Orta Anadolu’da Tabakalanma Veren Bir İlk Paleolitik Çağ Yerleşmesi”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (10):33-47.
• ŞAHİN 2020 : S. Şahin, “2019 Yılı Malatya İli Yüzey Araştırması”, Aras Türkiye Eski Yakın Doğu Araştırmaları Dergisi (2):6-18.
• TAŞKIRAN 2008 : H. Taşkıran, “Réflexions sur l’Acheuléen d’Anatolie”, L’Anthropologie 112(1):140-52.
• TAŞKIRAN 2018 : H. Taşkıran, “The Distribution of Acheulean Culture and Its Possible Routes in Turkey”, Comptes Rendus Palevol 17(1-2):99-106.
• YALÇINKAYA 1985 : I. Yalçınkaya, “Araştırmaların Işığında Anadolu Alt Paleolitik’i ve Sorunlarına Genel Bir Bakış”, Antropoloji Dergisi (12):395-435.