Traditional Tuvan Music And its Representatives Who Carried it To The International Dimension

Year 2024, Issue: 24, 189 - 204, 30.06.2024

Altay Toprak

https://doi.org/10.31722/ejmd.1267513

Abstract

The Republic of Tuva is an autonomous republic located within the borders of the Russian Federation today. It is located on the southern border of Russia, between Novosibirsk and Irkutsk, and borders with Mongolia. Its local people are called Tuvan. The Tuvan people live in the northern part of Mongolia and the western part of the People's Republic of China, apart from the Tuva Republic. Due to the geographical location, the Tuvan people living in the Tuva Republic have generally remained relatively closed to the outside world. For this reason, the music culture they have is not known enough by the world. The most important element that makes Tuvan music culture unique is a form of singing called throat singing, which is more specific to the societies living in the Siberian region. This throat singing, called Höömey (Khöömei), has different techniques with different names, vocal ranges and innate usage. It is thought that these existing techniques are essentially the reflection of the sounds in nature. Throat singing (Khöömei), which emerged by imitating the sounds of nature, became an indispensable part of Tuvan culture over time, and was used both in non-religious folk music and for spiritual and healing purposes in some religious rites (Matrenitsky & Friedman, 2012, pp. 111).). These techniques are very old in history, but the Tuvan people, who have been isolated to a certain extent from the outside world, have not been able to show this to the outside world until recently, they have only continued as a tradition that they have continued within themselves.
The artist named Kongar-ool Ondar, who grew up in the Tuva Republic after the seventies, took successful steps in order to introduce the Tuvan music culture to the outside world, ensuring that the world was informed about this culture and set an example for the artists who would come after him. When it comes to throat music, Kongar-ool Ondar is one of the first names that come to mind, especially in the Tuva region. Unlike other throat singing artists before him, he has introduced himself and his national music to many parts of the world, especially to western countries, thanks to the many concerts he has given outside of his immediate geography and the projects he has been involved in. In this study, Tuvan music culture and how this culture was introduced to the regions outside the geography of Tuva and Russia were examined. The main purpose of this study is to examine the musical culture of the Tuvan people, to examine the elements that make up it and to bring them to Turkish sources, revealing how familiar the rest of the world is with the Tuvan music culture today compared to the past. In the examinations made for this purpose, mostly Tuvan music culture; instrument, vocal ranges, melody structure, as well as throat music, which is one of the most important parts of this culture and Kongar-ool Ondar, one of the most important people who introduced this culture to the world.

Keywords

: Tuvan music culture, throat singing, Kongar-ool Ondar, folklore

GELENEKSEL TUVA MÜZİĞİ VE ULUSLARARASI BOYUTA TAŞIYAN TEMSİLCİLERİ

Abstract

Tuva Cumhuriyeti günümüzde Rusya Federasyonu sınırları içerisinde bulunan özerk bir cumhuriyettir. Konum olarak Rusya’nın güney sınırında, Novosibirsk ile İrkutsk arasında yer alıp Moğolistan ile de sınır komşusudur. Yerel halkına Tuvalı adı verilir. Tuva halkı Tuva Cumhuriyeti haricinde Moğolistan’ın kuzeyi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin batı bölgesinde de yaşamaktadırlar. Coğrafi konum sebebiyle Tuva Cumhuriyeti içerisinde yaşayan Tuva halkı genel olarak dış dünyaya nispeten kapalı kalmışlardır. Bu sebeple sahip oldukları müzik kültürü dünya tarafından yeterince bilinmemektedir. Tuva müzik kültürünü kendine has kılan en önemli unsur gırtlak müziği (throat singing) denen, daha çok Sibirya bölgesinde yaşayan toplumlara has bir şarkı söyleme biçimidir. Höömey (Khöömei) adı verilen bu gırtlak müziğinin birbirinden farklı isimlere, ses aralıklarına ve doğuşkan kullanımına sahip farklı teknikleri bulunmaktadır. Mevcutta olan bu tekniklerin, özünde doğadaki seslerin yansıması olduğu düşünülmektedir. Doğa seslerini taklit ederek ortaya çıkmış olan gırtlak müziği (Khöömei), zamanla Tuva kültürünün vazgeçilmez bir parçası olmuş, hem din dışı halk müziğinde sıklıkla kullanılırken hem de birtakım dini ayinlerde, spiritüel ve şifa amacıyla da kullanılmıştır (Matrenitsky& Friedman, 2012, pp. 111). Bu teknikler tarihçe olarak çok eskiye dayanmaktadır lakin dış dünyadan belli ölçüde izole kalmış olan Tuva halkı yakın zamana kadar bunu dış dünyaya gösterememiş, yalnızca kendi içlerinde devam ettirdikleri bir gelenek olarak süregelmiştir.
Yetmişli yıllardan sonra Tuva Cumhuriyeti içerisinde yetişmiş olan Kongar-ool Ondar isimli sanatçı ise Tuva müzik kültürünü dış dünyaya tanıtmak amacıyla başarılı adımlar atarak hem dünyanın bu kültür hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamış, hem de kendinden sonra gelecek olan sanatçılara örnek olmuştur. Konu gırtlak müziği olduğunda özellikle Tuva bölgesinde ilk akla gelen isimlerin başında gelir Kongar-ool Ondar. Kendinden önceki diğer gırtlak müziği sanatçılarının aksine, yakın coğrafyası haricinde vermiş olduğu birçok konser ve içinde bulunduğu projeler sayesinde, kendisini ve milli müziğini batı ülkeleri başta olmak üzere dünyanın birçok yerine tanıtmıştır. Bu çalışmada Tuva müzik kültürü ve bu kültürün Tuva, Rusya coğrafyası dışında kalan bölgelere nasıl tanıtıldığı literatür taraması yöntemi aracılığıyla incelenmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Tuva halkının müzik kültürünü incelemek, onu oluşturan unsurları inceleyip Türkçe kaynaklara kazandırabilmek, geçmişe nazaran günümüzde Tuva müzik kültürüne dünyanın geri kalanının ne kadar aşina olduğunu gözler önüne sermektedir. Bu amaç doğrultusunda yapılan incelemelerde daha çok Tuva müzik kültürünün; enstrüman, ses aralıkları, ezgi yapısı, ayrıca bu kültürün en önemli parçalarından biri olan gırtlak müziği ve de bu kültürün dünyaya tanıtılmasını sağlayan en önemli kişilerden biri olan Kongar-ool Ondar üzerine durulacaktır.

Keywords

: Tuva müzik kültürü, gırtlak müziği, Kongar-ool Ondar, folklor

References

• Arendth, H. (2012). Geçmiş ile gelecek arasında siyasi düşünce okulu altı deneme. (Trans.) Bahadır Sina Şener, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Asılsoy, A. (2017). ‘’Fuad Köprülü’nün Tarih Anlayışı ve Metodu’’, Vefatının 50. Yılında Mehmed Fuad Köprülü, Fehameddin Başar (Eds), (pp.32-106). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Atay, T. (2004), “Gelenekçilikle Karşı-Gelenekçiliğin Gelgitinde Türk ‘Gelenekçi’ Muhafazakârlığı”, In Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt: V, Muhafazakârlık (Ed. Ahmet Çiğdem), İletişim Yayınları: İstanbul.
• Ayas, G. (2018). Müziği boğan gürültü. İstanbul: İthaki Yayınları. Baiocchi, G, Graizbord, D, & Rodríguez-Muñiz, M. (2013). ‘’Actor-Network Theory and the ethnographic imagination: An exercise in translation’’. Qualitative Sociology, 36(4): 323-341. https://doi.org/10.1007/s11133-013-9261-9
• Başgöz, İ. (1968). İzahlı Türk halk müziği antolojisi. Ararat Yayınevi: İstanbul
• Bhabha, Homi, K. (1990). Nation and Narration. London: Routledge.
• Birkalan-Gedik, H. (2018). "The Role of Female Minstrels in the Transmission of Alevi Ritual Knowledge: Two Female Âşıks from Kısas-Urfa, Turkey." Transmission Processes of Religious Knowledge and Ritual Practice in Alevism Between Innovation and Reconstruction. Eds. Johannes Zimmermann, Janina Karolewski and Robert Langer: pp. 189-228. Berlin: Peter Lang.
• Boratav, Pertev N. (2000). İzahlı Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Can, H. (2009). ‘’19. Yüzyıl Türk Saz Şiirinde Muhteva’’. Graduate. Thesis. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta. DeWeese, D, et al. (2006). ‘’Foreword’’, In Early Mystics in Turkish Literature. (G. Leiser, & R. Dankoff, Trans.; 1st ed.). London: Routledge.
• Dizdaroğlu, H. (1979). ‘’Halk Şiiri, Saz Şiiri’’. Türk Halk Bilim Araştırmaları Yıllığı. pp: s.59-72, Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi.
• Dressler, M. (2013). Writing religion: the making of Turkish Alevi Islam. USA: Oxford University Press.
• Durepos, G. A.T. (2009). ‘’ ANTi-History: Toward an Historiographical Approach to (Re)assembling Knowledge of the Past’’ Phd. Dissertation. Saint Mary’s University, Halifax: Canada.
• Durepos, G. A., & Mills, A. J. (2012). Anti-history: theorizing the past, history, and historiography in management and organization studies. USA: IAP.
• Durepos, G, A J. Mills. (2012). "Actor-network theory, ANTi-history and critical organizational historiography." Organization 19(6): 703-721.
• Dwiartama, A., & Rosin, C. (2014). Exploring agency beyond humans: the compatibility of Actor-Network Theory (ANT) and resilience thinking. Ecology and Society, 19(3). http://www.jstor.org/stable/26269633
• Eren, Hasan. (1952). Türk saz şairleri hakkında aras̥tırmalar 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Eren, Hasan. (1973). “Türk saz şairleri Üsküdarî”. Türkoloji Dergisi (5)1: n.n.
• Güneş, Hasan. A. (2015). ‘’Harvard Üniversitesi Houghton Ktp. Ms Turk 59 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuası’’. Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(6):155-168.
• Hartt, C. M. (2013). ‘’The non-corporeal actant as a link between actor-network theory and critical sensemaking: A case study of Air Canada’’ Phd. Dissertation, Saint Mary’s University, Halifax: Canada.
• Jenkins, Keith. (2005). On'What is history?': from Carr and Elton to Rorty and White. USA: Routledge.
• Jones, O. (2009). Nature-Culture. In R. Kitchen&N. Thrift (Eds.), International Encyclopedia of Human Geography, Elsevier: 309-323.
• Kafadar, C. (2010). Kim var imiş biz burada yoğ iken. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kalpaklı, M. (2013). “Itri Döneminde Osmanlı’da Şiir”, Itri ve Dönemine Disiplinlerarası Bakışlar, (Eds.) Gönül Paçacı. pp:19-22. İstanbul: İKSV Publications.
• Kaptan, Z., & Yurduşen, Y. (2014). Âşık Edebiyatı Halk Şiirinin Tarihsel Gelişim Süreci. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 4(8): 195-212.
• Karaalioğlu, Seyit, K. (1973). Türk edebiyatı tarihi, Başlangıçtan Tanzimata, İstanbul: İnkılâp ve Aka Yayınları.
• Kaya, D. (2003). Başlangıçtan günümüze âşık edebiyatı. Âşık Edebiyatına Giriş. Bişkek: Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 3-8.
• Köprülü, M. Fuad. (1930)."XVII." Asır saz şairlerinden Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman hikâyesi. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Köprülü, Mehmed F. (1930). XVI. asır sonuna kadar Türk saz şairleri. İstanbul: Milli Kültür Yayınları.
• Köprülü, Mehmed. F. (1962). Türk Saz Şairleri 1: Türk Edebiyatında Âşık Tarzının Menşei ve Tekamülü-XVI. ve XVII. Asır Saz Şairleri, Ankara: Milli Kültür Yayınları.
• Köprülü, Orhan. F. (1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köprülü, Orhan F. (1987). Fuad Köprülü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü, Mehmed, F. (1999). Edebiyat araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köprülü, M. Fuad. (2004 [1962]). Türk saz şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, Mehmed F. (2018). Edebiyat araştırmaları I. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Latour, B. (1996). ‘’ On Actor-Network Theory: A Few Clarifications’’. Soziale Welt 47, no. 4: 369–81. Retrieved from JSTOR.
• Latour, B. (2005). Reassembling the social: an introduction to actor-network-theory. Oxford: Oxford University Press.
• Luo, W. (2020). Translation as Actor-Networking: Actors, Agencies, and Networks in the Making of Arthur Waley’s English Translation of the Chinese 'Journey to the West' (1st ed.). NewYork: Routledge. Mills, Albert. J., & Durepos, Gabrielle. (2010). ANTi-history. In A. J. Mills , G. Durepos , & E. Wiebe (Eds.), Sage encyclopedia of case study research, Vol. 1: 26–29. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Mol, A. (1999) ‘’Ontological politics. A word and some questions’’. The sociological review, 47.1_suppl: 74-89.
• Ocak, Ahmet, Y. (2016). “Post Mortem” Eleştirilerin Odağında “Kült” Bir Tarihçi: Fuat Köprülü." Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD) 2(4):1-17 .
• Özdemir, F. (1930). ‘’Fuat Köprülü` nün Türk saz şairleri üzerindeki çalışmaları ve değerlendirilmesi’’ Phd. Dissertation. Fırat University, Şanlıurfa: Turkey.
• Öztelli, C. (1965). ‘’Yunusun Soyu Sopu’’, Türk Dili 169: 26-29. Retrieved from https://isamveri.org/pdfdrg/D00127/1965_169/1965_169_OZTELLIC.pdf
• Öztürk, İ, H. (2011). ‘’Bilimsel (Modern) Tarihten Parçalanmış (Postmodern) Tarihe’’ Tarih Nasıl Yazılır?Tarihyazımı için Çağdaş Bir Metodoloji, Ed. Ahmet Ş.: 39-66. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Öztürkmen, A. (2020). Folklore in the Time of Young Turks: Situating a New Discipline in Nineteenth Century Ottoman Thought. Western Folklore, 79(2/3):139–178. Retrieved from JSTORE.
• Price, Shelley, T., Hartt, C M., Yue, Anthony, R., Pohlkamp, Gretchen, G. (2017). We the Inuit: Fluid Notions of Age and Non-corporeal Actants. In: Aaltio, I., Mills, A., Mills, J. (eds) Ageing, Organisations and Management: Constructive Discourses and Critical Perspectives, pp:19-40. Palgrave Macmillan, Cham.
• Sakaoğlu, S. (1992). “Bayburtlu Zihni’nin Türk Şiiri İçindeki Yeri”. Türk Halk Kültürü Araştırmaları içinde. s:93-100. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sayes, E. (2014). ‘’Actor–Network Theory and methodology: Just what does it mean to say that nonhumans have agency?’’ Social Studies of Science, 44(1), 134–149. https://doi.org/10.1177/0306312713511867
• Şenel, S. (1991). “Aşık Musikisi” TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi. org.tr/asik-musikisi, Retrieved from TDV Encyclopedia
• Sennet, R. (2019). Zanaatkar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Shils, E. (2003), “Gelenek”, (Çev.) Hüsamettin Arslan, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 7(25): 101-135, Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Tureta, C, A., Bruno. L., & Clegg, S. (2021). Controversies as method for ANTi-history: An inquiry into public administration practices. Organization, 28(6):1018–1035. https://doi.org/10.1177/13505084211015375
• Van Oyen, A. (2015). Actor-Network Theory’s Take on Archaeological Types: Becoming, Material Agency and Historical Explanation. Cambridge Archaeological Journal, 25(1), 63–78. doi:10.1017/S0959774314000705
• Vural, M. (2003), “Gelenek ve Dinlerin Aşkın Birliği”, Doğu Batı Yayınları, Doğu-Batı Düşünce Dergisi (Modernliğin Gölgesinde Gelenek), 7(25):161-179.