Traditional Tuvan Music And its Representatives Who Carried it To The International Dimension

Yıl 2024, Sayı: 24, 189 - 204, 30.06.2024

Altay Toprak

https://doi.org/10.31722/ejmd.1267513

Öz

The Republic of Tuva is an autonomous republic located within the borders of the Russian Federation today. It is located on the southern border of Russia, between Novosibirsk and Irkutsk, and borders with Mongolia. Its local people are called Tuvan. The Tuvan people live in the northern part of Mongolia and the western part of the People's Republic of China, apart from the Tuva Republic. Due to the geographical location, the Tuvan people living in the Tuva Republic have generally remained relatively closed to the outside world. For this reason, the music culture they have is not known enough by the world. The most important element that makes Tuvan music culture unique is a form of singing called throat singing, which is more specific to the societies living in the Siberian region. This throat singing, called Höömey (Khöömei), has different techniques with different names, vocal ranges and innate usage. It is thought that these existing techniques are essentially the reflection of the sounds in nature. Throat singing (Khöömei), which emerged by imitating the sounds of nature, became an indispensable part of Tuvan culture over time, and was used both in non-religious folk music and for spiritual and healing purposes in some religious rites (Matrenitsky & Friedman, 2012, pp. 111).). These techniques are very old in history, but the Tuvan people, who have been isolated to a certain extent from the outside world, have not been able to show this to the outside world until recently, they have only continued as a tradition that they have continued within themselves.
The artist named Kongar-ool Ondar, who grew up in the Tuva Republic after the seventies, took successful steps in order to introduce the Tuvan music culture to the outside world, ensuring that the world was informed about this culture and set an example for the artists who would come after him. When it comes to throat music, Kongar-ool Ondar is one of the first names that come to mind, especially in the Tuva region. Unlike other throat singing artists before him, he has introduced himself and his national music to many parts of the world, especially to western countries, thanks to the many concerts he has given outside of his immediate geography and the projects he has been involved in. In this study, Tuvan music culture and how this culture was introduced to the regions outside the geography of Tuva and Russia were examined. The main purpose of this study is to examine the musical culture of the Tuvan people, to examine the elements that make up it and to bring them to Turkish sources, revealing how familiar the rest of the world is with the Tuvan music culture today compared to the past. In the examinations made for this purpose, mostly Tuvan music culture; instrument, vocal ranges, melody structure, as well as throat music, which is one of the most important parts of this culture and Kongar-ool Ondar, one of the most important people who introduced this culture to the world.

Anahtar Kelimeler

: Tuvan music culture, throat singing, Kongar-ool Ondar, folklore

GELENEKSEL TUVA MÜZİĞİ VE ULUSLARARASI BOYUTA TAŞIYAN TEMSİLCİLERİ

Öz

Tuva Cumhuriyeti günümüzde Rusya Federasyonu sınırları içerisinde bulunan özerk bir cumhuriyettir. Konum olarak Rusya’nın güney sınırında, Novosibirsk ile İrkutsk arasında yer alıp Moğolistan ile de sınır komşusudur. Yerel halkına Tuvalı adı verilir. Tuva halkı Tuva Cumhuriyeti haricinde Moğolistan’ın kuzeyi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin batı bölgesinde de yaşamaktadırlar. Coğrafi konum sebebiyle Tuva Cumhuriyeti içerisinde yaşayan Tuva halkı genel olarak dış dünyaya nispeten kapalı kalmışlardır. Bu sebeple sahip oldukları müzik kültürü dünya tarafından yeterince bilinmemektedir. Tuva müzik kültürünü kendine has kılan en önemli unsur gırtlak müziği (throat singing) denen, daha çok Sibirya bölgesinde yaşayan toplumlara has bir şarkı söyleme biçimidir. Höömey (Khöömei) adı verilen bu gırtlak müziğinin birbirinden farklı isimlere, ses aralıklarına ve doğuşkan kullanımına sahip farklı teknikleri bulunmaktadır. Mevcutta olan bu tekniklerin, özünde doğadaki seslerin yansıması olduğu düşünülmektedir. Doğa seslerini taklit ederek ortaya çıkmış olan gırtlak müziği (Khöömei), zamanla Tuva kültürünün vazgeçilmez bir parçası olmuş, hem din dışı halk müziğinde sıklıkla kullanılırken hem de birtakım dini ayinlerde, spiritüel ve şifa amacıyla da kullanılmıştır (Matrenitsky& Friedman, 2012, pp. 111). Bu teknikler tarihçe olarak çok eskiye dayanmaktadır lakin dış dünyadan belli ölçüde izole kalmış olan Tuva halkı yakın zamana kadar bunu dış dünyaya gösterememiş, yalnızca kendi içlerinde devam ettirdikleri bir gelenek olarak süregelmiştir.
Yetmişli yıllardan sonra Tuva Cumhuriyeti içerisinde yetişmiş olan Kongar-ool Ondar isimli sanatçı ise Tuva müzik kültürünü dış dünyaya tanıtmak amacıyla başarılı adımlar atarak hem dünyanın bu kültür hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamış, hem de kendinden sonra gelecek olan sanatçılara örnek olmuştur. Konu gırtlak müziği olduğunda özellikle Tuva bölgesinde ilk akla gelen isimlerin başında gelir Kongar-ool Ondar. Kendinden önceki diğer gırtlak müziği sanatçılarının aksine, yakın coğrafyası haricinde vermiş olduğu birçok konser ve içinde bulunduğu projeler sayesinde, kendisini ve milli müziğini batı ülkeleri başta olmak üzere dünyanın birçok yerine tanıtmıştır. Bu çalışmada Tuva müzik kültürü ve bu kültürün Tuva, Rusya coğrafyası dışında kalan bölgelere nasıl tanıtıldığı literatür taraması yöntemi aracılığıyla incelenmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Tuva halkının müzik kültürünü incelemek, onu oluşturan unsurları inceleyip Türkçe kaynaklara kazandırabilmek, geçmişe nazaran günümüzde Tuva müzik kültürüne dünyanın geri kalanının ne kadar aşina olduğunu gözler önüne sermektedir. Bu amaç doğrultusunda yapılan incelemelerde daha çok Tuva müzik kültürünün; enstrüman, ses aralıkları, ezgi yapısı, ayrıca bu kültürün en önemli parçalarından biri olan gırtlak müziği ve de bu kültürün dünyaya tanıtılmasını sağlayan en önemli kişilerden biri olan Kongar-ool Ondar üzerine durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

: Tuva müzik kültürü, gırtlak müziği, Kongar-ool Ondar, folklor

Kaynakça

• Aksenov, A. (1973). Tuvan Folk Music. Asian Music. 4(2), 7-18.
• About Alash.(t.y.). Alash Ensemble içinde. Erişim adresi https://www.alashensemble.com/about_alash.htm
• Altundaş, U. (2022) Tuva Gırtlak Müziği: Höömey. Milli Folklor, 17(134), 79-91.
• Beliaev, V. (1975) Central Asian Music (Essays in the History of the Music of the Peoples of the U.S.S.R.), Wesleyan University Press. 17(1), 120-142.
• Belic, R. Genghis Blues. 1999.
• Kulmanova, A. (2019) “SSCB Sonrası Dönemde Tuva Halk Müziğinin Moderlenmesi”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Küçükdürüm, E. (2018). Teori Eksenli Disiplinlerarası Bir Çalışma Tuva Gırtlaktan Söyleme Stillerinin Analiz Sonuçları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Akademik Müzik Araştırmaları Dergisi, 4(8), 105-128.
• Leighton, R. (1996). Deep In The Heart Of Tuva: Cowboy Music From The Wild East. New York.: Ellipsis Arts
• Leighton, R. (1991). Tuva or Bust. New York: Penguin Books.
• Los Angeles Times. (2013). Kongar-ol Ondar dies at 51; master of Tuvan throat singing. Erişim adresi https://www.latimes.com/local/obituaries/la-me-kongar-ol-ondar-20130811-story.html
• Tongeren, M. (2004) Overtone Singing. Berlin: VWB- Verlag für Wissenschaft und Bildung.
• Matrenisky, Vladislav, Friedman ve Harris L. (2012). “Transpersonal Effects of Exposure to Shamanic Use of Khoomei (Tuvan Throat Singing): Preliminary Evaluations from Training Seminars”. International Journal of Transpersonal Studies Vol. 31(2), 111-117.
• Mongush, M. (2014). Expedition to the Tuvans in China, Russia, and Mongolia in 2012: A Preliminary Report. National Museum of Ethnology, 38(1), 35-62.
• Biography. (t.y.). Kongar-ol Ondar içinde. Erişim adresi http://www.ondar.com/biography/
• Chirgilchin. (t.y.). Pure Nature Music içinde. “Chirgilchin”. Erişim adresi https://www.pnmartists.com/chirgilchin
• History of tyva kyzy. (t.y.). Tyva Kyzy içinde. Erişim adresi https://tyvakyzy.com/history-of-tyva-kyzy/
• Yat-Kha. (t.y.). Vikipedi içinde. Erişim adresi https://tr.wikipedia.org/wiki/Yat-Kha