“Kemançe” ve “Mû-Zik”: Nusaybinli Domlarda Kimlik

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 105, 321 - 335, 01.02.2021

Semra Özlem Dişli

https://doi.org/10.22559/folklor.1216

Öz

Bu çalışmada Mardin’in Nusaybin ilçesinde yaşayan Domların kendilerini nasıl
tanımladıkları konu edilmektedir. Bu bağlamda çalışma boyunca kendisinden hareket
edilen kavram kimlik kavramıdır. Kimliğin ilişkisel olduğu kabul edilerek
çalışmanın merkezini Domlar ile Nusaybin ilçe nüfusunun geri kalanı arasındaki
ilişkiler oluşturmaktadır. Bu ilişkilerin arakesitinde ise müzik yer alır. Nusaybinli
Domlar kendilerini öncelikli olarak müzisyen diye tanımlar ve öyle de tanımlanırlar.
Nusaybinli Domların ana sazları ise rebap denen enstrümandır. Yerel dilde
“kemançe” olarak adlandırılan rebap Domlar ile özdeşleşmiştir. Müzisyenlik ve
kemançe Dom kimliğinin oluşumundaki temel tartışma eksenini oluşturmaktadır.
Çalışma boyunca kemançe bir maddi kültür öğesi olarak ele alınmakta olup Dom
kimliğinin oluşumunda kemançenin nasıl bir rol oynadığı soruşturulmaktadır. Bu
yolla çalışmanın açığa çıkarmayı hedeflediği temel mesele Dom kimliğinin nasıl
kurulduğudur. Bu temel meseleye ek olarak ayrıca maddi kültür aracılığıyla kişiler
ve nesneler arasındaki ilişki üzerine düşünülmesi de amaçlanmaktadır. Çalışma,
2011 – 2015 yılları ile 2018 – 2019 yılları arasında Mardin’in Nusaybin ilçesinde
yaşayan Domlar ile yürütülen alan araştırmasına dayanmaktadır. Katılımlı gözlem
ve derinlemesine görüşme tekniklerinin kullanıldığı bu alan araştırmasında
etnografik yöntem benimsenmiştir. Gerçekleştirilen alan araştırmasından hareketle
çalışmada, kemançenin Dom kimliğinin oluşumundaki faillerden biri ve Dom
kimliğinin değişen bağlam ve durumlara göre yeniden biçimlenmeye açık olduğu
sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dom, kimlik, mıtrıp, kemençe, kültür, halk müziği

Kaynakça

• Aydın, S. (2018). Antropolojide etnik azınlıklar ve konar-göçerler. A. Bartu Candan ve C. Ö z b a y (Eds.), Kültür denen şey antropolojik yaklaşımlar içinde, ss.198-232. Metis.
• Barth, F. (1994). Enduring and emerging issues in analysis of ethnicity. H. Vermeulen and C. Govers (Eds.) The anthropology of ethnicity: beyond ‘ethnic groups and boundaries’ içinde, ss.11-32. Het Spinhuis.
• Barth, F. (2001). Giriş. F. Bart (Ed.), Etnik gruplar ve sınırları içinde, ss.11-41. Bağlam.
• Bochi, G. (2007). The production of difference: sociality, work and mobility in a community of Syrian Dom between Lebanon and Syria. (Yayımlanmamış doktora tezi). London School of Economics and Political Science.
• Dişli, S. Ö. (2016). ‘Çingene’ mi, ‘Roman’ mı? Bir inşa süreci. AÜDTCF Antropoloji Dergisi, 31, 97- 117.
• Gell, A. (1998). Art and agency: an anthropological theory. Clarendan.
• Hall, S. (1996). Who needs identity?. S. Hall and P. du Gay (Eds.), Questions of cultural i d e n t i t y içinde, ss. 1-17. Sage.
• Hancock, I. (2010). We are the Romani people. University of Hertfordshire.
• Kenrick, D. (2006). Çingeneler Ganj’dan Thames’e. Homer.
• Keskin, N. (2015). Tûr Abdin’de bir kimlik ve anlatma biçimi: Mıtırblar ve mıtrıplık. Folklor/Edebiyat, 21(84), 57-72.
• Keskin, N. (2006). Mardin ve çevresinde bir anlatım biçimi olarak mıtrıplık. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Mak, M. ve B. O. Kurtişoğlu (2018). Mardinli koçerler. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(18), 327- 348. Marushiakova, E. ve Popov, V. (2006). Osmanlı imparatorluğu’nda çingeneler. Homer.
• Matras, Y. (2000). Two Domari legends about the origin of the Doms. Romani Studies, 5(10), 53- 79. https://doi.org/10.3828/rs.2000.3
• Navaro-Yaşın, Y. (2013). Kültür kehanetleri: Yerelliğin toplumsal inşası. Ç. Keyder (Ed.), İ s t a n b u l küresel ile yerel arasında içinde, ss.78-97. Metis.
• Önen, S. (2011). Citizenship rights of gypsies in Turkey: Cases of Roma and Dom communities. (Yayımlanmamış doktora tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Özateşler, G. (2013). The ‘ethnic identification’ of Dom people in Diyarbakır. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 13(27), 279-287.
• Özkıvanç, H. E. (2010). İslam’da müzik üzerine çağdaş tartışmalar (1930-2008). (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi. Pandya, v. (2002). Nose and eyes for identity : Accoutrements and enumerations of ethnicity among Jatha of Kachchh. Journal of Material Culture, 7(3), 295-328. https://doi. org/10.1177/135918350200700303.
• Parıltı, A. (2001). Dengbêjler: Sözün yazgısı. İthaki.
• Philip, J. ve Schaefer, R. (2015). Middle eastern music and popular culture. S. Altorki (Ed.). A companion to the anthropology of the Middle East içinde, ss.493-508. Willey Blackwell.
• Rice, T. (2010). ‘Hallmark of a doctor’: The stethoscope and the making of medical identity. Journal of Material Culture, 15(3), 237-301. https://doi.org/ 10.1177/1359183510373985.
• Tilley, C. (2006). Introduction: Identity, place, landscape and heritage. Journal of Material Culture, 11 (6), 7-32. https://doi.org/10.1177/1359183506062990.
• van Bruinessen, M. (1992). Kürdistan üzerine yazılar. İletişim.
• van Bruinessen, M. (2003). Ağa, devlet ve şeyh. İletişim.
• Woodward, I. (2016). Maddi kültürü anlamak. Türkiye İş Bankası.
• Yalçın-Heckmann, L. (2002). Kürtlerde aşiret ve akrabalık ilişkileri. İletişim.
• Kaynak kişiler: KK1: A.B., 1951, eski müzisyen. KK2: A.Ö., 1980, müzisyen ve kemançe yapım ustası. KK3: Ş.E., 1964, müzisyen. KK4: B.B., 1966, müzisyen. KK5: N.Ö., 1949, eski müzisyen. KK6: H.B., 1979, müzisyen. KK7: M. Y., 1968, esnaf.