Tengricilikte Bizden Yeyler: Şulum, Çer ve Çor

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 109, 67 - 74, 01.02.2022

Aynur Gazanfargizi

https://doi.org/10.22559/folklor.2060

Öz

İyeler her zaman araştırmacıların dikkat merkezindeki bir konudur. Gizemi ise hala tam olarak çözülememesindedir. Yapılan yüzlerce araştırmalara rağmen Tanrı, iyeleri, bizden yeyleri hala araştırmacıların ilgisini çekmektedir. Doğru sonucu alamamayı bu kadar geciktiren sebep, bizce, çoğunlukla iyeleri sadece Sibirya Türklerinin halkbiliminde aramak olmuştur. İslam’ı kabul etmiş Türklerin zamanla iye yerine melek’i koydukları bir gerçektir. Araştırmacılar da çoğu zaman bu yüzden iyenin izini hala eski inancında kalmış Sibirya Türklerinde aramak istemişler. Yapılan araştırmada iyelerin genel olarak Türklerin hepisinin mitolojik metinlerinde mevcut olduklarını söylemek mümkündür. Bu bazen bir deyimde, bazen masalda, bazen de inamlarda kalsa da, hafızalardan tam anlamıyla silinip gitmemişdir. Bazen İslami isim ve ya motif eklendiği için de araştırmacıların dikkatini çekmeyen iyelerin varlığını görmek mümkündür. Hatta çoğu zaman onlara iye denilmiş iye açısından araştırılmış ve maalesef yanlış sonuçlar elde edilmiştir. Bu çalışmanın amacı Şulum, Çer, Çor iyelerini araştırmak, iyelerin ve bizden yeylerin Tanrıcılıktaki yerini belirlemektir. Bunun yanı sıra, her üç bizden yeyin isminin anlamını araştırmak ve sözlerin anlamını belirlemektir.
Bu makalede alan araştırması, tarama yöntemi ve karşılaştırmalı metot kullanılarak iyeler hakkında yeniden genel bilgi verilmiş, iyeler ve bizden yeylerin arasındaki kavram kargaşası araştırılmışdır. Şulum, Çer ve Çor iyelerinin özellikleri öğrenilmiştir.

Anahtar Kelimeler

tengricilik, bizden yeyler,, iye, çer, çor, şulum

Shulum, Cher, Chor demons in Tengrism

Öz

İye (angel in Tengrism) are always a topic in the center of attention of researchers. The mystery is still not fully resolved. Despite hundreds of studies, God, it’s angel and demons are still attracts the attention of researchers. In our opinion, the reason that delayed getting the right result so long, was mostly to search for the iyes only in the folklore of the Siberian Turks. . It is a fact that the Turks who accepted Islam replaced the iye with the angel over time. Mostly, researchers often wanted to look for the traces of the iye in the Siberian Turks, who still remained in their old belief. In the research, it is possible to say that the iyes are generally exist in the mythological texts of all Turks. Although this sometimes remains in an idiom, sometimes in a fairy tale, and sometimes in beliefs, it has not been completely erased from the memories. Sometimes it is possible to see the existence of iyes that don’t attract the attention of researchers because Islamic names or motifs are added. In fact, they were often called iyes, and they were investigated in terms of iye, and unfortunately, wrong results were obtained.
The aim of this study is to research the members of Şulum, Çer, Çor, and to determine the place of the members and us yey in Tengrism. Besides, to research the meaning of all three demons (bizden yey) the meaning of their names.
In this article, general information about iyes is given again by using field research, scanning method and comparative method, and the confusion of concepts between iye and bizden yey is investigated. The characteristics of the members of Şulum, Çer and Çor were learned.

Anahtar Kelimeler

tengrism, Cher,, Chor, Shulum,, iye/bizden yey (angel/demon)

Kaynakça

•  Acaloğlu A, Bəydili C. (2005). Esatirler, efsane ve rivayetler. Bakı: Şerg-Gerb.
•  Acalov A. (1988). Azerbaycan mifoloji metinleri. Bakı:Elm.
•  Alıkaya E. (2017). “Tatar Türkçesi yazı dilinde ve ağızlarında y/c sesi üzerine”. Uluslararasi türk lehçe araştirmalari dergisi (türklad) cilt 1, sayi 1, s. 24-38
•  Anokin A. (1924). Materiali po shamanstvu u altaytsev. Sb. MAE pri RAN – T.4. Moskva: Nauka.
•  Baskakov N. (1972). Severnie dialekti Altayskogo (oyrotskogo yazika). Dialekt kumandintsev (kumandı-kiji). Moskva: Nauka.
•  Buhârî, S. (1882). Lügat-ı Çağatay ve Türkî-Osmânî. İstanbul:Mihran
•  Gazanfargızı A. Gülüze Gurbanova ile sözleşi. Yazarın 2011 yılında alan çalışması zamanı yapılmış. Özel arşivinde kayıtlı.
•  Gazanfargizi A. Ali Şamil ile söyleşi. Yazarın 2019 yılında alan çalışması zamanı yapılmış. Özel arşivinde kayıtlı.
•  Gurbanova İ. (2014). Azerbaycan dili dialekt ve şivelerinin etnolingvistik tehlili. Bakı:Bilik.
•  Khaliq A. (1995). Fahreddin Mubarekşah, DİA., XII, Ankara
•  Menges K. (1976). Turkskie idi “gospodin”, nekotorie ego refleksi v turkskix yazıkax i paralleli v drugix yazıkovix semyax. Sb. Turcologica, Leningrad.
•  Nadjip E. (1979). İstoriko sravnitelniy slovar turkskix yazikov 14-go veka na materiale “Xosrau i Şirin” Kutba, v 4-x kn., Moskva:Nauka.
•  Radlov V. (1989). İz Sibiri. Moskva: Nauka
•  Şerbak A., Nasilov D (ed). (1969). Drevneturkskiy slovar. Leningrad:Nauka.
•  Tanyu H. (1986). İslamlıktan önce Türklerde tek Tanrı inancı. Ankara: Ankara Üniv.Basımevi
•  Tokarev S. (1980). Mifı narodov mira. 2 ciltte. 1.cilt. Moskva: Sovetskaya ensiklopediya.
•  Tokarev S. (1982). Mifı narodov mira. 2 ciltte. 2.cilt. Moskva: Sovetskaya ensiklopediya.