The Motive of Corruption of Lineage (Gen) Purity in Dede Korkut Narratives: The Example of Oğuz Tepegözü

Year 2025, Volume: 35 Issue: 1, 249 - 259, 24.01.2025

Yılmaz Kaval

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1571984

Abstract

Myths, regarded as the sacred narratives of human history, have consistently captivated human interest with their extraordinary themes. These mythic narratives, which have long served as guides in the quest to understand and interpret nature, the universe, the divine, and the self, function as ciphers that unravel the mysteries of an unknown world. One of the most compelling aspects of these narratives is the theme of relationships between human beings and celestial beings, which leads to the disruption of lineage (genetic) purity, resulting in hybrid beings and horrifying consequences. Accounts of incompatible genes merging to create species and beings unsuitable for the human habitat appear not only in sacred texts but also in the myths of various cultures. This motif, which resonates within the cultural and religious realms of societies worldwide, is also found within Turkish culture. The Dede Korkut stories, a cornerstone of Turkish culture and literature, provide a valuable example in this context. The story titled 'Basat’ın Depegözi Öldürdüği Boy’ describes an intermediate species known as 'Tepegöz', born from the union of a fairy and a shepherd of the Oghuz, who are celestial beings. In this narrative, it is explained that Tepegöz, created from the genetic fusion of these two-incompatible species, inflicts tremendous suffering on humans, consuming their resources and ultimately transforming into a cannibalistic creature that preys on humans.

Keywords

Dede Korkut tales, myth, lineage, punishment, Tepegöz

Dede Korkut Anlatılarında Soy Bozulması Motifi: Oğuz Tepegözü Örneği

Abstract

Doğayı, evreni, Tanrı’yı ve kendini anlama ve anlamlandırma arayışında, insanlara uzun bir süre boyunca rehberlik eden mitik anlatılar, bilinmez bir dünyanın gizemini çözen şifreler niteliğindedir. Mitik anlatıların en çarpıcı içeriklerinden biri de insan ve göğe ait olağanüstü türler arasındaki ilişkilerin getirdiği soy (gen) saflığının bozulması ve bunun sonucunda oluşan varlıklar ile bunun dehşet verici sonuçlarıdır. Uyumlu olmayan genlerin birbirine karışması ile insanın yaşam alanına uygun olmayan tür ve varlıkların ortaya çıkmasına dair anlatılar kutsal kitaplarda ve çeşitli milletlerin mitlerinde yer almaktadır. Dünyanın farklı toplumlarının kültür ve inanç dünyasında dikkat çeken bu anlatının benzeri, Türk kültüründe de yer almaktadır. Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Dede Korkut hikâyeleri bu anlamda bize değerli bir örnek vermektedir. Söz konusu hikâyelerde yer alan “Basat’ın Depegözi Öldürdüği Boy” başlıklı anlatıda, göksel varlıklardan peri kızı ile Oğuzların çobanının ilişkisi sonucunda doğan “Tepegöz” adında bir ara türden bahsedilir. Söz konusu anlatıda, genetik olarak uyumsuz bu iki türe ait genlerin birleşmesi sonucu doğan Tepegöz’ün insanlara çok büyük eziyetler çektirdiği, onların yaşam kaynaklarını tüketip ardından insanlarla beslenen bir yamyama dönüştüğüne dair çarpıcı bilgilere yer verilir.

Keywords

Dede Korkut Hikâyeleri, mit, soy, ceza, tepegöz

References

• Abraham, K. (2017). Rüyalar ve Mitler. (Çev. Emine Nur Gökçe). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Akkoyun, K. T. (2022). Bayburt’un Kara Kışı: Tepegöz. Folklor/Edebiyat, 28(110), 307- 331.
• Aslan, B. (2018). Dede Korkut Hikâyelerinin Ucubesi: Tepegöz. Tyb Akademi, (24), 51-59.
• Bang, W. Ve Rahmeti, G. R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Bahaeddin Basımevi.
• Batuk, C. (2012) Yahudi Mitolojisinde Düşmüş Melekler. Dinler Tarihi Araştırmaları-Vlll Bütün Yönleriyle Yahudilik (Uluslararası Sempozyum). 18-19 Şubat/ Ankara, 453-473.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi) Cilt: 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Baykara, T. (2020). Türk Kültür Tarihine Bakışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Beydili, C. (2003). Türk Mitoloji Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap.
• Boratav, P. N. (1995). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Boratav, P. N. (2012). Türk Mitolojisi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Campbell, J. (1995). İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. (Çev: Kudret Emiroğlu). Ankara: İmge Kitapevi.
• Can, A. (2011). Homeros Destanları ile Dede Korkut Hikâyeleri Arasındaki Kurgu, Yapı, Tip ve Tema Benzerlikleri. Turkish Studies, 6(2), 263-286.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Kut. Türk Dünyası Edebiyat Kavranları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü Cilt:4 içinde (s.205-297), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2017). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Ötüken.
• Degh, L. (2003). Halk Anlatısı. (Çev. Zerrin Karagülle). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar içinde (s.91-127). Ankara: Milli Folklor Yayınları.
• Diez, V. H. F. (2018). Oğuz Tepegözü Dede Korkut Oğuznameleri ve Atalar Sözü Üzerine İlk Çalışmalar. (Çev: Hasan Güneş). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ekici, M. (2023). Kuramlar ve Yöntemler. M. Ö. Oğuz (Ed.), Türk Halk Edebiyatı El Kitabı içinde (s. 65-108). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eliade, M. (2018). Mitlerin Özellikleri. (Çev. Sema Rıfat). İstanbul: Alfa Mitoloji.
• Ergin, M. (2014). Dede Korkut Kitabı-1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2008). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gaster, H. T. (2009). Mit ve Hikâye. (Çev. Aysun İmirgi), Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3 içinde (s.142-165), Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Güvenç, Ö. A. (2020). Türk Tepegözü. Milli Mecmua, (16), 181-198.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnayet, A. (2015). Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Destan’ın Yeni Bir Yorumu Üzerine. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 15(2), 7-13.
• Kara, Ü. (2023). Kültür Bilimlerinin Bir Şubesi Olarak Halk Bilimi. M. Aça (Ed.), Halk Bilimi El Kitabı içinde (s. 13-38.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. İstanbul: Xasiork.
• Keskin, A. (2022). Dede Korkut Oğuznamelerinde Savaş Stratejileri. Karadeniz Araştırmaları, (76), 1199-1215.
• Koçak, A. (2018). Karaçay-Malkar Nart Destanlarında Kaotik Varlık Olarak Emegen/Ler. Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, (7), 109-122.
• Korkmaz, R. (2009). Sınırları İhlal Edilen Doğanın İntikamı: Tepegöz. Turkish Studies, 4(8), 65-78.
• Korkmaz, R. (2015). Yazınsal Okumalar. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kutsal Kı̇tap Eskı̇ ve Yenı̇ Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil). (2014). İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi- Yeni Yaşam Yayınları.
• Küyel, T. M. (1990). Edebiyatımızda Sümerli İzleri Var mıdır?. Erdem Dergisi, 6(17), 359-398.
• Nahmedov, A. (2023). Oğuz Kağan Destanı’nın Mitolojik ve Kültürel Kodları. B. A. Gökdağ ve E. Çam (Ed.), Kahramanın Mitik Yolculuğu Prof. Fuzuli Bayat Armağanı içinde (s. 199-216) İstanbul: Ihlamur.
• Ögel, B. (1971). Türk mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Önal, N. (2023). Dede Korkut Hikâyelerinde Kamu Vicdanı. B. A. Gökdağ ve E. Çam (Ed.), Kahramanın Mitik Yolculuğu Prof. Fuzuli Bayat Armağanı içinde (s. 217-238). İstanbul: Ihlamur.
• Peygamber Enok’un Kitabı. (2021). (Çev. Günyüz Keskin). İstanbul: Hermes Yayınları.
• Roux, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Sarpkaya, S. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda Olağanüstü Tipler. Millî Folklor, 27(107), 97-107.
• Sarpkaya, S. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda Korku. III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi: Dede Korkut ve Türk Dünyası, 19-23 Ekim/Çeşme- İzmir, 1193-1200.
• Sarpkaya, S. (2018). Türklerin Şeytani Masalları Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum.
• Savaş, H. (2018). Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Boyda Ritüel Bir İnsan Kurbanı Var mıdır?, Türük Uluslararası, Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 16(12), 352-363.
• Saydam, B. (2019). Deli Dumrul Bilinci. İstanbul: Metis Yayınları.
• Şahin, V. (2010). Dede Korkut Hikâyelerinde İyilik İmgesinin Görüntü Seviyeleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (29), 43-54.
• Şahin, V. (2015). Kahramanın Sonsuz Yolculuğunda ‘Osmancık’ın Simgesel Halleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 109-122.
• Şahin, V. ve Şahin, A. (2019). Epik Dünyanın Kurmaca Mitosu Dede Korkut Anlatıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şenel, Z. (2022). Bizans Dini Sanatında Enok İkonografisi. Anadolu’da Bir Çınar Prof. Dr. Erol Altınsapan’a 60. Yaş Armağanı içinde (s.439, 451), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Temizkan, A. (2015) Tepegöz-Devlet İlişkisine Semiyotik ve Tarihsel Bir Yaklaşım. Türk Tefekkür Dünyası Bilgi Şöleni. 06-07 Aralık/Denizli, 426-432.
• Topçu, M. (2019). Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Hikâyeyi Psikanalitik Yaklaşımla Okumak. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(69), 354-372.
• Üçüncü, K. (2001). Tepegöz Masalının Trabzon Varyantı Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildiriler. 03-03 Mayıs/Trabzon, 53-59.
• Yıldırım, N. (2012). İran Mitolojisi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.