Öz
Bu çalışma koleksiyon nesnesi olarak birikmiş çeşitli Türk ve dünya kültürü imajları olan folklorik kıyafetli yapma bebeklerin alan yazında yer alması açısından önem teşkil etmektedir. Okuyucular farklı ülkelerdeki ve Türkiye’nin farklı bölgelerindeki bebeklerin fotoğraflarını inceleyerek folklorik kıyafetler hakkında fikir sahibi olabileceklerdir. Gerek turizm gerek de kültürel diplomasi nesnesi olarak yapma bebeklere dikkat çekmeyi amaçlayan araştırma nitel araştırma deseninde doküman incelemesidir. Araştırmanın veri kaynaklarını dünyanın çeşitli ülkeleri ile Türkiye’de farklı şehirlerden temin edilmiş folklorik kıyafetli 70 adet bebek oluşturmaktadır. Ölçüt örnekleme esas alınarak oluşturan veri kaynaklarında ölçüt, bebeklerin yapıldıkları coğrafyaya özgü kıyafetler giydirilmiş olmasıdır. Veri kaynağı olan bebeklerin 26 tanesi Türk, 44 tanesi yabancıdır. Avrupa coğrafi ve kültürel bölgesi, Balkan coğrafi ve kültürel bölgesi, Asya coğrafi kültürel bölgesi ile Amerika coğrafi ve kültürel bölgesi olmak üzere dört kategoride incelenmiş ve bebekler farklı adlandırmalarla kodlanmıştır.
Araştırma sonuçları bebekler ve temin edildikleri coğrafi bölgenin yaşam kültürü hakkında bilgiler vermektedir. Bu araştırmada İrlandalı Amy bebeğin gözlerinin açılır kapanır olması, Leyla Hanım’ın yetişkin görünümüne kıyafetlerine rağmen Bahar bebeğin daha çocuksu görünümü ve Huysuz Virjin kod isimli bebeğin yüz ifadesi bu porselen bebekleri birbirinden ayrıştıran özelliklerdir. Bu doğrultuda yapıldığı yüzyılın temel sanat akımlarının ve modasının etkisiyle porselen bebeklerin bazıları yetişkin temsilinde bazıları ise çocuksu niteliktedir ayrıca Huysuz Virjin bebeğinin asık suratlı olmasının temel sebebi karakter bebeği olarak değerlendirilmesiyle açıklanabilir. Porselen olmayan dünya bebeklerine bakıldığında, kategorilerine göre hangi coğrafyadan temin edilmişse o bölgede yaşayan ulusların etnik kimliklerini temsil edici fizyolojik özellikler (gözler, ten rengi, saç rengi vb.) ve kültürel simgeler bulunan kıyafetler görülmektedir. Bebekler kendi tarihinin modasını gerek saç gerek de kıyafetlerle temsil etmektedir. Folklorik Türk bebeklerinde baş bağlama sosyal statüyle ilgili önemli veriler sunar. Baş bağlamanın farklı bir tipi Bulgar Gülü kodlu Balkan kökenli bebekte de görülmektedir. Bu detay Bulgaristan’da var olan Türk ve Müslüman kültürünün etkisini düşündürse de bu bebekteki baş bağlama stili Müslüman kadınlara özgü değildir. Anadolu kadınının kıyafetinin en ihtişamlı bölümü olan baş süslemesinin güzel örnekleri bütün yöresel kıyafetli bebeklerimizde görülmektedir. Avrupa’daki porselen bebeklerin muadili olabilecek kadar el emeği isteyen bir bebek türü de Türkiye’de kitre bebektir. Kitre bebeğin yüzü özel bir malzemeden yapılmış olmakla birlikte plastikten daha kaliteli bir ham madde sunar. Hem Türk folklorik bebeklerinde (Nevşehirli Sultan Gelin) hem de dünya bebeklerinde (Gökkuşağı Bebek ve Padong Bebek) anne bebek şeklinde doğurganlığın simgesi küçük bebekler kimi zaman kucakta kimi zaman sırtta yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler
Folklorik bebek porselen bebek kitre bebek Türk ve dünya kültürü
Kaynakça
- Akbulut, D. (2009). Günümüzde geleneksel oyuncaklar. Milli Folklor, 21(84), 182-191.
- Acosta-Alzuru, M. C. (1999).The American girl dolls: constructing American girlhood through representation, identity, and consumption. [Doctoral Dissertation]. The University of Georgia.
- Begiç, H.N. (2016). Türk kültüründe geleneksel bez bebekler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 9 (18), 217-228.
- Güven, F. (2018). Oyuncağın endüstrileşmesi sürecinde kimlik ve aidiyetin sürdürülebilirlik simgesi olarak “Damal bebeği”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı. 655-666.
- Karadeniz, C. ve Atar, M. (2017). Türkiye’de oyuncak müzelerinin durumu ve sürdürülebilirliği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (61), 477-492.
- Macdougall, J. P. (2003). Transnational Commodities as Local Cultural Icons: Barbie Dolls in Mexico. The Journal of Popular Culture, 37, (2), 257-275.
- Manav, B. (2020). Dünyada porselen bebek kültürü. [Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
- Sakin, N. (2016). Türkiye’de geleneksel kıyafetlerin yaşatılmasında “folklorik yapma bebekler”. Turkish Studies, 11 (18), 177-202.
- Yağmurlu, A. (2019). Kültürel diplomasi: kuram ve pratikteki çerçevesi. Selçuk İletişim, 12 (2), 1182-1210.
- Yanar, A. ve Karadeniz, C. (2020). Coğrafi İşaretli El Sanatı Ürünlerine Müzeografik Bir Yaklaşım ve Ankara Örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 8(2), 269-283.
- Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (12. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
Öz
This study is important in terms of including the dolls in folkloric dresses, which are various Turkish and world culture images collected as objects of collection, in the literature. Readers will be able to have an idea about folkloric dresses by examining the photographs of dolls from different countries and from different regions of Turkey. The current study aiming to draw attention to dolls as objects of both tourism and cultural diplomacy employed the document analysis, one of the qualitative research designs. The data sources of the study consist of 70 dolls in folkloric dresses, which were obtained from different cities in Turkey and different countries of the world. In the data sources constructed on the basis criterion sampling, the criterion is that the dolls are dressed in clothes specific to the geography in which they were made. Of the dolls, which are the data sources of the current study, 26 are from Turkey and 44 are from abroad. The dolls were examined in four categories as European geographical and cultural region, Balkan geographical and cultural region, Asian geographical and cultural region and American geographical and cultural region and coded with different namings.
The results of the study give information about the dolls and the life culture of the geographical region they are obtained from. In this study, some features that distinguish these porcelain dolls from each other were found such as opening and closing eyes of the Irish doll Amy, the more childlike look of the doll Bahar despite the adult look of the doll Leyla Hanım and the facial expression of the baby named Huysuz Virjin. In this connection, with the influence of the basic art movements and fashion of the century in which they were made, some of the porcelain dolls are in adult look and some are more childlike and the main reason why the doll Huysuz Virjin is sullen can be explained by its being a character doll. When the non-porcelain world dolls are examined, it is seen that they are dressed in clothes with physiological features (eyes, skin colour, hair colour, etc.) and cultural symbols representing the ethnic identities of the nations living in that region. Dolls represent the fashion of their own history, both with hair and clothes. Head scarves worn by folkloric Turkish dolls provide important data on social status. A differently tied headscarf is also seen in the Balkan origin doll coded as Bulgar Gülü. Although this detail suggests the influence of Turkish and Muslim culture in Bulgaria, the headscarf tying style in this doll is different from the ones used by Muslim women. Beautiful examples of head ornamentation, which is the most magnificent part of the Anatolian woman’s dress, can be seen in all our dolls in local clothes. Another type of doll that requires as much hand labour as porcelain dolls in Europe is the kitre doll in Turkey. The face of the kitre doll is made of a special material which is of higher quality than plastic. In both Turkish folkloric dolls (Nevşehirli Sultan Gelin) and world dolls (Gökkuşağı Bebek and Padong Bebek), little babies are sometimes on the lap and sometimes on the back of the mother doll as the symbol of fertility.
Anahtar Kelimeler
Folkloric doll porcelain doll kitre doll Turkish and world culture
Kaynakça
- Akbulut, D. (2009). Günümüzde geleneksel oyuncaklar. Milli Folklor, 21(84), 182-191.
- Acosta-Alzuru, M. C. (1999).The American girl dolls: constructing American girlhood through representation, identity, and consumption. [Doctoral Dissertation]. The University of Georgia.
- Begiç, H.N. (2016). Türk kültüründe geleneksel bez bebekler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 9 (18), 217-228.
- Güven, F. (2018). Oyuncağın endüstrileşmesi sürecinde kimlik ve aidiyetin sürdürülebilirlik simgesi olarak “Damal bebeği”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı. 655-666.
- Karadeniz, C. ve Atar, M. (2017). Türkiye’de oyuncak müzelerinin durumu ve sürdürülebilirliği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (61), 477-492.
- Macdougall, J. P. (2003). Transnational Commodities as Local Cultural Icons: Barbie Dolls in Mexico. The Journal of Popular Culture, 37, (2), 257-275.
- Manav, B. (2020). Dünyada porselen bebek kültürü. [Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
- Sakin, N. (2016). Türkiye’de geleneksel kıyafetlerin yaşatılmasında “folklorik yapma bebekler”. Turkish Studies, 11 (18), 177-202.
- Yağmurlu, A. (2019). Kültürel diplomasi: kuram ve pratikteki çerçevesi. Selçuk İletişim, 12 (2), 1182-1210.
- Yanar, A. ve Karadeniz, C. (2020). Coğrafi İşaretli El Sanatı Ürünlerine Müzeografik Bir Yaklaşım ve Ankara Örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 8(2), 269-283.
- Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (12. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Aralık 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 5 Sayı: 3 |
