Şâfiî Usûlcülere Göre Emrin Kapsayıcılığı

Year 2024, Volume: 5 Issue: 1, 107 - 132, 17.03.2024

Mehmet Nezir Ceylan

Abstract

Bu çalışma emrin kapsayıcılığı bağlamında bir incelemeyi içermektedir. Emir ve nehiy ile ilgili yapılan çalışmalar genel olarak bu kavramların tanımı, emirde rütbe ve iradenin olup olmadığı, emrin iktizası, yasaktan sonra gelen emrin durumu ile zaman ve miktar bakımından emrin delaleti ele alınmaktadır. Oysa İslam Hukuku bağlamında, "emir ve nehiy" konuları Müslüman bireylerin davranışlarını Allah'ın istekleri temelinde sınırlayan temel kavramlardır. Bu ilkelere dayalı olarak belirlenen dini hükümler, Müslümanların günlük yaşantılarını şekillendiren ve onları Allah'ın talepleriyle uyumlu bir şekilde hareket etmeye teşvik eden önemli bir etkileşim alanı oluşturur. Bu bakımdan emir ve nehiy meselelerinin aynı zamanda hitap ve muhatap bağlamında ele alınması gerekir. Bu çalışmada emrin kapsayıcılığı Şâfiî usûlcülerin perspektifiyle ele alınmıştır. Şâfiî usûlcülerin referans noktası seçilmesinin nedeni ise bu meselenin bazı alt başlıklarında farklı görüşlere sahip olmalarıdır. Ayrıca konunun sınırlanması, akademik araştırmalarda detaylara daha iyi hâkim olunmasını sağlamasıdır. Bu çalışmanın temel amacı, Şâfiî usûlcülerin bakış açısıyla emrin kapsamını hitap ve muhatap açısından özel bir inceleme ile ele almaktır. Bu bağlamda, umum olarak vârid olan bir lafzın kapsamına, Hz. Peygamber'in dâhil olup olmadığı, müzekkerlere hitap eden emrin kadınları içerip içermediği, belirli bir kişiye yönelik hitabın diğer bireyleri nasıl etkilediği gibi konular ele alınmıştır. Ayrıca, bu çalışmada, emir, muhatap açısından analiz edilerek, uyuyan, akli melekesini kaybeden ile sarhoş olanın muhataplık durumları, mükellefin emredilen fiili önceden bilme durumu ve ma‛dûmun hitabın kapsamına dâhil olup olmadığının yanı sıra İslam'ı kabul etmeyenlerin me’mûr olma durumları ele alınmıştır.

Keywords

Fıkıh Usûlü, Şâfiî Usûlcüler, Emir, Nehiy, Hitap, Muhatap

The Comprehensiveness of the Command According to Shafi'i Jurists

Abstract

This study includes an analysis in the context of the inclusiveness of the command. The studies on command and prohibition generally deal with the definition of these concepts, whether there is rank and will in the command, the necessity of the command, the status of the command following the prohibition, and the evidence of the command in terms of time and quantity. However, in the context of Islamic Law, "commandment and prohibition" are the basic concepts that limit the behaviour of Muslim individuals on the basis of Allah's will. The religious rulings determined on the basis of these principles constitute an important field of interaction that shapes the daily lives of Muslims and encourages them to act in accordance with the demands of Allah. In this respect, the issues of commandment and prohibition should also be addressed in the context of addressee and addressee. In this study, the inclusiveness of the command is discussed from the perspective of Shafi'i jurists. The reason for choosing Shafi'i jurists as a reference point is that they have different views on some subheadings of this issue. In addition, the limitation of the subject provides a better command of the details in academic research. The main purpose of this study is to examine the scope of the command from the perspective of Shafi'i jurists in terms of addressee and addressee. In this context, issues such as whether or not the Prophet is included in the scope of a word that has been revealed as general, whether or not the command addressed to musakkers includes women, and how the address to a specific person affects other individuals are discussed. In addition, in this study, the command is analysed in terms of the addressee and the addressee status of the one who is asleep, the one who has lost his mental faculties and the one who is drunk, the status of the taxpayer's foreknowledge of the commanded act, and whether the ma‛dûm is included in the scope of the addressee, as well as the status of those who do not accept Islam as being a maw'mūr.

Keywords

Usūl al-fiqh, Shafi, Command, Prohibition, addressing

References

• Âmidî, Seyfüddîn. (2003). el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm (1-4). Darü’s-Samî.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân. (1989). İḥkâmü’l-fuṣûl fî aḥkâmi’l-uṣûl. Müessesetü’r-Risâle.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Tayyîb b. Muhammed. (1998). et-Taḳrîb ve’l-irşâdü’s-saġîr (1-3). Müessesetu’r-Risale.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Alî b. Tayyîb. (1964). el-Muʿtemed fî uṣûli’l-fıḳh (1-2).
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. (1994). el-Fuṣûl fi’l-uṣûl (2. bs, 1-4). Vizaretu’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-islamiyye.
• Ceylan, Mehmet Nezir. (2017). Bâkıllânî’nin Et-Takrîb Ve’l-İrşâdü’s- Sağîr adlı eserinde Emir ve Nehiy. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceylan, Mehmet Nezir. (2023). Hitap ve Muhatap Açısından Emrin Kapsayıcılığı: Bâkıllânî Örneği. Artuklu Akademi, 10(2), 317-334.
• Cici, Recep Cici. (2020). İsnevî’nin Usûl Düşüncesinde Emir ve Nehiy. İslam Medeniyeti Araştırmalar Dergisi, 5(2), 171-202.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. (1399). el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh (1-2). Camiʻatü’l-Katar.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. (1996). Kitabü’t-Telḫîṣ fî uṣûli’l-fıḳh (1-3). Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye.
• Dağ, Zuhal. (2011). İslam Hukuk Usûlünde Emir Ve Nehiy Sîgalarının Zıtlarına Delaleti [Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh. (2001). Taḳvîmü’l-edille fi’l-uṣûl. Darü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.
• Ebû Davûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889). (1997). es-Sünen (1-I-V). Darü’l-İbn Hazm.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. (1980). et-Tebṣıra fî uṣûli’l-fıḳh. Darü’l-Fikr.
• Erkoç, Tuba. (2011). Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin Emir ve Nehiy Hakkındaki Görüşleri [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı.
• Ferrâ, Ebû Ya’lâ Muhammed b. el-Hüseyn. (1993). el-ʿUdde fî uṣûli’l-fıḳh (1-5).
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. (1980). el-Menḫûl min taʻlîḳāti’l-uṣûl. Darü’l-Fikr. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. (1413). el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl (1-4).
• Hindî, Ebû Abdillâh Safiyyüddîn el-Urmevî. (t.y.). Nihâyetü’l-vüṣûl ilâ ʿilmi’l-uṣûl (1-8). el-Mektebetu’t-Ticariyye.
• İbn Akīl. Ebü’l-Vefâ. (1999). el-Vâżıḥ fî uṣûli’l-fıḳh (1-5). Müessesetu’r-Risale.
• İbn Berhân, Ebü’l-Feth. (1984). el-Vüṣûl ile’l-uṣûl (1-2). Mektebetü’l-Maarif.
• İbn Teymiyye, Mecdüddîn. (t.y.). el-Müsevvede fî uṣûli’l-fıḳh. Matbaatü’l-Müzenî.
• İsfahânî, Mahmûd b. Abdurrahman. (t.y.). Şerḥu Muḫtaṣarı İbni’l-Ḥâcib (1-3). İhyaü’t-Türâsî’l-İslâmî.
• İsnevî, Cemaluddin Abdurrahim b. el-Hasan. (ty). Nihâyetü’s-sûl fî şerḥi Minhâci’l-uṣûl (1-4). Alemu’l-Kutub.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. (1981). et-Temhîd fî taḫrîci (istiḫrâci)’l-fürûʿ ʿale’l-uṣûl (2. bs). Müessesetü’r-Risale.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî el-Karâfî (ö. 684/1285). (2004). Şerhu Tenkihû’l-Fusûl fî İhtisârü’l-Mahsûl fi’l-Usûl. Daru’l-Fikr.
• Mekkî, Emîr Pâdişah Muhammed Emin. (1931). Teysîrü’t-Taḥrîr (1-4). Mustafa el-Babi el-Halebi.
• Nemle, Abdülkerîm b. Ali. (1996). İtḥâfü ẕevʾi’l-beṣâʾir bi-şerḥi Ravżati’n-nâẓır fî uṣûli’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel (1-8). Dâru’l-Âsime.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. (2008). el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb (1-23). Mektebetü’l-İrşâd.
• Orazsahet Orazov. (2005). İslam Hukuk Metodolojinde İmam Serahsî’ye Göre Emir ve Nehiy [Doktora Tezi]. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pala, Ali İhsan. (2003). İslam Hukuk Metodolojisinde Emir ve Nehyin Yorumu [Doktora]. Atatürk Üniverstesi Sosyal Bilimler Enstütisi.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. (1992). el-Maḥṣûl fî ʿilmi ʿuṣûli’l-fıḳh (1-6). Müessesetu’r-Risale.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer. (1998). Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl (1-5). Mektebetü’t-Tevbe.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn. (1987). Mîzânü’l-uṣûl fî netâʾici’l-ʿuḳūl. Vezaratü’l-Evkâf ve’ş Şuûni’d-Diniyye.
• Serahsî, Ebû Bekr. (1973). Uṣûlü’l-fıḳh (Uṣûlü’s-Seraḫsî) (1-2). Darü’l-mâʻrife.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn. (2004). el-İbhâc fî şerḥi’l-Minhâc (1-7). Dârü’l-Buhus li-dirâseti’l-İslamiyye ve İhyâü’t-Türâs.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. (2013). el-Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh (2. bs). Darü’l-Kattaniyye.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. (1980). et-Tebṣıra fî uṣûli’l-fıḳh. Darü’l-Fikr
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre (ö.279/892). (1975). el-Câmi‟u‟s-Sahîh (1-5). Mektebtu Mustafa el-Bâî.
• Zerkeşî, Bedrüddîn. (1992). el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh (2. bs, 1-6). Darü’l-Kûfe.